Morgunblaðið - 21.09.1980, Blaðsíða 5

Stuöst viö L’Express,
The Economist, Now! The
Guardían og Die Zeit.
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. SEPTEMBER 1980
49
Ótti vid Rússa
En þrátt fyrir gleðina voru þó
ofarlega í hugum fólks áhyggjur
yfir því hvernig Rússar myndu
bregðast við. Myndu þeir láta sér
nægja að ygla sig? Myndu þeir
þola að höggvið yrði svo nærri
grundvallaratriðum stjórnskip-
unar, sem er ein meginstoð
heimsveldis þeirra. Hvað myndi
gerast ef pólski vírusinn breidd-
ist víðar út um lénsríki þeirra?
Það er tæplega hægt að ímynda
NÆSTU SIÐU
Verkföllin í Póllandi hafa fært verkfalls-
mönnum sigur. í fyrsta skipti í sögu
kommúnismans í Austur-Evrópu hafa yfir-
völd orðið að viðurkenna stjórnmálaafl, sem
er óháð ríkisvaldinu, og því hefur myndast
vísir að frjálsri stjórnarandstöðu í landinu.
Kommúnistaflokkurinn reynir í lengstu lög
að koma í veg fyrir að verkfallsmennirnir
nái fram kröfum sínum um rétt til þess að
stofna frjáls verkalýðsfélög, öðlast verkfalls-
rétt og að ritskoðun verði afnumin, vegna
þess að viðurkenning á þessum réttindum
brýtur í bága við það grundvallaratriði í
stjórnskipan landanna austan járntjalds að
stjórn þeirra skuli vera óskipt í höndum eins
flokks og að gagnrýni á hann skuli ekki
látin viðgangast. Aðeins tíminn fær skorið
úr um hvort þessi frjóangi fær að dafna —
og e.t.v. skjóta rótum í öðrum austantjalds-
ríkjum, eða hvort hreyfingin verður brotin á
bak aftur, en ljóst er, að hér er um
tímamótaatburð að ræða í baráttu fyrir
mannréttindum austantjalds.
Fyrst eftir að verkamenn-
irnir lögðu fram kröfur
sínar um verkfallsrétt og
frelsi til þess að stofna
verkalýðsfélög óháð ríkisvaldinu
og afnám ritskoðunar, gerðu
yfirvöld sér vonir um að mögu-
legt væri að lægja óánægju-
öldurnar með því að láta einung-
is undan efnahagslegum kröfum
verkfallsmanna. Smám saman
gerðu yfirvöld sér þó ljóst þegar
verkföllin breiddust út og einurð
verkfallsmannanna efldist, að
verkfallsmennirnir myndu ekki
sætta sig við tilboð af því tagi,
heldur voru kröfurnar fyrst og
fremst stjórnmálalegs eðlis.
Kjarabætur voru að sjálfsögðu
hátt á blaði í kröfum verkfalls-
manna, en megin áherslan var
lögð á stjórnmálalegu atriðin.
Fyrsti sigur verkfallsmanna
varð að veruleika þegar yfirvöld
lýstu sig reiðubúin til þess að
ræða við sameiginlega forystu
verkfallsmannanna, MKS. Yfir-
völd höfðu fram að þessu neitað
að hefja samningaviðræður
nema því aðeins að hver verk-
smiðja yrði afgreidd sérstaklega.
Staða verkfallsmanna varð að
sjálfsögðu mun traustari, þar
sem yfirvöld neyddust til þess að
semja við þá alla í einu.
Næsta tilboðið, sem ríkis-
stjórnin gerði til þess að koma
til móts við kröfur verkfalls-
manna fól í sér, að verkamenn-
irnir fengju rétt til þess að kjósa
fulltrúa í stjórn hinna opinberu
Lech Walesa veifar til verk-
fallsmanna að lokinni undir-
skrift samningsins.
verkalýðsfélaga, en þau myndu
samt sem áður lúta valdi Komm-
únistaflokksins. Þessu tilboði
tóku verkfallsmenn fálega og
sögðust engan áhuga hafa á
endurbótum innan hinna opin-
beru verkalýðsfélaga heldur af-
nema þau.
Loks sáu yfirvöld sér ekki
annað fært en að ganga að
kröfum verkfallsmanna í öllum
meginatriðum, þar með töldum
þeim, sem snéru að stjórnmála-
legum réttindum.
Sunnudaginn 31. ágúst undir-
rituðu fulltrúar beggja aðila
samkomulagið við mikinn fögn-
uð allra viðstaddra eins og gefur
að skilja og var athöfninni
sjónvarpað um allt landið. Wal-
esa skrifaði nafn sitt með gríð-
arstórum penna, sem skreyttur
var með mynd af Jóhannesi Páli
II páfa, en slíkir pennar höfðu
verið gerðir í tilefni af heimsókn
páfans. Daginn eftir snéru
350.000 manns aftur til vinnu.
Þegar útlit var fyrir að samn-
ingar myndu takast við stjórn-
völd, komu upp háværar raddir,
sem kröfðust þess að allir
menntamenn og aðrir andófs-
menn, sem fangelsaðir höfðu
verið meðan á verkföllunum
stóð, yrðu látnir lausir, ella yrði
ekkert úr samningunum. Var
þarna aðallega um að ræða ýmsa
menntamenn úr Kor-samtökun-
um, sem handteknir höfðu verið
fyrir aðstoð við verkfallsmenn.
Eftir skamma umræðu um málið
ákvað samninganefndin að bæta
þessum kröfum á listann og urðu
yfirvöld að ganga að þeim orða-
laust. Þetta ber gott vitni um
hve samstaðan milli verka-
manna og menntamanna var
öflug, en verkamenn hafa hingað
til litið aðgerðir þeirra síðar-
nefndu hornauga.
HÆTTUR
FYLGJA
SIGRINUM