Morgunblaðið - 21.12.1980, Blaðsíða 2

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. DESEMBER 1980
Birgir Svan hefur sent
frá sér nýja ljóðabók
„Ljóð úr lífsbaráttunni4*,
sem bókaútgáfan Letur
gefur út. Ilann hefur
skrifað þrjár aðrar ljóða-
bækur, „Hraðfryst ljóð“,
sem var fyrsta ljóðabók
hans og kom út 1975,
„Nætursöltuð ljóð“ og
„Gjalddagar“. Birgir
taldi alla kynningu á
starfsstöðu og skóla-
göngu út í hött er rætt
væri við Ijóðhöfunda og
er henni sleppt hér að
ósk hans.
— Já, bókin er raunverulega
eitt samfellt ljóð út í gegn,
sagði- Birgir er blaðamaður
Morgunblaðsins ræddi við hann
um „Ljóð úr lífsbaráttunni", en
ég skipti því í heildir eftir því
hvert sviðið er, — innan heimil-
isins, utan þess eða útá sjó.
Þetta er nokkuð langt ljóð, það
átti upphaflega að vera lengra
en endaði svona eftir fimm ára
hreinsunareld.
Hvernig hefur þér gengið að
fá ljóð þín gefin út?
— Ég held að ljóð séu ekki
það fyrsta sem mönnum dettur
í hug ef þeir ætla að græða
peninga — maður verður var
við vissa tregðu hjá útgefendum
gagnvart ljóðum. Af þessum
sökum hafa ljóðskáld leitað á
önnur mið, — valið þá leið að
fjölrita bækur sínar og vinna
sjálfir við útgáfuna til að spara
kostnað. Ég kom sjálfur nálægt
flet öllum þáttum í útgáfu
þessarar bókar, „Ljóð úr lífs-
baráttunni". Það hefur sína
„Fólk trúir öllu öðru
en raunveruleikanum“
tvisvar þó er enn spurt eftir
henni.
Hvers vegna yrkir þú?
— Það er mín leið til að hafa
áhrif á þessa mannlífsdeiglu
sem við lifum og hrærumst í —
sumir velja aðrar leiðir t.d.
pólitík. Ég held hins vegar á
lofti hinum mjúku gildum í
Rætt við Birgi Svan um bókina
LJOÐ UR LIFSBARATTUNNI
kosti og sína galla. — Ég held
að tregða útgefenda gagnvart
ljóðabókum byggist á fordóm-
um. Það er vel hægt að gefa út
ljóðabækur — en það verður að
vanda tii þeirra. En ef útgef-
endur gera sér þetta ekki ljóst
þá er hætt við að skáldin hætti
að knígja dyra hjá þeim.
Er ekki dálítið erfitt fyrir
ljóðskáld að ná eyrum fólks nú
til dags?
— Nei, það er ekki erfitt. Allt
frá því að ég fór fyrst að fást
við ljóðagerð hefur mér gengið
vel að ná til fólks. Ég get nefnt
þér margt sem sýnir að áhugi
fólks á ljóðum er afar mikill. Til
dæmis aðsóknin að „Ástmeigir
þjóðarinnar" og „Listaskáldin
vondu" — það var alltaf troð-
fullt hús. Ég er búinn að gefa
fyrstu ljóðabókina mína út
tilverunni, þ.e. hlutum eins og
samúð, skilningi og tilfinninga-
legri opnun. Ég reyni að berjast
á móti kúgun í hvaða formi sem
hún birtist. Og ég hef fengið
viðbrögð hjá fólki vegna þess
sem ég hef ort — það er mjög
skemmtilegt. — Ég ráðlegg
fólki að lesa og yrkja ljóð.
Til hvaða hóps höfðar þú
með þinni ljóðagerð?
— Ég höfða til allra hópa —
ég höfða til hins mannlega í
manneskjunni. Það er alls kon-
ar fólk sem kaupir bækurnar
mínar og hlustar á ljóðin mín.
Einu sinni las ég upp í útvarp
úr einni ljóðabóka minna og
skömmu síðar barst til mín
kveðja frá áhöfninni á togaran-
um Barða frá Neskaupsstað.
Þessi kveðja gladdi mig mikið.
Það er held ég ekkert í
þessari bók minni sem hægt er
að kalla hneykslanlegt — samt
hef ég orðið var við að fólk
hneykslast á henni. Mér finnst
ákaflega skemmtilegt að fólk
hneykslast á ljóðum, bæði mín-
um og annarra. Fólk hneykslast
nefnilega mest á raunveruleik-
anum því það trúir öllu öðru en
honum.
Hvað ert þú að tjá í „Ljóð úr
lífsbaráttunni“?
— í bókinni tefli ég fram
heimi karlsins og heimi kon-
unnar en þar á milli stendur
drengurinn. Það fer fram bar-
átta á milli þessara andstæðna,
— þessum tveim heimum lýstur
saman og ég lýsi hvernig dreng-
urinn lendir á milli steins og
sleggju. Það er karlmaðurinn
sem er hinn sterki gerandi,
hann er kúgarinn en jafnframt
er hann þræll eigins hlutverks.
Að undanförnu hefur umræða
um jafnrétti beinst að vanda
konunnar — það hefur minna
verið fjallað um tilveru karlsins
og hvernig þjóðfélagið afneitar
honum sem tilfinningaveru.
Drengurinn í ljóðinu táknar
kannski ungu kynslóðina nú til
dags. Sem fullvaxta maður
verður hann að mörgu leiti ófær
um að verða við þeim vænting-
um sem að honum beinast, — að
vera hinn sterki og kaldi, en
jafnframt að takast á við nýtt
hlutverk sem uppalandi og til-
finningavera.
Ég tel mikla nauðsyn á að
opna umræðu um stöðu karl-
mannsins í þjóðfélaginu. Jafn-
réttisbaráttan hefur verið ein-
skorðuð við konur.
Hafa hinar öru breytingar
sem ljóðformið hefur gengið i
gegn um á síðustu áratugum
skaðað það sem listform?
— Ég held að menn geri al-
mennt of mikið úr þeim um-
breytingum sem verða í bók-
menntum. Ef málið er grannt
skoðað sést að alltaf er um
hægfara breytingar að ræða.
Þegar þjóðfélagið breytist mjög
ört — ný tækni og möguleikar á
útvíkkun skynjunar hefur kom-
ið til sögunnar — þá skapast
nauðsyn á að ljóðskáldin endur-
meti lífið og tilveruna, það
leiðir af sér breytt ljóðform.
Hvað viltu segja um islenzka
ljóðlist nú til dags?
— Það er margt skemmtilegt
að gerast núna í ljóðum ungra
skálda s.s. Sigurðar Pálssonar,
Stefáns Snævar, Antons Helga
o.fl. og ekki síður í ljóðum
gamalla og gróinna ljóðskálda
s.s. Stefáns Harðar, Dags Sig-
urðarsonar, Sigfúsar Davíðs-
sonar o.fl., sem koma manni
alltaf að óvörum.
- bó
„Ég yrki til þess
að kafna ekki“
SIGURÐUR Pálsson hef-
ur nýlega sent frá sér
Ijóðabók sem nefnist
„Ljóð vega menn“. Þetta
er önnur bókin í Ijóða-
bókaflokki hans um Ijóð-
vegina en sú fyrsta
nefndist „Ljóð vega salt“.
Þriðja bókin mun svo
vera væntanleg, jafnvel
fyrir næstu jól, „Ljóð-
vegagerð“. Ilann hefur
einnig fengist við leik-
ritagerð og samdi leikrit-
in „Undir suðvestur
himni“ og „Hlaupvídd
sex“, sem bæði voru leik-
in í Lindarbæ af Nem-
endaleikhúsinu á sínum
tíma.
Sigurður stundar nú nám á
doktorsstigi í leikhúsfræðum
við Sorbonne-háskóla í París en
hefur áður lokið prófi frá skóla
í kvikmyndaleikstjórn í þeirri
borg. Blaðamaður Morgun-
blaðsins ræddi stuttiega við
Sigurð og var hann fyrst spurð-
ur hvernig honum hefði gengið
að koma ljóðum sínum á fram-
færi.
— Það hefur gengið eins og í
sögu hjá mér en því er þó ekki
að neita að nú á tímum er
töluverð tortryggni hjá útgef-
endum gagnvart ljóðabókum.
Það er heldur ekki rétt staðið að
útgáfu ljóðabóka. Þessi tími
núna fyrir jólin er til dæmis
eflaust sá versti til að gefa út
ljóð, — það er lögð svo geysileg
áherzla á að koma út öðrum
bókum að ljóðabækur drukkna
hreinlega í flóðinu. Þeim skítur
svo hins vegar upp aftur þegar
ósköpin eru gengin yfir þ.e.a.s.
ef einhver töggur er í þeim.
Ljóðabækur eru þess eðlis að
þær seljast fremur allt árið —
þannig væri hægt að selja þær
ekki síður en aðrar bækur því
íslendingar eru ljóðelsk þjóð.
Það hefur borið dálítið á því
undanfarin ár að höfundar hafa
ekki leitað til forleggjara með
útgáfu ljóða sinna. Með tilkomu
ofsettprentunar sköpuðust
möguleikar til að gefa ljóða-
bækur út á ódýran hátt. Þessi
nýja leið hefur verið dálítið
misnotuð og ofnotuð — í það
minnsta er afarmikil nægju-
semi með gæði ljóðanna hjá
mörgum höfundum sem fara
þessa leið.
Er ekki dálítið erfitt að vera
Ijóðskáld nú til dags?
— Erfitt — Jú. Ef að þú gerir
einhverjar kröfur. Ljóðformið
er tvímælalaust einhver erfið-
asti texti sem saman er settur.
Það eru líka vissir fordómar
ríkjandi gagnvart ljóðinu. Við
formbreytinguna sem varð er
rímið var lagt niður sem algild
regla hljóp snuðra á þráðinn
milli ljóðs og lesanda — og þar
Rætt við Sigurð Pálsson um bók-
ina „LJOÐ VEGA MENN“
voru skáldin á vissan hátt
meðsek. Fólki hefur verið talin
trú um að ljóð séu illskiljanleg
og óaðgengileg — nema fyrir
sérfræðinga. Það er fráleitt.
Á Ijóðið heima í nútimanum?
— Ljóðið og skáldskapurinn
er það eina sem einhver vonar
neisti er í nú til dags. Ég geri
ráð fyrir að ljóðið verði í náinni
framtíð hentugasta tækifærið
til að láta til sín heyra. Þegar
verðbólgan er hlaupin alfarið í
fjöimiðlana með þessu auglýs-
ingaskrumi og gengdarlausa
hávaða sem tíðkast — þá leita
menn í ríkara mæli til ljóðsins.
Ef það stendur undir nafni er
það hnitmiðaðsta framsetning
sem til er, — texti sem þú getur
leitað til aftur og aftur — það
er eins og kristall sem sífellt er
hægt að finna á nýja fleti og
nýja liti...
Hvers vegna yrkir þú ljóð?
— Ég yrki til þess að kafna
ekki — til að geta dregið
andann léttar — til að ærast
ekki af hávaðanum. Það er
skáldskapur í fleiru en ljóðum
og í fleiru en listum, — en
skáldskapurinn í lífinu er
hvergi eins rafmagnaður og í
ljóðinu. Við þurfum ljóð nú á
tímum. Hugmyndakerfin eru
nokkurn veginn öll að hruni
komin — og útlitið er svart...
En hvað ert þú að tjá?
— Það er miklu lengra mál
sem þyrfti til að skýra frá því
heidur en ef þú birtir ljóðin
sjálf hér í blaðinu. Þau gera
bezt grein fyrir sér sjáif.
Til hvaða hóps höfðar þú
með þinni Ijóðagerð?
— Ég hef engan sérstakan
hóp í huga og ég reyni heldur
ekki að kalla fram nein sérstök
viðbrögð, fyrirfram ákveðin við-
brögð, þegar ég yrki. Það er
afskaplega slæmt þegar menn
eru að reyna að seilast eftir og
betla ákveðin viðbrögð hjá fólki
með því sem þeir segja eða
skrifa — það eru alleiðinlegustu
menn sem til eru í heiminum.
Hvort telurðu þig róman-
tískan höfund eða realistísk-
an?
— Ég er bæði mjög róman-
tískur og mjög realistískur. En
ég get ekki skilgreint sjálfan
mig. Eitthvað verða bók-
menntafræðingar líka að fá að
gera — þeir verða að fá að sjá
um sitt fag.
Hvaða höfundar hafa haft
mest áhrif á þig?
— Enginn held ég. Ég hafði
og hef enn mikið uppáhald á
Steini Steinarr, Þorsteini frá
Hamri, Hannesi Péturssyni,
Sigfúsi Daðasyni, Stefáni
Herði, Degi Sigurðssyni o.fl. af
íslenzkum skáldum en mig
langar ekki til að yrkja eins og
þeir, heldur finna minn eigin
farveg.
Og lokaorðin. Viltu bæta
einhverju við?
— Já — ég vona að enginn
fari í jólabókaköttinn.
- bó.