Morgunblaðið - 21.09.1980, Blaðsíða 6

PÓLLAND
50 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. SEPTEMBER 1980
sér að þeir horfi þegjandi og
hljóðalaust upp á að innviðir
heimsveldisins bresti, sagði
blaðamaður nýlega á Vestur-
löndum.
Lech Walesa og vinir hans í
MKS hafa lagt sig fram um að
styggja ekki sovéska ógnvaldinn
meira en nauðsynlegt er. „Til-
gangurinn með verkföllunum er
aðeins sá að afla okkur réttar til
þess að gæta hagsmuna okkar
sjálfir — nokkuð sem hin opin-
beru verkalýðsfélögin hafa
aldrei gert. Við munum ekki
leitast við að breyta þeim þátt-
um, sem felast í stjórnarskrá
landsins. Við munum ekki beita
okkur fyrir því að Pólland segi
sig úr Varsjárbandalaginu og
viðurkennum, að kommúnista-
flokkurinn skuli vera forystuafl í
stjórn landsins. Við lítum ekki á
okkur sem stjórnmálaflokk og
munum ekki beita okkur fyrir
því að eignarhaldinu á fram-
leiðslutækjunum verði breytt."
Þessar yfirlýsingar voru þó
ekki samþykktar átakalaust í
MKS. Margir af róttækustu full-
trúum í MKS vildu ekki heyra
minnst á leiðandi hlutverk
flokksins í stjórnkerfinu. En
Lech Walesa hafði eftirfarandi
að segja, eftir undirritunina og
beindi hann þá orðum sínum til
þessa róttæka hóps: „Við höfum
ekki fengið öllu því framgegnt
sem við óskum, en beittasta
vopnið höfum við þó fengið.
Verkfallsrétturinn og okkar eig- /
ið verkalýðsfélag gera okkur
kleift að ná fram því sem á
vantar síðar.“
„Andsósíal-
ísk öfl ‘
Viðbrögð landanna austan-
tjalds við atburðunum i Póllandi
voru öll á sama veg. Aðgerðir
verkfallsmanna voru fordæmdar
og forystumenn þeirra sakaðir
um að vera handbendi vest-
rænna auðvaldssinna. Hér voru
„andsósíalísk öfl“ á ferðinni og
vegið var að rótum hins sósíal-
íska verkalýðsríkis. Óttinn við
innrás var stöðugt vakandi og
heræfingar, sem hófust umsvifa-
laust eftir samningsgerðina, létu
ekki bíða eftir sér, þegar eftir að
kjarnyrtar yfirlýsingar yfir-
valda í öðrum kommúnistaríkj-
um höfðu verið gefnar: „Hernað-
armáttur okkar í þágu varð-
veizlu friðar hefur nú fengið
sérstakt stjórnmálalegt gildi,
vegna ógnunar sem komið hefur
úr nýrri átt,“ sagði í yfirlýsingu
í flokksblaði í Austur-Þýska-
landi.
„Bræðralag sósíalísku ríkj-
anna mun sýna enn þá einu
sinni, að herir ríkjanna eru
reiðubúnir til að vernda sósíal-
ismann og friðinn hvenær sem
er, jafnvel þótt aðstæður í al-
þjóðasamskiptum séu erfiðar."
Hafði áhrif vída
Áhrifa af verkföllunum í Pól-
landi varð einnig vart meðal
verkafólks í öðrum Austur-
Evrópuríkjum. í Tékkóslóvakíu
voru leiðtogar kommúnista-
flokksins minntir á að vera á
varðbergi gagnvart hugsan-
legum óróleika og í Austur-
Þýskalandi bárust óstaðfestar
fréttir um að verkamenn af
pólskum uppruna væru að íhuga
verkfallsaðgerðir. Sovétmenn
fóru mjög hörðum orðum um
verkföllin, þegar þeir loksins
rufu þögnina um atburðina, og
ætluðu sýnilega að kæfa allt
hugsanlegt andóf í fæðingu.
I Póllandi fóru verkamenn í
verksmiðjum víða um landið í
verkfall til þess að verða sér úti
um sömu réttindin og verka-
mennirnir við Eystrasalt höfðu
aflað sér og hafa stjórnvöld
gengið að kröfum þeirra mjög
fljótt.
Stuðningur Vesturlanda hefur
að mestu leyti komið fram í
varkárum yfirlýsingum. Stjórn-
völd á Vesturlöndum eru hrædd
um, að öflugri stuðningur muni
gefa kommúnistunum átyllu til
þess að grípa til hörkulegra
aðgerða gegn verkamönnunum.
Vesturlandabúar fagna yfirleitt
þeim árangri, sem hefur áunnist
og flestir kommúnistaflokkanna
á Vesturlöndum hafa lýst yfir
ánægju með samkomulagið.
Jafnvel franskir kommúnistar
sem löngum hafa haft orð á sér
fyrir að vera hallir undir Sovét-
menn, fagna þessum friðsamlegu
málalokum.
Um þetta
var samið
HÉR FER á eftir ágrip samningsins, sem undirritaður var í
Gdansk:
1. grein
veitir verkamönnum rétt til þess að stofna
„frjáls verkalýðsfélög, óháð Kommúnista-
flokknum og stjórnum verksmiðjanna.“
2. grein
tryggir verkfallsrétt og öryggi verkfalls-
manna og þeirra, sem veita verkfalls-
mönnum aðstoð.
3. grein
kveður á um, að málfrelsi og ritfrelsi skuli
virt.
4. grein
tekur til réttar fórnarlamba úr fyrri
andófsaðgerðum, og frelsis pólitískra fanga.
5. grein
segir að landsmenn skuli upplýstir um MKS
— hina sameiginlegu stjórn verkamanna —
og öllum skuli kynntar kröfur MKS.
6. grein
segir, að til þess að leysa efnahagsörðug-
leika Póllands, verði að upplýsa landsmenn
alla um ástandið, og gefa síðan þjóðinni
kost á að ræða leiðir til úrbóta.
7. grein
snýst um laun verkfallsmanna meðan á
vinnudeilunni stóð, 8. grein um hækkun
grunnlauna og 9. grein um breytingar á
launataxta.
10. grein
leggur til takmörkun á matvælaútflutningi,
til þess að auka framboð í verzlunum
innanlands.
11. grein
krefst þess að verzlanir, þar sem greitt er
með erlendum gjaldeyri, verði lagðar niður,
og að sama vöruverð gildi fyrir alla, háa
sem lága.
12. grein
viðurkennir kjötskömmtun sem tíma-
bundna ráðstöfun.
13. grein
krefst þess að ráðið verði í störf eftir
hæfileikum umsækjenda en ekki eftir
flokksskírteinum.
14. grein
víkur að lækkun eftirlaunaaldurs, 15. grein
fjallar um eftirlaun, 16. grein snýr að
vinnuaðstöðu og sjúkraþjónustu.
17. og 18. grein
fjalla um vöggustofur og fæðingarorlof.
19. grein
fjallar um umsóknir og biðlista fyrir þá
sem sótt hafa um leiguhúsnæði, 20. grein
um ferðakostnað verkamanna, og 21. grein
um að laugardagur skuli vera frídagur.
Innviðir flokksins fúnir
Samfara ásökunum á hendur
pólsku verkfallsmönnunum
komu stjórnvöld í hinum
Austur-Evrópuríkjunum fram meö
harðorða gagnrýni á forystu Pól-
lands. Efnahagsmál landsins eru í
ólestri, verðbólga í algleymingi og
skuldabaggi þungur. Stjórnvöld í
Póllandi hafa tekið geysistór erlend
lán í þeim tilgangi að byggja upp
iönaö í landinu, en árangurinn af
þessari lánatöku hefur ekki verið
sem skyldi. Loforð um betri tíma og
bætt kjör hafa lengi haldið aftur af
kröfum fólksins um aukin lýðréttindi,
en nú virðist fyrirsjáanlegt að hag-
vöxtur komandi ára verði lítill sem
enginn og lífskjörin fari jafnvel versn-
andi í landinu. Stefna Giereks í
efnahagsmálum, hefur orðiö til þess
að svipta hann vinsældum innan
flokksins og nú nýlega var honum
vikið frá völdum.
En orsakanna fyrir slælegum ár-
angri flokksins er aö miklu leyti aö
finna í göllum í innviðum hans sjálfs.
Andófsmaður sagöi nýlega, að
Kommúnistaflokkinn skorti frumleika
og lífskraft og varla væri að finna
nokkurn raunverulegan afburða-
mann í stjórnkerfinu. Auk þess hefði
flokkurinn stöðugt verið að fjarlægj-
ast pólskan veruleika og hann væri
framandi pólskri þjóðarsál.
Kaþólska trúin á ekki upp á
pallborðið hjá flokknum, en hún
stendur mjög traustum fótum meðal
þjóöarinnar. Þjóðarstoltið, sem hefur
náö aö eflast í aldalangri kúgunar-
sögu, fellur illa að formúlum komm-
únista um alheimssamkennd og auk-
in krafa pólsku þjóðarinnar um
lýðræðislegra þjóðfélag hefur ber-
sýnilega farið fram hjá yfirvöldunum,
ef tekið er mið af því hve þau þóttust
geta sloppið vel frá verkföllunum,
sem fóru eins og eldur í sinu um allt
landiö.
Pólski kommúnistaflokkurinn hef-
ur aldrei látið viðgangast gagnrýni úr
nokkurri átt, ekki einu sinni frá
meölimum flokksins sjálfs. Gott
dæmi um þetta er þegar Olszowski
var rekinn úr framkvæmdastjórn
flokksins og gerður að sendiherra í
Austur-Þýskalandi, hann hafði gerst
svo djarfur að taka undir gagnrýni
Grabinskis nokkurs, á efnahags-
málastefnu flokksins. Afleiðingarnar
urðu þær að báðir voru gerðir
áhrifalausir. Gierek varð reyndar að
kalla aftur á Olszowski áður en hann
var sjálfur rekinn, en Ijóst er að erfitt
er að starfa við slík skilyrði að
flokksmönnum er ekki leyft að
ígrunda málefnin og segja skoðun
sína á þeim án þess aö eiga
brottvikningu á hættu.
Ýmsir hafa komið fram með tillög-
ur um að efnt veröi til leynilegra
kosninga til forystu flokksins meðal
félaga í flokknum. En jafnvel þótt
frjálsar kosningar færu fram í flokkn-
um er taliö ólíklegt, að það muni
hleypa nýju blóöi í flokkinn. Frami
innan flokksins virðist freista æ færri
og færri, en einnig er talið að
raunverulegur vilji til að koma til
móts við kröfur almennings um
umbætur á stjórnkerfinu, séu í raun
ekki fyrir hendi. Margir þrífast á
fyrirgreiðslu- og sérréttindakerfinu,
sem gerir meðlimum flokksins t.d.
kleift að kaupa eftirsótta hluti á
hálfvirði miðað við almennan mark-
að. Þar má nefna hús, bíla o.fl. en
aðrir þegnar verða oft að bíða
langan tíma áður en þeim gefst
kostur á aö eignast slíka hluti, ef
þeim bjóðast þá nokkurn tíma slík
tækifæri.
Ljóst er þó, að pólski kommún-
istaflokkurinn veröur að vinna traust
almennings að nýju, ef framvinda
nýafstaðinna atburða á aö vera
farsæl. Nú veröur hann að sigla milli
skers og báru og gæta þess aö
styggja ekki valdhafana í Moskvu, en
þó má hann ekki höggva svo nærri
kröfum verkfallsmannanna, aö óróa-
aldan upphefjist aö nýju.
(The Guardian)