Morgunblaðið - 18.12.1980, Blaðsíða 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 18. DESEMBER 1980
Sovéski andófsmaðurinn Andrei Almalrik lést í bílslysi á
Spáni 12. nóvember síðastliðinn. Hann var þá á leið til
Madrid. Þar ætlaði hann að láta til sín taka í mótmælum
gegn sovéskri kúgun við upphaf framhaldsfundanna um
öryggi og samvinnu í Evrópu.
Skömmu áður en Andrei Amalrik fórst hafði hann birt
greinar um ástandið í Póllandi og áhrif þróunarinnar þar á
verkalýðsbaráttu í Sovétríkjunum. Birtust tvær greinar
eftir hann í breska blaðinu Daily Telgraph í lok október.
Þær eru hér birtar sem ein. Ýmislegt bendir til þess, að
forsendurnar fyrir því áliti höfundar, að Sovétmenn muni
ekki beita hervaldi í Póllandi séu orðnar veikari en þær
voru, þegar hann festi skoðanir sínar á blað. Til hins er þó
að líta, að Andrei Amalrik færir að því sterk rök, að sovésk
innrás í Pólland verði svo dýrkeypt fyrir ofbeldismennina,
að þeir hiki og sætti sig við orðinn hlut.
Þetta þýðir auðvitað ekki, að Sovét-
menn muni eiga auðvelt með að sætta sig
við sigur pólskra verkamanna, þeir munu
sennilega reyna að grafa undan ávinn-
ingum þeirra skref fyrir skref, þeir vita
sem er, að það er erfiðara fyrir verka-
mennina að grípa til almennra verkfalla,
en fyrir starfsmenn ríkisins að skerða
réttindi þeirra smám saman.
— ★ —
Sovétríkin munu hvetja pólsk yfirvöld
til að framfylgja stefnu „marghliða
klofnings" með því að:
1) Hindra samskipti verkamanna og
menntamanna með því að telja verka-
mönnum trú um, að þeir hafi náð
markmiðum sínum.
2) Halda verkamönnum í opinberu
verkalýðsfélögunum og lokka menn
aftur í þau með því að bjóða forrétt-
indi, sem frjálsu verkalýðsfélögin
geta ekki keppt við.
3) Leyfaekki frjálsum verkalýðsfélögum
á hinum ýmsu stöðum að bindast
Sovétmenn þora varla
egar mótmælaaðgerðir verka-
manna í Póllandi stóðu sem
hæst, virtist mér, að vestrænir
stjórnmálamenn og fréttaskýr-
endur væru að minnsta kosti jafn
órólegir og forystumenn Sovétríkjanna
og talsvert órólegri en pólsku verka-
mennirnir sjálfur. Sannaðist þar sem oft
áður, að sá sem hefur mestu að tapa (í
þessu tilviki stjórnmálaheimur Vestur-
landa og kaþólska kirkjan í Póllandi),
ráðleggur óspart þeim, sem engu hefur
að tapa (þ.e. pólsku verkamönnunum), að
beita „skynsamlegri varkárni".
Vestrænir stjórnmálamenn óttuðust,
að sovézk innrás í Pólland mundi endan-
lega ganga af slökunarstefnunni dauðri
og leiða til þess að gjáin milli austurs og
vesturs breikkaði enn. En það sem mestu
skiptir er, að þeir voru hræddir um að
þeir þyrftu að bregðast við á einhvern
hátt, en vissu ekki hvernig. Fyrir pólsku
kirkjuna þýddi sovézk innrás lok þess
frelsis sem hún nýtur nú. En óttinn er
slæmur ráðgjafi og mér sýnist verka-
mennirnir hafa sýnt meiri þrautseigju
og betri skilning á aðstæðum en stuðn-
ingsmenn óbreytts ástands sem fara
undan í flæmingi.
Frá upphafi taldi ég litlar líkur á
sovézkri innrás, þótt mönnum gæti virzt
að slík innrás væri mjög í samræmi við
rússnesk-pólsk samskipti undanfarin 200
ár, og einnig í samræmi við samskipti
Sovétríkjanna og austur-evrópskra
„bandamanna" þeirra síðastliðin 30 ár.
En ég tel, að tveir aðrir þættir hafi ráðið
úrslitum og geti gert það áfram.
í fyrsta lagi velja Sovétmenn af
varkárni þá sem verða „bróðurlegrar
aðstoðar" þeirra aðnjótandi. Það er
hefðbundin stefna þeirra frá þeim tím-
um er furstarnir í Moskvu voru að ná
undir sig Rússlandi og gættu þess að
gleypa ekkert sem þeir gátu ekki melt.
Það er ástæðan fyrir því, að þetta mikla
og sístækkandi heimsveldi hefur staðið i
margar aldir.
Ráðstjórnarríkin innlimuðu Eistland,
Lettland og Litháen formlega í ágúst
1940, eftir að hafa hernumið löndin 1939,
en hins vegar neyddust þau til að
viðurkenna rétt Finna til sjálfstæðis
vegna mótspyrnu Finna í vetrarstríðinu
1939—1940, þrátt fyrir að Finnar biðu að
lokum lægri hlut. Árið 1948 ákváðu
Ráðstjórnarríkin að ráðast ekki inn í
Júgóslavíu, þar sem þau vissu, að þeim
yrði veitt hörð mótspyrna. Innrásin í
Ungverjaland árið 1956, sem átti rætur
sínar í ótta um að austurblokkin væri að
liðast í sundur, var gerð meðan borgara-
styrjöld geisaði í landinu, og engum
raunverulegum vörnum varð við komið.
Samt sem áður hafa Ungverjar ástæðu
til að vera þakklátir fyrir þá mótspyrnu,
sem veitt var, því hún er skýringin á því
að Ungverjar búa við meira frelsi en
flest ríki í austurblokkinni.
Hægt er að skýra hvers vegna lög-
regluríki er nú í Tékkóslóvakíu með
vísun til þess, að engin mótspyrna var
veitt gegn innrás Sovétríkjanna 1968.
Yfirvöld Sovétríkjanna réðust inn í
Tékkóslóvakíu á sömu forsendum og
Hitler fyrir tæpum 40 árum, þeim, að her
Tékkóslóvakíu myndi ekki veita mót-
spyrnu. Ráðstjórnarríkin hafa sýnt sömu
varfærni í Asíu. Til dæmis hafa þau allt
frá 1919 forðast að beita íran ofbeldi,
vegna þess að þau óttast viðbrögð
Vesturveldanna og annarra ríkja mú-
hameðstrúarmanna. Ég álít, að Ráð-
stjórnarríkin hefðu ekki sent herlið til
Afganistan, ef þau hefðu gert sér grein
fyrir hversu öfluga mótspyrnu skærulið-
ar myndu veita. Ef þessi mótspyrna
heldur áfram í nokkur ár, munu Sovét-
menn verða tilleiðanlegri til að leita að
stjórnmálalegri lausn.
Fyrsta tilraun Sovétrússa til að ráðast
á Pólland endaði í ósigri Rauða hersins í
nágrenni Varsjár 1920. Árið 1939 voru
rússneskar herdeildir ekki sendar inn í
Pólland fyrr en Þjóðverjar höfðu ger-
sigrað pólska herinn. Ótti við pólska
herinn átti sinn þátt í fjöldamorðunum á
pólskum herforingjum í Katynskógi
1940, einnig þegar Sovétmenn neituðu að
grípa inn í, þegar Þjóðverjar bældu niður
uppreisnina í Varsjá 1944 og þegar
sovézkur marskálkur (Rokossovsky) var
skipaður varnarmálaráðherra Póllands
1949.
Sovétríkin sendu ekki herlið til Pól-
lands á meðan á fjöldamótmælunum stóð
1956 og 1970, en þau leiddu í bæði skiptin
til breytinga á forystuliði landsins.
Stjórnendur Póllands geta reitt sig á
hollustu hersins í baráttu sinni við
verkamenn, svo lengi sem hún heldur
áfram að vera pólskt innanríkismál. Ef
sovézki herinn gerði innrás, er ekki
aðeins sá möguleiki fyrir hendi, að pólski
herinn veitti viðnám, heldur gæti einnig
myndast bandalag milli borgaranna,
hersins og sumra kommúnista í flokks-
og ríkiskerfinu. Óttinn við þetta fær
Ráðstjórnarríkin til að hika við að gera
innrás í Pólland, a.m.k. á meðan borg-
arastyrjöld brýst ekki út í landinu.
í öðru lagi lítur Ráðstjórnin ekki á
beitingu herafla sem eðlilega leið til að
leysa vandamál í samskiptum við
„bandamenn" sína heldur sem neyðar-
úrræði. Sjálf skilgreiningin á hugtakinu
„neyðarúrræði" er sálfræðileg, og það
sem fyrir 10 til 20 árum hefði verið
tilefni til að grípa til neyðarúrræða gæti
ef til vill nú rúmast innan kerfis sem er í
hægri mótun. Það er ekki satt, að sagan
kenni ekkert, við þessar aðstæður hafa
pólskir verkamenn og pólsk yfirvöld og
sovézku leiðtogarnir sýnt mjög óslavn-
eska, næstum enska, tilhneigingu til að
leita málamiðlunar.
samtökum við önnur verkalýðsfélög
til að mynda verkalýðssamband, sem
nær til alls Póllands.
4) Einangra frjálsu verkalýðsfélögin frá
alþjóðasamtökum verkamanna.
Frjáls verkalýðsfélög í einu „sósíal-
ísku" ríki eru vandamál, jafnvel í
augum vestrænna verkalýðssam-
banda, sem eru vön að hafa samskipti
við opinber verkalýðssambönd í
Austur-Evrópu, þess vegna tóku
brezku verkalýðssamtökin á móti Al-
exandre Shelepin, fyrrverandj yfir-
manni KGB, sem fulltrúa rússneskra
verkamanna.
5) Þvinga pólsku kirkjuna til hlutleysis.
6) Gera frjálsu verkalýðsfélögunum erf-
itt fyrir með stjórnsýsluaðgerðum og
handtaka þá virkustu í hreyfingunni á
ýmsum forsendum.
Ef yfirvöldum tekst að hafa taumhald
á samtökum pólskra verkamanna með
þessum aðferðum, munu þau finna til
freistingar til að brjóta þau endanlega á
bak aftur með víðtækum lögregluaðgerð-
um. En það gæti aftur leitt til enn meiri
sprengingar innan fárra ára.
Mér virðist líklegast, að niðurstaðan
verði sú, að frjálsu verkalýðsfélögin
muni smám saman aðlagast hinu „sósíal-
íska kerfi", eins og kaþólska kirkjan
muni þau njóta ákveðinna réttinda,
innan þeirra marka, að þau ógni ekki
einokun flokksins á stjórnmálalegu
valdi. Því má bæta við, að ef pólskir
leiðtogar nota nú hættuna á sovézkri
innrás til að neyða verkamenn til að taka
upp störf að nýju og til að fá vestræna
lánardrottna til að veita sér enn aukin
lán, þá geta þeir í framtíðinni notað
hættuna á „skipulögðum verkfallsað-
gerðum verkalýðsfélaganna" til að auka
sjálfstæði sitt gagnvart Ráðstjórnarríkj-
unum og samt herjað meira fé út úr
vestrænum lánardrottnum sínum.
Jólabækurnar (og úrval eldri bóka).
Jólakort og frímerki (póstkassi er í búðinni).
Jólapappír.
Jólakerti og jólaskraut.
Jólagjafavörur.
Leikföng m.a.:
Barbie og Cindy, Fischer-Price, Matchbox og Aurora,
bílabrautir, Corgy, Kiddycraft, Bambola og Play-
mobil.
BÓKABÚÐIN
EMBLA,
Fellagöröum, (Völvufelli 21). Sími 76366,