Morgunblaðið - 22.11.1980, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. NÓVEMBER 1980
35
Þjóðkunnir þingskrifarar:
Þess gætti snemma í fari Magn-
úsar Magnússonar að hann var
ákveðinn og eindreginn í vali sínu
er honum voru bornir réttir á borð.
Bragðmiklar kjötsúpur voru hon-
um fremur að skapi en sætsúpur
og sagóvellingur. Lífssaga hans, er
hann segir í mörgum bindum og
alþjóð hefir kynnst, er til vitnis
um það. Ritstjórnarferill Magnús-
ar ber þess einnig vott að svo sem
hann kaus sér krassandi og krydd-
mikla fæðu fremur en sætindi og
velling, þá túlkaði hann þar við-
horf aldamótakynslóðar er krafð-
ist kröftugrar kenningar og heimt-
aði sinn bardaga í hverju guð-
spjalli. Bókmenntasaga gleðileika
og revýusöngva sannar þá stað-
hæfingu. Þegar lagajúristar og
þingskrifarar á þriðja áratug 20
aldar þýða danska revýusönginn
um „Lille Lise, let pá tá“ og flytja
þá dönsku Undralands-Lísu heim á
Frón og kynna hana í gervi Tótu í
gamanleik sínum, er þeim enginn
efi í huga þá er þeir tefla fram
andstæðum íslenskra blaða og
tilnefna fulltrúa „bragðmikillar
kjötsúpu".
„Tóta litla tindilfætt" er send að
reka erindi aldraðrar ömmu. Sú
gamla vill fylgjast með á stjórn-
málavettvangi og kaupir bæjar-
blöðin. Tóta færir henni Morgun-
blaðið. Gamla konan bregst hin
versta við. Það er í hennar augum
„sætsúpa". Amma Tótu er ekki í
neinum vafa um hvar hinnar
„bragðmiklu kjötsúpu" er að leita:
„Ég heimta að fá að lesa Harðjaxl
eða Storm“. Þótt' Magnús Magn-
ússon hefði ekki ritað æviminn-
ingar sínar og greint þar frá ferli
sínum er ljóst að ljóðlínan í söng
Tótu hefir tryggt honum ævin-
„geysar um grund". Hann nýtur
þess að krydda mál sitt með
tiivitnunum í fornrit og hefir á
hraðbergi samanburð við hetjur er
riðu um héruð á þjóðveldisöld og
mælskusnillinga í upphafi heima-
stjórnar. Ræða hans öll er sem
flutt á réttarvegg þá er dregið er í
dilka. Hnútur hans fljúga víða.
Hann þekkir fjármörk og horna-
lag. Heldur til haga lögðum úr
pólitísku reyfi er ber fyrir augu og
spáir í jarm og jórtur við dilka-
drátt.
Þegar flett er æviminningum
Magnúsar Storms verður ljóst að
hann skipar sér jafnan þar í flokk
sem bardaginn er hvað harðastur.
Þó kann hann vei að meta afdrep í
skotgrafahernaði stjórnmálahríð-
ar og einkum í grennd við býtibúr
og vínfangageymslu bryta. Mörg
dæmi nefnir hann er sýna hve
auðvelt honum reynist að aura
saman í púrtara eða Madeira og
jafnvel senda aðra í snattferðir.
En til þess að ekki hallist á í þeim
viðskiptum gengur hann fúslega
erinda annarra, þá er þorsti og
einsemd þrúgar geð. Svo vinsæll er
afmæli sitt né önnur í hámæli og
undi við störf sín þann dag sem
aðra. En þegar hann hvarf að
drykkju þá var það eigi með
hálfum hug fremur en annað það,
er hann tók sér fyrir hendur.
Þótt ýmsar frátafir yrðu í rit-
stjórnarstörfum Magnúsar kom
blað hans Stormur með reglu-
bundnum hætti um margra ára
skeið.
Þegar Magnús greinir frá náms-
ferli sinum verður honum tíðrætt
um hverskyns brögð og brellur er
hann grípur til í því skyni að
komast hjá því að stunda náms-
greinar sem honum eru lítt að
skapi. Hann lýsir af fullri hrein-
skilni margskonar uppátækjum og
furðulegum tiltektum sínum. Með
ótrúlegri hugkvæmni verst hann
fimlega tilraunum kennara og
skólameistara er reyna hvað þeir
mega að sveigja hann undir skóla-
aga. Hvað sem einlægum ásetningi
þeirra líður verða þeir hver af
öðrum að láta undan síga og taka
þann kostinn að láta sem þeir trúi
vottorðum Magnúsar og undan-
brögðum, sem hann ýmist knýr
nota á ævibraut blaðamennsku og
ritstarfa. Til marks um skarp-
skyggni Magnúsar Magnússonar
og forspá hans um þróun mála má
nefna dæmi frá desembermánuði
1924. Hann hefir þá nýlega látið af
ritstjórn Varðar og stofnað eigið
blað, Storm, er jafnan síðan var
tengt nafni hans. í Verði hafði
hann óspart vegið að þeim Tíma-
mönnum, en þar var í fylkingar-
brjósti Tryggvi Þórhallsson, síðar
forsætisráðherra. Er Kristján Al-
bertsson tekur við ritstjórn Varðar
á hann í deilum við Tryggva
Þórhallsson og verður þá tíðrætt
um vopnaburð íslenskra blaða-
manna og einkenni. Nefnir þar til
samanburðar málflutning Tímans
og Varðar í ritstjórnartíð Magnús-
ar. Það kemur fram í máli Tryggva
að hann telur Magnúsi gjarnt á að
ræða einkamál andstæðinga og
vitnar í Vörð til áherzluauka.
Lýkur jafnframt lofsorði á Tímann
fyrir að sneiða hjá einkamálum
andstæðinga og staðhæfir að eigi
verði fundið neitt sambærilegt í
skrifum Tímans um einkamál. I
greinarkorni þessu er hvorki tóm
59
Sætsúpur eru
þarf. Hann hefir næmt auga fyrir
fegurð ættlands síns og sögu og
mælir af mikilli þekkingu og
kunnáttu. Landslagslýsingar hans
margar hverjar minnisstæðar,
samofnar söguþekkingu og per-
sónueinkennum.
Hann heldur til haga frásögnum
greindra og sögufróðra alþýðu-
manna og auðsæ er virðing og
samúð hans með hetjum hvers-
dagslífsins, en jafnframt virðist
hann kjósa þeim það hlutskipti að
hver þeirra standi og falli með
sjálfum sér. Magnús er hindur-
vitnatrúar. Álfar, tröll og vættir
eru honum ætíð í huga, allt frá
bernskuárum. Sem barn naut hann
í ríkum mæli frásagna aldraðra
kvenna er hann hafði kynni af. Að
þeim dróst hann og þær að honum
fremur en þær er yngri voru.
Magnús var fæddur á Ægissíðu
á Vatnsnesi í Húnavatnssýlu 27.
maí eða 6. júní 1892.
„Ég var, segir Magnús, hvorki
vondur við dýr né gamalmenni.
Þótti heldur óefnilegur í æsku.“
Gamlar konur höfðu samt hið
mesta dálæti á honum. Má þá
snemma marka að Magnús hefir
haft ömmur í huga þá er hann
ritaði blað sitt Storm.
Þótt Magnús Magnússon hafi
margt ritað af þrótti og snilld og
fullljóst að hann stýrði beittum
penna verður sú spurning áleitin
hvort honum tekst eigi bezt að lýsa
aldarfari og stéttarstöðu í fáorðri
lýsingu á samtali tveggja ná-
grannapresta í Rangárþingi:
Séra Eggert Pálsson á Breiða-
bóisstað fór með Pál Eggert, ung-
an fósturson sinn, til nágranna-
prests og sagði við hann er þeir
hittust: „Hérna sérðu nú hann Pál
mer
viðbjóður
66
legan sess í flokki blaðamanna
þeirra er rituðu hvað athyglisverð-
astan stíl á þriðja áratug 20. aldar.
Vilhjálmur Þ. Gíslason segir í
bók sinni um „Blöð og blaðamenn
1773-1944 á bls. 279:
„Magnús Magnússon, sem síðar
varð kunnastur fyrir ritstjórn sína
á Stormi, sem hann gaf út frá 1924
er lögfræðingur, fæddur 1892, og
er afkastamikill rithöfundur, eink-
um í þýðingum á ævisögum og
skáldsögum, og ennfremur hefur
hann ritað endurminningar sínar í
tveimur bókum. Hann skrifar
snarpan og smellinn stíl og Palla-
dómar hans frá 1925—30 voru
sérkennilegar blaðagreinar."
Svo kunnur sem Magnús Magn-
ússon varð fyrir „sérkennilegar
blaðagreinar" sínar nægir það
honum þó eigi til þess að hljóta
sæti í nafnaskrá blaðamannasögu
AB. Ef ekki væri getið Storms í
ritaskrá væru lesendur bókarinnar
litlu nær um þátt Magnúsar.
Margir kunnir blaðamenn mega þó
sætta sig við að deila þar kjörum
með Magnúsi.
Þótt Magnúsar „Storms“ sé eigi
getið í nafnaskrá íslenskra
blaðamanna á 20. öld má þó
fullyrða að hann hafi haslað sér
völl í sögu íslenskra blaða. Amma
Tótu þeirrar er var tindilfætt og
tók sinn „arf úr föðurætt" var ekki
ein um það að senda um stræti
Reykjavíkur í leit að Stormi Magn-
úsar. Það verður ljóst þá er blaðað
er í sögum Magnúsar Magnússonar
að hann hneigist snemma til fróð-
leiks og skrifta. Þegar á unga aldri
lærir hann ljóð Bólu-Hjálmars og
sparar hvergi að þylja leikbræðr-
um sínum þrumuræður og heims-
ádeilu beitarhúsabónda.
Tvennt verður Magnúsi einkum
styrkur í starfi. Þekking hans á
fornsögum og náin kynni af störf-
um Alþingis og flokkadráttum.
Þar verða þingskriftir á námsár-
um drjúgt veganesti. í því starfi
kynnist hann þingmönnum og
flokksforingjum og sveiflar stíl-
vopni fimlega þá er Stormur hans
- sagði Magnús
Magnússon
Magnús í hópi þeirra er setjast að
sumbli að þeir vilja fyrir hvern
mun hafa hann að félaga og
borðnaut þá er þeir kneyfa mjöð-
inn. Og það er ekki neinn tómthús-
bragur eða þurrabúðarstand á
sumum í hópi þeirra. Stoðar lítt
þótt Magnús ritstjóri reyni eftir
föngum að verjast ásókn er annir
kalla á redaksjón Storms. Eftir-
minnileg verður lýsing Magnúsar á
heimsókn dr. Páls Eggerts Ólason-
ar, hins þjóðkunna fræðimanns og
sagnaritara. Þeir Magnús voru
spilafélagar og drykkjubræður. Á
hvorugan þeirra er hallað þótt
rifjuð sé upp saga er Magnús segir
í minningum sínum af heimsókn
dr. Páls. Að nýliðnu sextugsafmæli
Páls, á þriðja degi, heyrir Magnús
að bifreið er ekið að húsi hans.
Hann lítur út um gluggann og sér
að þar fer Páll Eggert. Magnús
hafði þá fyrir skömmu setið að
sumbli „og vildi ógjarnan hefja
drykkjuna svo fljótt aftur. Hugs-
aði ég mér því að gegna ekki, en
enginn annar var á hæðinni en ég.
Páll gekk upp tröppurnar, drap
þéttingsfast á dyrnar og sagði:
Er redaksjónin við?
Ég gegndi engu.
Páll spurði sömu spurningar í
annað sinn og var röddin þá
nokkuð dimm.
Ég gegndi engu.
Þá sagði Páll og var blíður í
máli: Opnaðu, Mangi minn. Ég er í
vagni. Ætlar þú að gera mig
gjaldþrota?
Enn gegndi ég engu.
Þá sagði Páll: Ég er með tólf
flöskur af Black Label. Það er
bezta vín í allri veröldinni.
Þá stóðst ég ekki lengur mátið,
opnaði og fór heim með Páli.“
Nú má enginn halda að vín-
drykkja hafi tafið dr. Pál frá
verkum. Hann hafði eigi þetta
fram með látbragði og leikaraskap
eða útsmognum vélabrögðum. Ec
raunar furðulegt hve hann leggur
hart að sér við það að víkjast
undan ýmsum námsgreinum svo
sem söng og leikfimi, svo dæmi séu
nefnd. Sum brögðin er hann grípur
til valda ærinni fyrirhöfn, en
Magnús telur ekki eftir sér tímann
er fer til þess að sannfæra kennara
sína um að löglega sé að öllu farið.
Hann vefur sig álnalöngum sára-
bindum og umbúðum, smyr sig
smyrslum og rjóðrar sig sótt-
hreinsandi efnum, treður bómull í
munninn svo gúll myndast, allt til
þess að losna við þátttöku í
fáeinum kennslustundum. Hann
sparar hvergi ámátleg hljóð og
hjáróma í raddprófi í stofu aldraðs
kennara svo hann komist hjá
söngtímum. Námsgreinar er vekja
áhuga stundar hann hinsvegar af
kostgæfni. Þar eru saga og bók-
menntir efst á blaði. Þær greinar
verða honum til giftu og góðra
né tími til þess að sannreyna
fullyrðingar deiluaðila. Til fróð-
leiks og skilningsauka nægir að
nefna grein í Stormi, blaði Magn
úsar, hinn 17. desember 1924.
Greinin er svar við ádrepu
Tryggva Þórhallssonar:
„Við erum allir peð á skákborði
iifsins, en það gerir gæfumuninn
hvernig okkur er leikið fram. Ertu
nú alveg handviss um að þú á þvi
taflborði eigir ekki eftir að komast
í andstöðu við þína núverandi
samherja, t.d. Jónas?"
Saga íslenskrar stjórnmálabar-
áttu átti eftir að leiða í ljós að hér
varð Magnús forspár. Að vísu liðu
mörg ár þar til leiðir þeirra
Tryggva og Jónasar Jónssonar
skildu en hér er skjalfest hin
fyrsta spá um sundurþykkju og
samvinnuslit þeirra félaga.
Ef hugað er að ritaskrá Magnús-
ar Magnússonar kemur í ljós áhugi
hans á mönnum og málefnum. Röð
bókanna segir raunar það er segja
litla Eggert fóstra minn.“ Ná-
grannapresturinn leit á piltinn og
sagði svo: „Þennan skaltu
þrælka“. „Þessu hefi ég aldrei
getað gleymt,“ bætti Páll Eggert
við.
íslenskar æviskrár þegja um
þess háttar frásagnir þótt lengi
svíði i gömlum sárum.
Magnús var sérkcnnilegur
kvistur á meiði íslenskra blaða,
fjaildrapi og beitilyng íslenskra
heiða með ramman safa Húna-
þings. hnakktösku og svipu lausa-
manns í hofferð höfðingjanna.
Látum svo lokið þa'tti Magnús-
ar Storms með hans eigin þýð-
ingu á ljóði Heines. Það má
giarna verða okkur leiðarljós þá
er við miklumst af verkum og
Iriðum hugann að eigin ágæti.
Ljóðlínu lleines „Du bist wie eine
Blume“ þýddi Magnús þannig:
„Þú ert eins og hver önnur
planta“.
Pétur Pétursson þulur