Morgunblaðið - 21.02.1981, Qupperneq 12

Morgunblaðið - 21.02.1981, Qupperneq 12
\ 2 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. FEBRÚAR 1981 Hvernig varð sósíalista- flokkurinn að fjtildaflokki? Búkmenntir eftir HANNES H. GISSURARSON Stefán Hjálmarsson: Frá kreppu til hernáms útg. Framlag, Reykjavík 1980,116 bls. Róttæklingar, sem stundað hafa sagnfræðinám í Háskóla íslands, hafa síðustu árin gefið út nokkrar lokaritgerðir sínar fjölritaðar, sem einkum hafa verið um Sósíal- istaflokkinn. Ein þessara ritgerða er Frá kreppu til hernáms eftir trotskísinnann Stefán Hjálmars- son, að stofni cand. mag.-ritgerð hans um Sósíalistaflokkinn 1939—1942, er hann varð að fjöldaflokk. Hún er fróðleg, höf- undurinn er heiðarlegur í frásögn, .þótt hinar skrýtnu stjórnmála- skoðanir hans dyljist ekki og villi honum stundum sýn. Hann segir hreinskilnislega frá viðbrögðum Sósíalista við griðasáttmála Hitl- ers og Stalíns 1939, en eftir hann og fram að innrás Hitlers í Ráðstjórnarríkin 1941 voru þessir tveir alræðisherrar bandamenn, og Sósíalistar hérlendis skiptu því snarlega um höfuðóvin, Bretinn kom í stað Þjóðverjans. Nægir að vitna í Þjóðviljann 28. marz 1940 eins og höfundur gerir (bls. 26): „Það er ekki lengur þýzki fas- isminn, þýzka yfirdrottnunar- stefnan, sem vofir yfir íslandi. Nú er það brezka auðvaldið, sem vægðarlaust hagnýtir sér fjár- málaleg ítök og hernaðarlega af- stöðu til að meðhöndla ísland sem nýlendu." Einnig hefur höfundur dregið saman töluverðan fróðleik um baráttuna í verkalýðsfélögunum á höfuðborgarsvæðinu 1939—1942, þar sem fylgismenn Héðins Valdi- marssonar, Sjálfstæðismenn, Al- þýðuflokksmenn og Sósíalistar börðust. En því miður verður honum á í því efni vegna hleypi- dóma sinna. Hann segir (bls. 32): „Hér má þó benda á, að ekki verður séð, að aðskilnaður Al- þýðusambandsins frá Alþýðu- flokknum hafi dregið úr fylgi Sjálfstæðisflokksins innan verka- lýðshreyfingarinnar. Á hinn bóg- inn er sitthvað til í því, að ónóg fræðsla hafi valdið hér nokkru um og er svo reyndar enn í dag.“ Það er áberandi, að róttækl- ingar telja það afbrigðilegt, til marks um „ónóga fræðslu" eða jafnvel eitthvert óeðli, þegar verkamenn fylgja Sjálfstæðis- flokknum. Þeir mega mín vegna hafa þá skoðun. En þeir mega ekki vísindanna vegna nota hana sem forsendu án nokkurra skýringa, eins og höfundur gerir. Þeir verða að hafna hinni skoðuninni með rökum, að verkamönnum sé miklu betur borgið í skipulagi atvinnu- frelsis en sameignar og að borg- araflokkar þjóni hagsmunum þeirra því betur en samhyggju- flokkar. Að þeirri skoðun hafa kunnir fræðimenn leitt þung rök, t.d. dr. Magnús Jónsson prófessor í greininni Eiga verkamenn að vera sósíalistar? í tímaritinu Stefni 1930, Ólafur Björnsson prófessor í greininni Hagsmuna- samtökunum og þjóðfélaginu i Afmælisriti Heimdallar 1957 og dr. Benjamín Eiríksson hagfræð- ingur í greininni Kenningum um verðmæti vinnunnar í bókinni Verkalýðnum og þjóðfélaginu 1962. Annað vakti athygii mína í þessu riti: notkun orðsins „ofsókn- ir“. Róttæklingar hafa mjög notað þetta orð og jafnvel reynt að snúa við merkingu þess. Það er því full ástæða til að greina það. Maður ofsækir annan, ef hann berst í sífellu við hann á óleyfilegan eða ósiðlegan hátt, brýtur rétt hans. Listamaður á engan „rétt“ á styrk eða blað á auglýsingu, en allir eiga rétt á því, að aðrir láti þá í friði, ef þeir brjóta ekki lög og velsæmis- reglur. En orðið „ofsókn" öðlast í máii róttæklinga jafnvel þá merkingu, að þeir fái ekki sjálfir að fara öllu sínu fram, fái ekki að fara út fyrir þau mörk, sem lög og siðir draga, fái m.ö.o. ekki að ofsækja aðra! Það var til dæmis Þjóðviljinn, sem ofsótti forvíg- ismenn undirskriftasöfnunarinn- ar undir kjörorðinu „Varið land“ með skrifum sínum 1974, en þeir ofsóttu síður en svo blaðið, er þeir kærðu þessi skrif, heldur neyttu réttar síns. Þessar kærur nefndu þó róttæklingar því furðulega nafni „réttarofsóknir“. Höfundur ritgerðarinnar segir nokkrar sög- ur af „ofsóknum" gegn Sósíalist- um á árunum 1939—1942, en þær verða að litlu sem engu við greiningu. Er það ofsókn, að felldur sé niður styrkur til lista- manna af almannafé eða að aug- lýsingum sé hætt í blað? Mér finnst það mjög hæpið. Gera verður greinarmun á því að hætta að styðja einhvern og gera á hlut hans, þ.e. brjóta rétt hans. Ég er ekki að verja allar aðgerðirnar gegn Sósíalistum (þótt sumar þeirra hafi verið réttmætar) með þessari ábendingu, heldur að hvetja til skýrlegrar hugsunar og réttrar notkunar tungunnar. Annað mál er það, að Vilmund- ur Jónsson landlæknir gerði, eins og höfundur bendir á, skarplegar athugasemdir, jafn tímabærar þá og nú, við þingsályktunartillögu sem Jónas Jónsson frá Hriflu, Stefán Jóhann Stefánsson og Pét- ur Ottesen fluttu gegn kommún- istum og nazistum, byltingarsam- hyggjumönnum og þjóðernis-sam- hyggjumönnum. Höfundur hefur þessi orð eftir Vilmundi um vanda lýðræðissinna, er ofbeldisflokkar koma til sögunnar í lýðræðis- skipulagi (bls. 80): “Annarsvegar er að rétta þeim andvaralaust upp í hendurnar öll réttindi lýðræðisins og horfa á þá nota þau til að grafa undan því, og hinsvegar er sú hætta, að lýðræðið verði gripið því hysteriska fáti geðæsingamanna, að það afnemi Sigurlaug Bjarnadóttir: Mistök, sem verð- ur að leiðrétta - Hvers vegna híkaði Alþingi? Þá er skattaframtalið frá þetta árið. Þeir, sem ráðist höfðu í húsbyggingu eða húsakaup fyrir þremur árum eða skemur og stofnað þannig til sligandi skulda fögnuðu nýlögbundnum vaxtafrá- drætti. Hinir, sem höfðu steypt sér út í ævintýrið fyrir 3—6 eða fleiri árum mega hinsvegar halda áfram að sligast í friði undan vöxtum af sínum lausaskuldum án aðstoðar frá löggjafans hendi. — Skrítið réttlæti! Nákvæmlega í núlli í öllu þessu skattastússi kom upp í mínum huga sú ljúfsára minning frá sl. ári, er ég — í fyrsta skipti sem „sjálfstæður skattþegn", reif upp launaumslag- ið mitt frá ríkisféhirði, er ég kom heim úr sumarfríi í byrjun ágúst og sá, að innborguð laun þann mánuðinn stóðu nákvæmlega á núlli. Gjaldheimtan hafði þar vel fyrir öllu séð, og ég var víst ekki sú eina, sem í krafti aukins Jafnréttis kynjanna“ á íslandi mátti þola þessa uppákomu. Og það er ýmislegt fleira, sem leitar á hugann nú á þessum síðustu og verstu tímum hóflausr- ar opinberrar skattheimtu. Einna áleitnust er hin umdeilda 59. gr. nýrra skattalaga, sem kveður svo á, að þeim, sem starfa við eigin atvinnurekstur eða sjálfstæða starfsemi skuli ákvarða tekjur af starfinu eigi lægri en launatekjur jæirra hefðu orðið, ef þeir hefðu starfað sem launþegar hjá óskyld- um aðila. Tilgangur — framkvæmd Þetta lagaákvæði átti að koma í veg fyrir, að hátekjumenn í at- vinnurekstri gætu smeygt sér undan tekjuskatti með því að draga rekstrartap fyrirtækisins frá eigin tekjum. í þessum til- gangi einum var þetta sett i lög en ekki til að niðast á fjölmörg- um smáatvinnurekendum, eink- um meðal bænda og smákaup- manna, mörgu hverju eldra heilsutæpu fóiki, sem engan veg- inn átti að koma inn i dæmið eins og það var sett upp af hálfu löggjafans. Ég var á sínum tíma í hópi þeirra alþingismanna, sem greiddi þessari lagagrein atkvæði mitt, — með hálfum huga þó en. í þeirri einlægu von og trausti, að lögin yrðu framkvæmd eins og til var ætlazt. Ég treysti því, að ákveðnar viðmiðunarreglur í lögunum, sem tóku tillit til ýmissa aðstæðna, svo sem aldurs, heilsufars, starfstíma o.fl. og ríkisskattstjóri átti að gefa skattstjórum í hinum ýmsu skatt- umdæmum fyrirmæli um að vinna eftir — ég treysti því, að þær myndu reynast nægilegur var- nagli. Aðeins eitt svar Eftir að lagt hefir verið á í fyrsta skipti eftir hinum nýju skattalögum sýnir reynslan því miður hið gagnstæða. Við því er auðvitað ekki til nema eitt svar: að fella þessa lagagrein úr gildi þar sem sýnt er, sem margir óttuðust fyrirfram, að fram- kvæmd hennar er klúðrað með þeim hætti, að ekki verður við unað. Það liggur óneitanlega beinast við að skella hér skuldinni á skattstjórana. Við þekkjum af biturri reynslu að þessir fulltrúar ríkisvaldsins, laganna þjónar eru sumir hverjir þekktir að öðru fremur en sanngirni og mann- legum skilningi í embættisfærslu sinni. Það hefir ekki hvað sízt komið fram gagnvart þeim skatt- borgurum, sem hvað minnst eiga undir sér og eru hvað sízt færir um að bera hönd fyrir höfuð sér. í þessu tilviki hafa embættismenn- irnir að vísu nokkra afsökun, þar sem í umræddri lagagrein felast fyrirmæli um, að skattstjóra beri skylda til að ákvarða manni, sem starfar við eigin atvinnurekstur eða sjálfstæða starfsemi tekjur af starfinu. Skattur af ímynd- uðum tekjum Útkoman hefir í reynd orðið sú, að fjölda einstakiinga er nú gert að greiða stórar fúlgur i skatt af tilbúnum, imynduðum tekjum, fjarri öllum raunveruleika. Slik rangindi, slík ólög eru auðvitað óviðunandi. En hvernig getur slíkt gerzt — eða hvað varð um viðmiðunarreglurnar og nákvæm fyrirmæli frá ríkisskattstjóra um framkvæmd þessa viðkvæma laga- ákvæðis, sem áttu að fyrirbyggja, að það yrði að óskapnaði í meðför- um embættismannavaldsins? Það er greinilegt, að Alþingi sjálft hefði þurft áð búa hér betur um hnútana. Engum þarf að koma á óvart, að öfugsnúin framkvæmd umræddr- ar 59. gr. skattalaganna hefir kallað fram hörð viðbrögð þeirra skattborgara, sem hún hefir bitn- að verst á. Sem vænta mátti hafa það aðallega verið bændur, sem gengið hafa fram fyrir skjöldu með öflugum mótmælum og kröfu um, að lagagreinin verði numin úr gildi. Nýlega eftir að þing kom saman sl. haust var frumvarp þess efnis borið fram af Steinþóri Gestssyni og þremur öðrum sjálf- stæðismönnum. Steinþór hafði í fyrravetur, við lokameðferð skattalagafrumvarpsins, borið fram breytingartillögu.sem gekk í sömu átt: — að fella niður 59. greinina. Sú tillaga var felld i neðri deild, margir sátu hjá, voru óákveðnir, vildu líklega sjá, hvern- ig þessari tilraun til að ná inn földum skatttekjum reiddi af í framkvæmd. Hefði ekki þurft að hika Þess hefði mátt vænta, að Al- þingi hefði ekki lengur þurft að hika, þegar Ijóst var orðið eftir fyrstu álagningu eftir hinum nýju skattalögum, hve afmánarlega hafði til tekizt um þá framkvæmd. En það var allt annað, sem kom á daginn. Enginn meirihluti fannst á Alþingi fyrir því að nema úr gildi þessa misheppnuðu lagasetn- ingu. Frumvarpinu var vísað til ríkisstjórnarinnar, sem er gam- alkunn, heldur kurteisleg aðferð til að svæfa eða drepa alveg mál, sem af einhverjum ástæðum finna ekki náð fyrir augum ríkisstjórn- arinnar hverju sinni. Fyrirspurn til fjármálaráð- herra, Ragnars Arnalds, er fram kom snemma á haustþinginu frá Birgi ísleifi Gunnarssyni um skatttekjur ríkissjóðs af hinum tilbúnu tekjum samkv. umræddu lagaákvæði fæst ekki svarað. Ráð- herrann fer undan í flæmingi, er hugsanlega ekkert um það gefið að opinbera, hve vel hefir veiðst á þessum miðum í síhungraða ríkis- hítina. Hvað var þeim að vanbúnaði? Á Búnaðarþingi, er nú situr hefir það komið fram í ræðu landbúnaðarráðherra, Pálma bónda á Akri, að hann hafi fullan vilja til, að leiðrétting fáist á þessu máli til handa bændum. Ég efast ekki um, að Pálmi talar hér af heilum hug. En hvað var honum og öðrum stjórnarþingmönnum sama sinnis, þ.á.m. bændum, að vanbúnaði fyrir jólin, þegar tæki- færi gafst til að tjá hug sinn í verki með því að styðja tillögu um niðurfellingu 59. greinarinnar? Getur verið, að ástæðan hafi aðeins verið sú, að þetta sjálf- sagða réttlætismál var borið fram af stjórnarandstæðingum en ekki stjórnarliðum? — Það hallast yfirleitt ekkert á með stjórn og stjórnarandstöðu undir slíkum kringumstæðum. Hér hafa orðið mistök, sem hljóta að verða viðurkennd og ieiðrétt fyrr en seinna. Kannski með bráðabirgðalögum í vor, þeg- ar þingmenn eru farnir heim í sumarleyfi! En áreiðanlegri myndi sá hópur skattborgara, sem á 59. greinina yfir höfðu sér, skila framtalinu sínu í ár jákvæðri og léttari í bragði, ef afgreiðsla þessa máls á Alþingi um jólaleytið í vetur hefði orðið með meiri mannsbrag en raun ber vitni.

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.