Morgunblaðið - 24.12.1980, Blaðsíða 4

36
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. DESEMBER 1980
KÍNA
Fjölmiðla-
sirkus í Peking
„Ég veit að sekt mín er
mikil,“ skældi Wu Faxi-
an, fyrrverandi yfirmað-
ur kínverska flughersins
þar sem hann stóð fyrir
réttinum í siðustu viku.
Á sakborningabekk ber hæst
hina alræmdu „fjórmenninga-
klíku" með Jiang Quing, ekkju
Maós, fremsta í flokki. Ekkjan
hefur töluvert sótt í sig veðrið
síðustu daga, en í upphafi rétt-
arhaldanna var hún lotleg og
kvaðst ekki fær um að verja sig
sjálf sakir sjúkleika.
Framkoma annarra sakborn-
inga hefur vakið furðu margra,
en vitorðsmenn Lin Biaos, fyrr-
um varnarmálaráðherra, hafa
ekki borið við að mótmæla
sakargiftum, heldur eru sam-
vinnuþýðir og lýsa því yfir hver
um annan þveran, að þeir hafi
tekið þátt í hinum lágkúru-
legustu aðgerðum í valdatíð
Maós. Wu Faxian, fyrrum yfir-
maður kínverska flughersins,
hefur viðurkennt að hafa fengið
syni Lin Biaos í hendur stjórn
flugþersins, en sá hafi síðar
skipulagt hóp, sem átti að ráða
Maó formann af dögum. Wu er
aldurhniginn og brast hann í
grát þegar hann gerði játningu
sína.
Ekkjan hélt því fram þegar
hún kom fyrir réttinn, að hún
Réttarhöldin, sem fram fara í Peking um þessar
mundir, vekja ekki athygli Vesturlandabúa af því að
þau séu líkleg til að upplýsa sannleiksgildi þeirra saka,
sem bornar eru á þá tíu, sem þar eiga að standa fyrir
máli sínu. Varla leikur vafi á því að þeir verði sekir
fundnir og hljóti makleg málagjöld samkvæmt því.
Réttarhöldin hafa fyrst og fremst áróðursgildi, og hafa
þau í fjölmiðlum á Vesturlöndum verið nefnd „fjölmiðla-
sirkusinn í Peking“. Enda liggur ekki lítið þegar færa
skal þjóð, sem nálgast það að telja einn milljarð, heim
sanninn um að nýja valdastéttin í landinu sé gott
yfirvald, en aflögð valdastétt hafi verið afleit, og því lán
fyrir alþýðu landsins að vera laus við hana. Valin atriði
frá réttarhöldunum eru sýnd í sjónvarpi daglega, og er
þetta vinsælasta sjónvarpsefni þar í landi sem stendur.
Sjónvarpstæki eru ekki til á hverju heimili í Kína-veldi,
og því eru sjónvarps-partí orðin algengt fyrirbæri í
þjóðlífinu. Enginn vill missa af framhaldsþáttunum frá
réttarhöldunum, og þess eru dæmi að sjónvarpsútbún-
aði hafi verið komið fyrir á íþróttavöllum, svo sem
flestir fái tækifæri til að njóta þessa menningarauka.
Það er mál manna, að þessi réttarhöld séu stórkostleg-
asta leiksýning síðan þjóðin stóð á öndinni yfir Maó
formanni er hann synti yfir Gulu ána árið 1966, en auk
sjónvarpsins taka 370 dagblöð um gjörvallt landið þátt
í þessari flokksstýrðu fjölmiðlunarherferð.
treysti sér ekki til að halda uppi
vörnum fyrir sjálfa sig, eins og
skylt er samkvæmt lögum
landsins. Rödd hennar var tæp-
ast annað en hvísl og hún
endurtók hvað eftir annað að
hún skildi ekki það sem sak-
sóknarinn segði. Ekki kom fram
hvort skilningsleysið væri að
kenna heyrnardeyfð hennar, en
ekkjan er 67 ára að aldri, eða
hvort henni væri ofraun að átta
sig á lagakrókum.
I sjónvarpsþætti var sýnt
þegar ekkjan fékk ákæruskjalið
í hendur í réttarsalnum, en rök
hafa verið að því leidd að atriði
þessa þáttar hafi verið tekin
upp áður en réttarhöldin hófust.
Flestir sakborninganna virtust
dasaðir og ruglaðir í ríminu er
þeir komu fram í fyrsta sjón-
varpsþættinum, og er talið að
áherzla sé á það lögð að sýna þá
í slíku ljósi til að auka á andúð
almennings á þeim.
Ekkjunni, sem handtekin var
skömmu eftir lát Maós árið
1976, varð það á að ruglast í
dagsetningu er hún kvittaði
fyrir móttöku ákæruskjalsins í
réttarsalnum og hún varð að
taka af sér gleraugun til að geta
rýnt í það sem í skjalinu stóð.
Lögregluþjónn með hvíta glófa
stýrði hönd hennar að undirrit-
unarlínunni á skjalinu.
Yao Wenyan, einn fjórmenn-
inganna úr klíkunni alræmdu,
einblíndi staðfastlega upp í loft-
ið þar sem hann stóð frammi
fyrir saksóknaranum, en svit-
inn bogaði af honum. Hann var
spurður hvort hann óskaði að
ráðfæra sig við málfærslumann,
og svaraði því til að hann hefði
ekki fram að þessu hugleitt
slíkan möguleika. Wenyan var á
árum áður æðsti maður blaða-
útgáfu í landinu.
Aðeins einn sakborningur
hefur látið í ljós þrjózku við
réttarhöldin. Það er Zhang
Chunqiao, sem áður var borgar-
stjóri í Shanghai, en hann átti
um árabil sæti í framkvæmda-
ráði stjórnmálanefndar kín-
verska kommúnistaflokksins.
Hann neitaði að svara til nafns
við upphaf réttarhaldanna og
þegar saksóknarinn ætlaði að fá
honum ákæruskjalið lýsti hann
því yfir að hann neitaði að veita
þyí viðtöku. Zhang virtist nokk-
Ekkjan lauslát á sokkabands-
árum sínum í Shanghai
Iluang Chen. 67 ára gömul ekkja eins
helzta kvikmyndastjóra í Kina. staðhæfir
í viðtali við brezka vikuritið Now. að
Jiang Qing, ekkja Maós. hafi á sinum
yngri árum í Shanghai verið lauslát og
hafi hún ekki vílað fyrir sér að láta i té
bliðu sina. gæti það orðið henni til
framdráttar í kvikmyndum.
„Ég kynntist manni mínum árið 1935,“
segir Huang Chen, „og fyrir hans tilstilli
Jiang Qing. Ég er hrædd um að þá þegar
hafi hún verið búin að fá á sig óorð. Hún
hafði þá verið gift Tang Na í um það bil
eitt ár, en hélt samt áfram að sofa hjá
hinum og þessum, þar á meðal fyrrverandi
eiginmanni sínum. Ég veit ekkert um
uppruna hennar, en sagt var að þetta væri
annað hvort þriðja eða fjórða hjónaband
hennar. Ég er ekki viss hvort heldur var.
Jú, það getur vel staðizt, jafnvel þótt hún
hafi verið ung að árum. Þá var alvanalegt
að stúlkur í Kína giftust snemma, venju-
legt að 16 ára stúlkur gengju í hjónaband.
Þess vegna hefði hún vel getað átt að baki
tvo eða þrjá hjónaskilnaði.
Þegar hún kom til Shanghai í fyrsta
sinn hafði hún ekkert á bak við sig. Hún
vildi komast í kvikmyndirnar og þótt hún
væri ekkert sérstaklega ásjáleg kunni hún
að gefa karlmönnum undir fótinn. Ég held
hún hafi gifzt Tang Na aðeins til að flýta
fyrir frama sínum. Hún vissi að hann var
vinur mannsins míns og Zhao Dan, og það
var skref fram á við. Og upp frá því vann
hún að kvikmyndagerð með manninum
mínum. En hún var Tang Na aldrei trú
eiginkona. Það vissum við öll, enda þótt
hún reyndi að ljúga sig út úr því. Þau
skildu árið 1937,“ segir Huang Chen.
Zheng Junli, kvikmyndastjóri og fyrrum
eiginmaður Huang Chen, var einn þeirra
mörgu, sem Jiang Qing er sökuð um að
hafa gengið milli bols og höfuðs á til að
draga fjöður yfir vafasama fortíð sína í
Shanghai. Hann sat í fangelsi þar sem
hann lézt árið 1969.
„Árið 1966 fékk maðurinn minn heim-
sókn og fyrirmæli um að afhenda öll bréf
og myndir, sem á einhvern hátt tengdust
Jiang Qing. Hann reyndi að verða við
þessu, en fékk skömmu síðar eindregna
aðvörun þar sem sagt var að hann skyldi
ekki reyna að halda neinu eftir. Þá
leituðum við bæði í dyrum og dyngjum og
settum húsið á annan endann. Við lögðum
fram fleiri gögn, hvað sem hugsanlega
mátti tengja Jiang Qing. Samt voru þeir
ekki ánægðir. Maðurinn minn fékk nýja
heimsókn og nýja aðvörun og ég sá að
hann var orðinn mjög skelkaður. Ég spurði
hann hvað amaði að og hann sagði mér að
búast við því hvenær sem væri að hann
dæi. Kvöld eitt, skömmu síðar, ruddist
hópur grímuklæddra manna inn á heimili
okkar og gerði húsleit, sem stóð yfir í
nokkrar klukkustupdir. Þeir flettu hverri
einustu bók nákvæmlega, og fóru inn í
hverja hillu og niður í hverja skúffu á
heimilinu. Ekkert létu þeir órannsakað.
Síðan tóku þeir hvert einasta skjal, glósur
sonar míns og allt skjalasafn mannsins
míns, árangur margra áratuga starfs. Enn
þann dag í dag veit ég ekki að hverju þeir
voru að leita en það hlýtur að hafa verið
afar mikilvægt, að minnsta kosti í augum
Jiang Qing. Foringi innrásarmannanna
sagði okkur að hefðum við verið í Peking
þá hefðum við verið drepin."
Huang Chen var farin að tárfella þegar
hér var komið sögu í samtalinu við
blaðamann Now. „Það er ekki fyrr en nú,
eftir að ég sá ákæruskjalið, að ég kemst að
því hvað varð um þessi skjöl. Þau voru
brennd undir eftirliti Jiang Qing.
Næst fóru þeir að kveðja mann minn til
yfirheyrslna. Þær voru raunar í því
fólgnar að þeir hrintu honum, spörkuðu í
hann og börðu hann þar til hann gat ekki
gengið óstuddur. Svo var hann settur í
gæzluvarðhald, sem raunar var leynileg
handtaka, og í tvö ár vissi ég ekkert hvað
orðið hafði um hann, þrátt fyrir eftir-
grennslanir. I lok apríl 1969 var mér tjáð
að hann væri alvarlega sjúkur og ég mætti
heimsækja hann í sjúkrahús. Þegar ég
kom að rúmstokknum hjá honum ætlaði ég
ekki að þekkja hann. Hann var of
máttfarinn til að geta talað. Greinilega
var hann að dauða kominn. Ég og bornin
mín grétum. Jafnvel eftir að hann var
látinn vorum við neydd til að halda þessu
leyndu. Fylgzt var með mér og börnum
mínum og þeim sem okkur heimsóttu var
veitt eftirför.”
Nú er Huang Chen aðstoðar-kvikmynda-
stjóri, enda þótt hún sé heilsulaus og sé í
veikindaleyfi. „Fólk í þessum atvinnuvegi,
fólk á mínum aldri, lét lífið vegna þess;
sem það vissi um Jiang Qing,“ segir hún. „I
kvikmyndaverinu mínu eru 30 nú látnir, 10
af þessari ástæðu."