Morgunblaðið - 16.04.1981, Blaðsíða 10

58
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. APRÍL 1981
fékk 18 eintök í jólagjöf. Skömmu
fyrir jólin sagði svo Vísir, blað
Þorsteins, frá því að bókin væri
efst á sölulistum búðanna. Þor-
steinn hringdi í mig og sagði mér
fréttirnar og var glaður í bragði.
Það gladdi mig auðvitað meira en
lítið að bókin seldist, en mest var
gleði mín að finna hversu vænt
Þorsteini þótti um þessar fréttir.
Um þetta leyti rak ég fyrirtækið
( kjallaraherbergi í íbúðinni okkar
í Bogahlíðinni. A þessum árum, og
æ siðan, mæddi ekki síður á
konunni minni en mér, því hún tók
við pöntununum uppi og gat nán-
ast aldrei brugðið sér frá, en ég
var niðri í kjallara þar sem allt
var í einu herbergi; lager, pökkun
og nótuskriftir, og svo keyrði ég
allt til búðanna sjálfur.
Ég hefi kynnst mörgu góðu fólki
síðan ég hóf bókaútgáfuna og að
öllum öðrum ólöstuðum langar
mig að nefna tvo menn sem ég
kynntist í gegnum Þorstein. Ann-
ar þeirra er Steindór Steindórsson
frá Hlöðum. Bók Þorsteins var um
byggðir en bók um óbyggðir hlaut
að koma. Þorsteinn gerði sér ljóst
að hann myndi aldrei skrifa þá
bók, hann yrði horfinn af vett-
vangi. Hann hvatti mig til þess að
leita til Steindórs með framhaldið
og það gerði ég. Raunar hafði ég
gert mér þær hugmyndir um
Steindór að hann væri stífur og
erfiður viðskiptis, en annað kom
svo sannarlega á daginn. Hann er
léttur og líflegur og einhver raun-
besti maður sem ég hefi kynnst. í
dag er hann sérstakur heimilis-
vinur okkar hjónanna og ætíð
aufúsugestur. Þekking hans á
landi og þjóð og minni hans er
einstakt. Það fara ekki margir í
fötin hans hvað það snertir.
Hinn maðurinn er Páll Jónsson,
fyrrum borgarbókavörður, og
landsþekktur ljósmyndari, sem nú
er kominn að nokkru til starfa hjá
mér. Páll er með allra bókfróðustu
mönnum og ljúflingur að allri
gerð, hann hefir verið mér til
halds og trausts í mörgum útgáfu-
málum, raunsannur vinur sem ég
veit um ef á þarf að halda.
Það væri freistandi að nefna
ýmsar þær bækur sem ég hefi
gefið út á sl. 15 árum, en það yrði
alltof langt mál. Þó má ég til með
að nefna bókaflokkinn Þrautgóðir
á raunastund eftir Steinar J.
Lúðvíksson, Ferðabók Eggerts og
Bjarna og Ferðabók Stanleys, báð-
ar í þýðingu Steindórs, Skútuöld-
ina eftir Gils Guðmundsson,
Hornstrendingabók eftir Þórleif
Bjarnason, Dýraríki íslands eftir
Gröndal. Nú hefur Steinar hafið
ritun nýs bókaflokks, Árbókar
íslands og kom fyrsta bókin út í
fyrra og nefndist Hvað gerðist á
íslandi 1979? Ég skal ekki telja
upp fleiri þótt af nógu sé að taka.
Eg hefi hagnast vel á mörgum
þessara verka en stórtapað á
öðrum — það hefur aldrei verið
neitt aðalatriði í mínum augum.
Mér hefur alltaf tekist að standa í
skilum og það er fyrir mestu. Mér
hefur tekist að búa vel að mínu
starfsfólki, sem er mér mikils
virði, því ég hefi ákaflega gott
starfsfólk.
Hér vinna nú um 10 manns í
föstu starfi, en ef allir værii
meðtaldir sem starfa fyrir útgáf-
una úti í bæ, úti á landi og reyndar
einnig erlendis, þá væri það all-
stór hópur, held ég mér sé óhætt
að segja. Fyrirtækið gefur út
50—60 bækur á ári og bak við þær
allar liggur geysileg vinna. Sumar
eru í undirbúningi um hálfan
áratug eða lengur áður en þær sjá
dagsins ljós.
En hver eru viðhorf þín sem
fyrrverandi samvinnustarfs-
manns til einkareksturs eftir að
hafa rekið svona fyrirtæki á
annan áratug?
Skoðanir mínar hafa breyst
ákaflega mikið á þessum tíma. Ég
þykist geta séð yfir sjónarsviðið af
hærri og betri sjónarhól en áður.
Einkarekstur og samvinnurekstur
eiga hvorir tveggja rétt á sér og
samkeppni er lífsnauðsyn.
Úr atvinnuleysi í
Ameríska sendiráðið
Um haustið var atvinnuleysi í
Reykjavík og ég fékk ekkert að
gera. Svo var það að Ameríska
sendiráðið auglýsti eftir bílstjóra.
Ég var ekki sá fyrsti sem mætti á
staðinn og um starfið hafa líklega
sótt um 200 manns. Maðurinn sem
sá um að ráða í starfið hét Robert
Ode, ef ég man rétt. Hann var
reyndar einn af gíslunum í Teher-
an. Mig minnir að ég hafi verið
sjötti eða sjöundi í röðinni og
þegar Ode var búinn að tala við
mig sagði hann aðstoðarmanni
sínum að hinir mættu fara og þar
með var ég ráðinn.
Þetta starf og það sem því
fylgdi var alveg nýr heimur fyrir
mig. Ég var að hálfu starfsmaður
sendiráðsins og að hálfu Upplýs-
ingaþjónustunnar. Ég byrjaði sem
bílstjóri en smáhækkaði í tign og
var jafnframt gerður að aðstoðar-
ar. Ég var ráðinn aðstoðarmaður
hans á sviði útbreiðslumála.
Skömmu síðar hóf Gísli Sigurðs-
son, nú ritstjóri Lesbókar Morg-
unblaðsins, blaðamannsstörf við
Samvinnuna og kom ég þar dálítið
við sögu. Þegar þetta gerðist hafði
eldhuginn Baldvin Þ. Kristjánsson
nýlega látið af störfum sem er-
indreki SÍS og störf hans færðust
yfir á mig að svo miklu leyti sem
þau héldu áfram að vera til. Ég
ferðaðist mikið um landið á næstu
árum og efndi til ótal funda á
vegum kaupfélaganna, kom í
næstum hvert einasta kauptún
landsins og kynntist þvi afar náið
þeirri aðstöðu sem ferðamaður
hafði á hverjum stað, en þessi
þekking mín átti eftir að hafa
úrslitaþýðingu fyrir mig síðar.
Ég gegndi einnig ýmsum öðrum
störfum í tengslum við útbreiðslu-
og fræðslumál, var t.d. ritstjóri
Hlyns og blaðamaður við Sam-
ir menn lögðu mér til efni og
þegar bókin kom út seldist hún
upp á svipstundu.
Árið eftir kom bókin út aftur,
en af ýmsum orsökum seldist hún
ekki sem skyldi og þá var útgáf-
unni hætt.
Þessu skaut upp í huga mér
þegar ég var að moka síldinni hjá
BtJR og ég ákvað að gefa bókina út
á eigin spýtur. Hjörtur Hjartar,
framkvæmdastjóri Skipadeildar
SÍS, gaf mér leyfi til þess að
yfirtaka útgáfuna, en hún hafði
heyrt undir hans deild. Nú var
teningnum kastað. Ég fékk alla
vinnu og efni lánað hjá Prent-
smiðjunni Eddu og stofnaði jafn-
framt fyrirtækið Ferðahand-
bækur sf. Þegar bókin kom út
seldist hún nær strax upp. Þessi
bók varð svo undirstaðan að þessu
fyrirtæki, Erni og örlygi hf.
Ferðahandbókina gaf ég svo út í
mörg ár og arftaki hennar var
Meðan á verkinu stóð kom í ljós að
hann var haldinn illkynjuðum
sjúkdómi en hann lét ekki deigan
síga heldur skrifaði í kapphlaupi
við dauðann.
Þorsteini var af guði gefið mikið
líkams- og sálarþrek, og aldrei sá
ég hann æðrast meðan á þessu
stóð. Minningin um Þorstein er
mér mjög kær. Hann var drengur
góður og einstakur maður.
Landið þitt var fyrsta jólabókin
sem ég sendi frá mér. A síðustu
stundu rann það upp fyrir mér að
líklega væri það ekki passandi að
bjóða jólabók á nafni Ferðahand-
bóka sf., það gæti valdið misskiln-
ingi. Á þessum tíma sá fyrrum
meðeigandi minn, örn Marinós-
son, um bókhaldið í aukavinnu, en
hann var ríkisstarfsmaður að að-
alstarfi. Ég bjó til úr nöfnum
okkar þetta fyrirtækisheiti, en tók
síðan upp Hraundranga í öxnadal
sem merki þess.
þýðara í Upplýsingaþjónustunni.
Þegar óttar Þorgilsson, sem var
yfir íslenska starfsliðinu í Upplýs-
ingaþjónustunni hætti árið 1952
bauðst hann til þess að mæla með
mér í starf sitt. Mér fannst
hugmyndin fráleit en óttar var
annarrar skoðunar.
Til Jónasar í
Samvinnuskólann.
En ég hafði ekki gefið frekari
skólagöngu upp á bátinn — og nú
var að hrökkva eða stökkva. Um
þetta leyti kynntist ég konunni
minni, Þóru Þorgeirsdóttur frá
Gufunesi. Reyndar höfðum við
þekkst frá því við vorum börn.
Faðir hennar var eitt ár bóndi á
Búinu í Viðey, þá var Þóra fimm
ára, og þaðan fluttist hann að
Gufunesi. Við ólumst því upp sín
hvors vegar við Sundin og það var
alla tíð nokkurt samband á milli
fjölskyldnanna.
Eftir mikil heilabrot ákvað ég
að fara í Samvinnuskólann og
segja starfi mínu hjá Upplýsinga-
þjónustunni lausu.í Samvinnu-
skólanum lenti ég undir handar-
jaðri Jónasar Jónssonar frá
Hriflu. Jónas var sérstæðasti og
merkilegasti persónuleiki sem ég
hefi kynnst um ævina — hefði ég
ekki kynnst honum hefði ég
trauðla orðið bókaútgefandi.
Hann skildi eftir í manni ein-
hverja kveikju — einhvern neista
tilátaka.
í Samvinnuskólanum var ég tvo
vetur — fyrst í aðaldeild en síðan
í framhaldsdeild sem fólst í bók-
legu námi jafnframt störfum í
hinum ýmsu deildum Sambands-
ins. Ég var ekki í framhaldsdeild
nema til jóla seinni veturinn en
hóf þá störf hjá Samvinnutrygg-
ingum. Síðar fluttist ég yfir í
Fræðsludeildina sem var undir
stjórn Benedikts Gröndal, en hann
var einnig ritstjóri Samvinnunn-
Örlygur á skrifstofu sinni. Á
veggnum hangir teikning af
Viöey frá 1912, gerö af Samúel
Eggertssyni, en á skápnum eru
nokkur af smæstu amboöun-
um, sem hann hefur safnaö,
svo og sérkennilegur brenni-
vínskútur. Ljósm. Emilía
vinnuna og sá um útgáfu hennar í
nokkur ár og hafði daglega um-
sjón með béfaskólanum, og fleira
og fleira.
Deildarstjóri yfir engu
Haustið 1963 fór ég til Dan-
merkur til þess að kynna mér
dönsku Samvinnuna, þ.e.a.s. tíma-
ritið. Þegar ég kom heim úr því
ferðalagi höfðu verið gerðar þær
breytingar á skipulagi fræðslu-
mála Sambandsins að ég var
orðinn deildarstjóri yfir engu. Þá
tók ég pokann minn og fór.
Þegar hér var komið sögu var ég
í þeirri sérstæðu aðstöðu að vera
orðinn sérhæfður í fræðslu- og
útbreiðslumálum fyrir Sambandið
og hafði eiginlega ekki leitt hug-
ann að því að fást við neitt annað.
Það leit heldur ekki svo vel út
fyrir mig með atvinnu. Ég var
nokkuð þekktur sem fræðslufull-
trúi SÍS og var auk þess nokkuð
pólitískur í þá daga og ekki laust
við að atvinnurekendur litu mig
hornauga. Endirinn var sá að ég
fór að moka síld vestur í Bæjarút-
gerð.
Og þá kem ég loks að bókaútgáf-
unni.
Síðustu árin sem ég starfaði hjá
Sambandinu var gefin út á vegum
þess ferðahandbók. Mér var falið
að annast útgáfu hennar, þótt ég
hefði í fyrstunni enga hugmynd
um hvernig slík bók ætti að vera,
hafði t.d. aldrei séð slíka bók á
erlendu máli og hafði ekkert við
að styðjast nema eigin reynslu af
ferðalögum um landið. Ýmsir góð-
Páll Jónsson og Hálfdan Örlygsson í fundarherbergi fyrirtækisins.
síðan Vegahandbókin. Ég fékk
strax þá hugmynd að gefa út
ítarlegt uppsláttarrit um landið,
þar sem greint væri frá öllu því
helsta sem varðaði sögu og sér-
kenni hvers staðar. Þorsteinn Jós-
epsson, blaðamaður og ljós-
myndari, sem var sjóðfróður um
sögu og sérkenni landsins, tók að
sér að skrifa bókina. Fyrst var
efni hennar mestmegnis miðað við
þarfir ferðafólks, en fljótlega
sáum við að þar var of þröngur
stakkur skorinn. Hér yrði að vera
um mun ítarlegra uppsláttarrit að
ræða, sem dygði fólki jafnt heima
sem heiman. Þorsteinn tók til
óspilltra málanna og hafði allan
veg og vanda af efni bókarinnar.
Þegar bókin Landið þitt kom út
var hún margfalt dýrari en aðrar
bækur á jólamarkaði. Það fór
óneitanlega um mig þegar ég sá
hvert stefndi með verðið — ég
varð að leggja allt mitt undir og
átti á hættu að koma stórskuldug-
ur út úr fyrirtækinu. Þetta var í
fyrsta skipti sem ég lagði allt mitt
undir í bókaútgáfu — síðan hefi ég
gert það næstum á hverju ári, en
aldrei gert mér eins miklar
ábyggjur út af því og þá.
Algjör metsölubók
Landið þitt seldist upp á nokkr-
um dögum og var algjör metsölu-
bók. Sem dæmi um söluna minnist
ég þess að bóndi norður í landi

;■ f1**'

,V/ '*$*'***'•