Morgunblaðið - 16.04.1981, Blaðsíða 24

72
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. APRÍL 1981
)
UMSÓKNARFRESTUR
UMSÓKNARFRESTUR UM SKÓLAVIST
NÆSTA SKÓLAÁR ER TIL10. JÚNÍ.
$ Samvinnuskólinn Bifröst 1
311 Borgames “£* 93-7500
Hafliði Vilhelmsson skrifar
Minnir á hiö eilífa fantasiland
hunangsins, sýrópsins og blóm-
anna.
Baerinn er fullur af litlum rauð-
um múrsteinshúsum með snotra
velhirta garða. Margskiptir glugg-
ar með litlum rúðum. Og auðvitað
eru flest húsþökin stráþök og
prúður skorsteinninn situr á sín-
um stað; ósjálfrátt verður þér
hugsað til storksins.
Aðalstrætið, eða Hovedgaten er
steini lögð, og líklega frekar ryk-
suguð en sópuð, svo snyrtileg sem
hún er. Þarna er allt sem góðborg-
arinn þarfnast; kráin, vínbúðin,
apótekið og farsóttarheimilið. Og
reyndar ein búð hugsuð fyrir
túrista, Norsk brugskunst, og sel-
ur prjónavörur made in Iceland.
Eljumenn þýska keisaradæmisins
unnu hörðum höndum að gera
dýrð lands síns sem mesta. Þeir
þurftu ekki aðeins að raka saman
fé innan eigin landamæra, þeir
máttu líka sveitast við plokkið í
afríkönsku nýlendunum sínum og
það með þunga byrði hvíta manns-
ins á öxlunum. Það er þá innfæddu
sem seint vildu skilja göfugan
tilgang Þjóðverja með hersetunni,
og stóðu í eilífum uppreisnum mót
veldi hvíta mannsins.
Það var því öruggt að ríkismenn
Þýskalands þörfnuðust mjög stað-
ar, þar sem þeir gætu hvílst og
endurnærst. Sá staður var Fanö
Nordsöbad. Félagið auglýsti upp
staðinn og undirtektirnar létu
ekki á sér standa. Það var slegist
Póstkort frá Fanö
Fanö heitir eykríli eitt í Vade-
havet og kúrir rétt utan við
Esbjerg. Svo skammt er á milli
fastalandsins og eyjunnar að litla
ferjan sem siglir á milli hvern
hálftíma virðist næstum óþörf.
Svo sýnist að stórstígum manni
ætti ekki að verða mikið fyrir að
klofa sundið í tvéimur skrefum.
Vadehavet er jafn djúpt og
jósku fjöllin eru há. Enda er
sjórinn ekki nema Ieirur einar, þá
fjarar út. Verður þá landbrú milli
Fanö og fastalandsins. Leirur
þessar eru all víðáttumiklar og
óþrjótandi matarkista vaðfuglum,
ekki síst um fartímann.
Þótt stutt sé yfir frá Esbjerg,
tekur það ferjuna fáeinar minútur
að sigla yfir til Nordby eða Odden,
aðalbæjarins á Fanö. Ferjan verð-
ur að taka góðan sveig fyrir
sandana og renna inn rétt kjöl-
djúpan ál til að komast inn.
Nordby eða Odden sem elsti
hlutinn heitir, er með eindæmum
fagur bær. Dánskari en nokkurt
danskt sem Akureyring getur
dreymt. Bærinn er líkt og hrifsað-
ur upp úr H.C. Andersen ævintýr-
unum, með sykursætum Walt
Disney penslaförum hér og þar.
Já, túristar þeir eru ríkur þátt-
ur í lífi og sögu eyjaskeggja, þðkk
sé baðströndunum á vesturenda
Fanö. En saga túrismans er ekki
mikið eldri en hundrað ára. Fyrir
daga fjöldatúrismans sóttu eyja-
búar fang í hafið. Réru á síldina
eða eltust við hval, meðan aðrir
lögðust í farmennsku. Fanö gat
líka státað af þriðja mesta kaup-
skipaflota í Danaríki í þá dagana,
en núorðið notast þeir mest við
akraborgir DSB.
En hvernig breyttist samfélagið
á Fanö úr fiski- og farmannastétt-
um yfir í túristahórur? Sagan er
löng eins og allar góðar sögur, en
upphaflega fór fólk að sækja á
ströndina á árunum eftir Napol-
eonsstyrjaldirnar. En það var ekki
í merkjanlegum mæli.
Það var fyrst eftir 1890 að fjör
færðist í leikinn. Þá stofnuðu
nokkrir pótintátar í Hamborg með
sér félagið Fanö Nordsöbad. Til-
gangur félagsins var sá að reisa
besta bað- og heilsustað norðvest-
an Alpafjalla. Baðstaður sem
höfða skyldi til þreyttra iðjuhölda
og nýlenduspekúlanta. Var það í
tíma að einhver hugsaði til pen-
ingastéttarinnar í Kruppríkinu.
um lóðirnar, menn settu ekki háa
prísa fyrir sig.
Rándýrar villur spruttu upp á
Fanö eins og sóleyjar á vori eða
gorkúlur í kúadellu. En Fanö
Nordsöbad A/S réðst í byggingu
stórhýsis. Glæsihótel sem tók
flestum fram, og nafnið sem þeir
gáfu hótelinu var ekki af verri
endanum; Hotel Kongen af Dan-
mark.
Fyrirtækið blómstraði, alltaf
fjölgaði sumarhúsunum, og Þjóð-
verjar flykktust til Fanö hvert
sumar. Það var gleði og kátína á
ströndinni, dans og dufl og skála-
ræður í veislusölum Hotel Kongen
af Danmark á kvöldin. Framtíðin
björt, dagarnir fríir sorgar.
En þá braust út stríðið mikla og
Þjóðverjar fóru í sumarfrí til
Belgíu og Frakklands næstu fjög-
ur árin, Fanö Nördsöbad var ekki
lengur í tísku. Túristaiðnaðurinn
féll saman og bar ekki sitt barr
lengi vel.
En upp úr 1960 tekur aftur að
lifna yfir baðstaðnum á Fanö.
Millistéttin var komin í nokkur
efni; flestir áttu eigin bíla. Og
þegar millistéttin var komin með
hjól var sumarbústaður næst á
í Svíþjóð eru sett ný lög og reglugerðir áttundu hverja klukkustund
Lagafár og efna-
hagsleg afturför
ASSCKÍIATED PRESS
Sænskir stjórnmálaleiötogar takast i í sjónvarpssal. Avallt er tekist
i við vandamálin á sama hátt — með nýjum lagasetningum.
Á síðasta áratug hafa ný lög
og reglur gengið í gildi í Svíþjóð
áttundu hverja klukkustund og
allt þetta lagafár er farið að
verða þjóðinni dýrt spaug, segir
sænskur hagfræðingur, sem ný-
lega gaf út dálitla samantekt eða
könnun, sem hann kallar „Laga-
boð fram í rauðan dauðann".
Að sögn þessa sænska hag-
fræðings, Björn Tarras-Wahl-
bergs, var alveg það sama uppi á
teningnum skömmu fyrir hrun
Rómaríkis til forna og vitnar
hann í því sambandi til róm-
verska sagnfræðingsins Tacitus-
ar, sem sagði, að „lagaboðunum
fjölgaði því meir, sem nær drægi
þjóðfélagslegu hruni".
Þriðjungur lagagreinanna, eða
ein lög á 26 stunda fresti, varðar
atvinnureksturinn og segir
Björn, að tíunda hvern dag allan
síðasta áratug hafi lögunum
beinlínis verið „stefnt gegn“ at-
vinnurekstrinum og „grafið und-
an honum“. „Þessi ofgnótt laga
og reglugerða er ein megin-
ástæðan fyrir þessum týnda
tíma í sænsku efnahagslífi,"
sagði Björn í viðtali, sem haft
var við hann fyrir skömmu.
Lög um vinnuöryggismál eru
afar ströng í Svíþjóið og gera það
gjarna að verkum, að fyrirtæki
þora ekki fyrir sitt litla líf að
fitja upp á nýjum rekstri ef
einhver áhætta fylgir honum.
Við athugun, sem stjórnvöld
gerðu á síðasta ári, kom í ljós, að
árið 1977 auglýstu atvinnurek-
endur 75.000 færri störf en þeir
hefðu ella gert ef lögin hefðu
ekki verið þeim fjötur um fót.
1975 var metuppskera í nýjum
lagaboðum en þá litu 1430 boð og
bönn dagsins Ijós. Af skattalög-
um var yfrið nóg í þessu kraðaki,
flóknum og oftar en ekki algjör-
lega marklausum og haft er eftir
starfsmanni skattgreiðenda-
samtakanna, að það væri hvorki
létt verk né löðurmannlegt að
henda reiður á mýgrútnum,
„enda hefur okkur aldrei komið
það til hugar," sagði hann.
Engar tekjur eru svo óveru-
legar, að þær geti ekki vakið
„skattsvikaskelfingu" embætt-
ismannanna eins og lagaprófess-
orinn Jacob Sundberg kallar
það. Um langan aldur hafa
þúsundir manna úti á lands-
byggðinni í Svíþjóð tínt ber og
sveppi á haustin og fengið fyrir
það dálítinn aukaskilding. Þegar
kerfiskarlarnir í höfuðborginni
vöknuðu til vitundar um þessa
iðju voru þeir ekki seinir á sér að
semja ný lög, „bláberjalögin",
sem skylduðu alla kaupendur
slíkra afurða til að gefa um það
skýrslu til skattstofunnar.
Afleiðingar „bláberjalaganna"
voru þær, að árin 1979 og 1980
urðu sænskar niðursuðu- og
sultuverksmiðjur að kaupa ber
erlendis. frá á sama tíma og
þúsundir tonna rotnuðu í skóg-
um landsins. Sænsku lagasmið-
irnir ætla að vísu að reyna að
ráða bót á mestu vitleysunni í
sumar en þá má hafa 6600
krónur ísl. í tekjur af berjatínslu
án þess að borga af því skatt.
I skoðanakönnunum kemur
fram, að þeim fer fjölgandi, sem
reyna að draga undan skatti.
1979 voru þeir 4% en 7% á
síðasta ári, samkv. þessum könn-
unum, en flestum ber þó saman
um, að þeir séu miklu fleiri enda
menn ógjarnir á að gefa slíkar
upplýsingar, jafnvel þótt leynt
eigi að fara.
I viðtali við eiganda lítils
fyrirtækis, sem eðlilega vildi
ekki láta nafns síns getið, sagði
hann, að ef „ég hagaði mér í
samræmi við lög og reglur,
einkum skattalögin, færi ég á
hausinn á hálfu ári. í mínum
augum er það ekki einu sinni
glæpur að svíkja undan skatti,
lögin eru svo fáránleg. Fyrir jafn
lítið fyrirtæki og mitt er það
barátta upp á líf og dauða að
komast undan skattakrumlum
stjórnvalda."
Björn Tarras-Wahlberg segir,
að ástæðan fyrir „lagaæði" þing-
manna sé m.a. sú, að þeir vilji
sýna og sanna „kjósendum", að
þeir hafi nú komið ýmsu í verk á
kjörtímabilinu, sem er þrjú ár,
og til að ráða bót á þessu leggur
hann til að kjörtímabilið verði
sex ár í stað þriggja.
„Þegar ný vandamál koma upp
í samfélaginu freistast þing-
mennirnir ávallt til að blekkja
sjálfa sig með því að velja
auðveldustu leiðina — með því
að setja bara ný lög og reglur.
Og það þykir ekki vænlegt til
vinsælda að fárast yfir kostnað-
inum, sem er samfara lögunum
um vinnuöryggi, jafnvel þó að
reynslan sýni, að svigrúmið á
vinnumarkaðnum minnkar og
störfunum fækkar eftir því sem
fleiri lög eru sett um atvinnu-
reksturinn.
- Sv.