Morgunblaðið - 21.09.1980, Side 7

Samstarf
naudsynlegt
En þótt stórum áfanga sé nú
náð er langt frá því að barátt-
unni sé lokið. Jacek Kuron,
meðlimur KOR-samtakanna,
sem látinn var laus úr fangelsi
um leið og samningarnir voru
undirritaðir, gerir sér grein fyrir
að yfirvöld munu gera sitt ýtr-
asta til að ná aftur þeirri stöðu,
sem þau urðu að hörfa frá og
þannig gera samningana mark-
lausa. Hann segir þó, að yfir-
völdum sé í raun nauðsynlegt að
hafa samstarf við verkalýðinn til
þess að mögulegt verði að ráða
fram úr þeim gífurlega efna-
hagsvanda, sem þjóðin er stödd
í. Skuldir pólska ríkisins erlend-
is nema 20 milljörðum dollara og
án samráðs við verkamennina
verður stjórninni ókleift að beita
nokkrum aðgerðum sem komið
geti að gagni í baráttunni. Hún
verður að fá samþykki launa-
fólks fyrir þeim niðurskurði,
sem nauðsynlegt verður að gripa
til svo árangur náist.
„Mátturinn, sem verkafólkið
er orðið sér meðvitað um, er í
raun stórkostlegur og það sem
talið var fjarstæða árið 1977 er
nú orðið að veruleika," segir
Jacek Kuron.
Pólskar
aðstæður
í viðtali, sem blaðamaður frá
Vesturlöndum átti við Kuron
skömmu eftir að hann var látinn
laus, lýsir Kuron spá sinni um
hver framvinda verður í Pól-
landi út frá þeirri sérstöðu, sem
pólskt samfélag hefur. Hann
segir að í uppreisninni í Austur-
Þýskalandi ’53 og í Ungverja-
landi ’56 hafi markmið fólksins
verið að ráða niðurlögum hins
kommúníska stjórnkerfis, en til-
raunir þess verið brotnar á bak
aftur af sovéskum hersveitum. í
Prag 1968 og í Póllandi 1970 hafi
orkan beinst að því að ná fram
umbótum innan ramma komm-
únismans en þær aðgerðir hafi
einnig verið bældar niður. Að-
gerðirnar í Póllandi nú byggja á
öðrum forsendum og málið snýst
ekki lengur um það að kollvarpa
kerfinu eða leita umbóta innan
þess, heldur á andófið sér stað til
hliðar við kerfið. Einokun
flokksins er ekki jafn afgerandi í
pólsku samfélagi og í öðrum
ríkjum austan járntjalds og ým-
is öfl önnur hafa sterk áhrif á
þjóðfélagið. Kirkjan gegnir
stærra hlutverki í Póllandi en í
nokkru hinna ríkjanna og hefur
á liðnum árum gegnt hlutverki
stjórnarandstöðu í ýmsum mál-
um þó hún verði að hafa hægt
um sig.
Yfir 80% landbúnaðarins er í
höndum einkaaðila þótt aðrir
atvinnuvegir séu þjóðnýttir og
gefin eru út á laun yfir 50 rit,
sem dreift er um allt landið.
Þessi atriði hafa skapað hag-
stæð skilyrði fyrir framfarir í
lýðræðisátt og í Póllandi hefur
nú í fyrsta skipti almenningur
sigrast á rikisvaldinu. Sá sigur
sem vannst í Júgóslavíu, var
árangur baráttu sem leiðtogi
þjóðarinnar, Tító, háði gegn yf-
irboðara úr öðru landi, Moskvu-
stjórninni og var af öðrum toga.
Nú á eftir að koma í Ijós hvort
árangur sem almenningur hefur
náð í viðureign við innlenda
valdhafa verður gerður að engu
eða nær að festa rætur, og ljóst
er að yfirvöld munu gera sitt
bezta til að gera samningana
marklausa.
Innrás talin
ólíkleg
Sovétmenn hafa oftar en einu
sinni ráðist inn í lönd, þar sem
kommúnistar hafa verið við
völd. í Búdapest hafði flokknum
verið steypt af almenningi í
landinu, herinn hafði gengið til
liðs við uppreisnarmenn og inn-
an flokksins sjálfs voru jafnvel
ekki allir hreintrúaðir kommún-
Vladimir Borisov reyndi að stofna
frjálst verkalýösfélag í Sovétríkj-
unum.
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. SEPTEMBER 1980 5 1
Frá guösþjónustu, sem haldin var undir berum himni, áöur en
samningurinn ar undirskrifaöur.
Walesa, leiötogi verkfallsmanna, og Jagielski, samningamaöur
ríkisstjórnarinnar.
Jacek Kuron, félagi ( Kor-samtökunum spáir erfið
leikum á nœstu mánuðum.
istar. Flokkurinn var ekki lengur
til og starfsmenn leynilögregl-
unnar fóru huldu höfði til þess
að verða ekki fyrir aðkasti frá
almenningi. Ef ekki hefði komið
til hernaðaríhlutun Sovétmanna
hefði verið úti um hið sósialíska
stjórnkerfi landsins, og því
„neyddust" Sovétmenn til þess
að senda herlið á vettvang.
í Prag höfðu umbótasinnar
náð meirihluta í miðstjórn
flokksins. Dubeck hugðist hvorki
segja sig úr Varsjárbandalaginu,
né afneita kommúnisma, en
stjórn hans var hlynnt ritfrelsi
og hafði á stefnuskránni umbæt-
ur í efnahagsmálum.
í Póllandi er málið annars
eðlis. Yfirvöld leggja jafn mikla
áherslu á að kröfum verkfalls-
manna verði haldið niðri og
munu af öllum mætti reyna að
hnekkja þeim réttindum, sem
þau urðu að gefa eftir með
samningunum. Mikið veltur á
því hvernig Kania, hinum nýja
leiðtoga, tekst til í þessari bar-
áttu og vist er að verkið verður
ekki auðunnið. Efnahagur Pól-
lands er í ólestri og stjórnvöld
hafa því úr litlu að spila til þess
að koma til móts við efnahags-
legar kröfur verkamanna, þótt
víst sé talið að Sovétmenn muni
taka á sig þann bagga að veru-
legu leyti. Kania verður nú að
sigla á milli skers og báru og
gæta þess að ýfa ekki óróaölduna
að nýju. Kania er sagður harður
leiðtogi og vel liðinn af stjórn-
inni í Moskvu. Víst er að Sovét-
menn muni ekki grípa inn í með
hervaldi fyrr en pólski kommún-
istaflokkurinn hefur misst al-
gerlega stjórn á ástandinu.
Sovétmenn eru nú þegar upp-
teknir í Afganistan og jafnvel
almenningi í Sovétríkjunum
hlýtur að verða nóg um ef átök
hefjast í Póllandi einnig. Mad-
rid-ráðstefnan er á næsta leiti,
þar sem kannaðar verða efndir
Helsinkisáttmálans, og innrás í
Pólland yrði þeim ekki til hags-
bóta þar. Það sem eimir eftir af
„détente" stefnunni yrði þá einn-
ig úr sögunni og Rússar hafa
áhyggjur af bandarísku eld-
flaugunum, sem Vestur-Evrópu-
lönd hyggjast koma fyrir.
Viðræður um takmörkun á nýju
bandarísku kjarnorkueld-
flaugunum, yrðu að engu.
Marx ritaði fyrir meira en öld
síðan, að vofa kommúnismans
væri á sveimi í Evrópu auðvalds-
ins. Svipaður draugur sækir nú
að yfirvöldunum í Austur-
Evrópu: vofa verkalýðsins.
Borissov
Að yfir-
stíga
óttann
Andófsmaöurinn Vladimir
Borissov, sem rekinn
var frá Sovétríkjunum
1977, eftir aö hafa ásamt
nokkrum félögum sínum stofn-
aö frjálst verkalýösfélag, fylgist
aö vonum af sérstakri athygli
meö atburðunum í Póllandi.
Tímaritiö L’Express átti nýlega
samtal viö hann í íbúö hans í
París:
— Hver veröa áhrif atburö-
anna í Póllandi á verkafólk í
öörum Austantjaldslöndum?
— Sú staöreynd aö andófs-
geröir sem þessar hafi boriö
árangur í einu af alræðisríkjun-
um mun aö sjálfsögöu verka
hvetjandi á andófsmenn í hin-
um ríkjunum. Verkafólki veröur
nú Ijóst, hvers þaö er megnugt,
og hefur um leiö oröiö vitni aö
undanhaldi kúgunaraflanna.
— Hvaöa þáttur í ávinningi
verkfallsmannanna er e.t.v.
þýöingarmestur?
— Verkafólkiö ræöur nú yf-
ir sterku vopni til þess aö
þrýsta á yfirvöldin. í löndunum
okkar hefur veriö erfiöast aö
yfirstíga óttann. í Sovétríkjun-
um hafa yfirvöld lögbundinn
rétt til aö elta uppi alla þá, sem
koma nærri verkföllum, ekki
aöeins forystumennina, heldur
einnig óbreytta þátttakendur.
— Ef einhvern tímann kæmi
upp í Sovétríkunum svipuö
hreyfing og komið hefur upp í
Póllandi, yröu yfirvöld tilneydd
aö láta undan kröfunum, líkt
og varö í Póllandi. En hvort slík
hreyfing mun veröa til veltur aö
miklu leyti á aögeröum ríkis-
stjórnarinnar. Yfirleytt er ekki
efnt til verkfalla nema mjög
alvarlegt ástand hafi skapast
og hvorki Moskvu-stjórnin né
nokkur annar aðili getur spáö
fyrir um hvaö skeöur á morg-
un.
(L'Exprmt)