Morgunblaðið - 22.08.1981, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. ÁGÚST 1981
HLAÐVARPINN
„Alkunnur orðinn fyrir
áhlaup á framvígi óvinanna44
Fyrir skömmu kom út allsér-
sta-ö bók norður á Akureyri,
íjefin út af Árna Bjarnasyni o«
bókaútgáfunni Skjaldborx. I>etta
er Minninícabók íslenskra her-
manna. sem þátt tóku i fyrri
heimsstyrjöldinni á árunum 1914
til 1918. í herjum Kanadamanna
ok Bandaríkjamanna. íslendinK-
um hcfur lönKum verið kennt í
skólum að þjóðin hafi sloppið við
hildarleik fyrristríðsáranna, ok
aðeins orðið varir við tiltöluleKa
saklausar hliðarverkanir. Þetta
er rétt svo langt sem það nœr;
ekki var barist hér á landi, ok
íslendinKar sendu ekki her tií
átakanna fremur en endranær.
— en hitt má einnÍK hafa i hu^a,
að á annað þúsund íslendinKar i
Vesturheimi komu við söku þess-
höfunda um tildrög heimsstyrj-
aldarinnar, þátttöku Vesturheims,
íslendinga o.fl.“ eins og það er
orðað í bókinni. Höfundar þessara
ritgerða eru prófessor Þorberg
Thorvaldsson, B.J. Brandson
læknir, Geo. Peterson lögmaður,
séra Björn B. Jónsson, D.D., og
capt. Sigurgeir læknir Bardal.
Aftast í bókinni, að lokinni liðs-
mannaskrá og skrá yfir fallna, er
ritgerð eftir Guttorm Guttorms-
son prest, og loks eftirmáli útgef-
endanna. Bókin kom fyrst út í
Winnipeg í Kanada árið 1923,
gefin út af Jóns Sigurðssonar-fé-
laginu þar. Útgáfan nú er ljósrit
hinnar fyrstu útgáfu, gefin út í
600 eintökum, í vönduðu íslensku
skinnbandi með upphleyptum kili,
LEffl* JACOBSSON CRAWfORD
8 hbri* 1897 .8 Miouk Ham
‘ 1 ^**"1*- 6 1918 Sh* U
I ■» 1» «» ulll.
P*; ,9I?‘ ** IH C.Md., Hr«.l.
U.JAiUmUH.Unu Fo.HA.fKM.fr
P*“ J««* Cnwfotd. * • “ * •
HH* N.ra.i.,H<M., -
CHARLES HAROU) CUZWX.
Km. <ni |w. M. R Cuin.r butAm i Wnmprm' ot Fnít
H.lkLr«fc".f Rrytjafm. FnSnk.Mn.r, (ráK..nn.K„.|
1 •“"T.1 ,°* k“U Ví».. B,.rMA
«. hi KolUf,.,*««» í Sfr.nd.H.lu Orarln r.r r,l K.
BEJIJAMK INCIMAR DANÍISSON
.. , ,----------------- —áM 10. mí 1918 M
a um. h. m Ui rkkr • K.r.,o8,.,
F,.kU u. fn8ur komu á áíu, «. K.m K.(», fcfct Kraf-
-r-*, HM.kiM.h-nJ C««fc 24. ** 1919. m —L
FYMUNDCH DANIELSSON
á rfaj 1897 á Mýnjm n> Hráuffcrl i HÚM..U..
U— (WK Prlur.wm.r frá Rryk,.nr .,» Hni,.
ur fri Klryf.kol, .,» lr.f,or8. Ejr-
I 1918. o« rtunrfc*. bwkap Ir.m .8 þrM
v.r brr .,» Kr,.(««•' I'M' «,».«. m.kl. I.uk i mi
M á, H.nn kom iftur t.l C.mH. 24. fcní 1919. c"
i, mr K.8 fyrr. r,.rf rrtt i Krmuh foSm .... .» FrM
KRBTJAN BJÖRN DAVID60N
FmUu, 29 ýmkf 1887 i M.,*oR. Mmnrw.u, US.A Fo,
eldrar Jón Davufcoo. Da.iS.iOM, fri Mini i ffcu.ikur
Krrppi I bmfryj.rrýilu. o. lnrb,or| R.fnwfclr.r. lónMon.,
há (fck.Mö8mu 1 Hri.ru unf. I No,8ur-Mul.>v.lu
Knufcn (tkk í BamfcrfkMiiihrrinn ír.8 1909 04 buú»8>
Jmr f 4 ir Grkk .ftur i hrrmn í frWr 1918. fci i U8r.
rvrrl 88 Bmufcrik,.fcrrrfci<fcr.nn.. H.«r ..|ldr li
Fr.kkl.ndr i ifirl b*8 ir o. v.r þar *r» Krrmfmfnr brg.r
.IrfSmu buk Kom Krrm .flur 18 fcuí 1919
stevuniont otvfssos ut* my
EGCERT MACNCSSON ECCERTSSOH
FmdAm 7 jéii í H.íf«fcl rn» l«f,«5.rdnip Forrldr.r
NmÚ Afurl f...rrt,ron fri FUtry i Brr.8ii.r8. o, Pftrfc.
Srnnm Strf.Mrfcttir f.i Amry i Brr,».f,r8. F««.i (Ak
i KrriM 22 tpffl 1918. S*ldi l.l Fn^Mdr i ,óni þ.8 ir. of
rufc.nl ufmpm tt drfSmu fcuk Kom .ftur ol CoMrfc
2 fcai 1919 Stun<fcrmifcr..Su
Ein opna í hinni miklu bók „Minningabók islenskra hermanna“, em
nú er komin út ljósprentuð hjá Skjaldborg á Akureyri.
ara átaka, og þar af voru fjöl-
margir fæddir hér heima á Fróni.
144 létu lífið
Alls er talið að 1245 íslendingar
hafi gengið í herþjónustu á vegum
Kanadahers og Bandaríkjahers.
Af þeim var 391 fæddur á Islandi.
Alls létu 144 íslenskir hermenn
lífið í styrjöldinni, og af þeim féllu
94 á vígvellinum.
I bókinni er að finna ágrip af
ævi þessara hermanna ásamt
mynd af þeim. Einnig er ótal-
marga fróðleiksmola um Islend-
inga í Vesturheimi þarna að finna,
upplýsingar um búsetu, kjör og
hugsunarhátt. í bókinni er formáli
útgefandans nú, Árna Bjarnason-
ar, og viðamikill formáli um efni
bókarinnar og tilurð hennar eftir
síra Rögnvald Pétursson. Þá ber
að nefna „Ritgjörðir eftir ýmsa
bundin af Ragnari Eiríkssyni bók-
bindara.
Návígi í Argonne-skógum
Fróðlegt er að lesa um örlög
ýmissa landa okkar í bókinni, svo
sem þennan þátt af Charles Gísla-
syni liðþjálfa. Hann var landi sínu
og þjóð til sóma, en endaði líf sitt
í bardaga undir lok styrjaldarinn-
ar 1918;
„Var fæddur 25. september 1889
á Washington-eyju í Wisconsin-
ríki í Bandaríkjunum. Sonur Jóns
Gíslasonar frá Rangárvöllum
(flutti vestur 1872) og Ágústu
Einarsdóttur, úr Reykjavík. Rekur
Jón verslun á Washington-eyju.
Charles gekk í Bandaríkjaherinn í
júní 1917 og var skipaður Sergeant
við 128. hersveitina. Hann sigldi
frá New York til Frakklands í
febrúar 1918. Var í orustum hjá
Chateau-Thierry og í Argonne-
skógum. Hann var sæmdur her-
krossi Frakka (Croix de Guerre)
fyrir framúrskarandi hugrekki og
ósérhlífni í orustu. Fylgdu heið-
ursmerkinu þessi orð frá Petain
hershöfðingja: „Er mönnum sín-
um fyrirmynd að hreysti og ósér-
hlífni, og alkunnur orðinn fyrir
áhlaup á framvígi óvinanna."
Charles féll í orustunni við Ar-
gonne-skóga 6. október 1918. Var
þar barist í návígi í skóginum og
fylkingar dreifðar. Þótti að honum
hin mesta eftirsjá, því hann var
orðlagður vaskleikamaður."
Fæddur við
íslendingafljót
Heppnari var Árni Friðsteins-
son, en af honum er svohljóðandi
frásögn í hermannabókinni:
„Fæddur við íslendingafljót í
Manitoba 9. janúar 1891. Sonur
Friðsteins Sigurðssonar frá Harð-
bak í Þingeyjarsýslu og Sesselíu
Guðnýjar Sigurbjörnsdóttur frá
Núpi í Axarfirði. Þau hjón bjuggu
lengi við íslendingafljót. Árni
gekk í herinn 31. júlí 1918, en fór
aldrei á vígvöll, því að vopnahlé
var sett 4 mánuðum síðar.“
Varð fyrir eiturjjasi
Fleiri sluppu einnig tiltölulega
vel úr stríðinu, en báru þó vafa-
laust lengi merki þess á sál og
líkama. Lítum til dæmis á þessa
frásögn af Eiríki Vigfússyni:
„Fæddur á Seyðisfirði í Norð-
ur-Múlasýslu 22. júní 1897. Sonur
Péturs Vigfússonar frá Seyðisfirði
og Önnu Hjálmarsdóttur, ættaðr-
ar úr Guilbringusýslu. Þau hjón
búa að Oak View P.O., Manitoba.
Eiríkur gekk í 223. herdeildina 28.
marz 1916 og sigldi með henni frá
Kanada 23. apríl 1917. Hann tók
þátt í orustum við Passchendale,
Hill 70 og Lens. Varð fyrir eitur-
gasi og var óvígur eftir það. Hann
kom aftur til Kanada 5. janúar
1919, þá vinnufær. Stundar land-
búnaðarvinnu."
Þannig mætti lengi telja, bókin
er full af upplýsingum um landa
okkar sem þátt tóku í hildarleik
fyrri heimsstyrjaldarinnar með
einum eða öðrum hætti, og er
fróðleg aflestrar fyrir alla þá er
hafa áhuga á styrjöldinni og
íslendingum í Vesturheimi, að
ógleymdum öllum þeim upplýsing-
um er hún geymir fyrir áhuga-
menn um ættfræði.
- AH.
EÐFAXir 8
Tímarit fyrir
Mikil Króska er i allri blaða- ok
tímaritaútKáfu hér á landi sem
kunnuirt er, ok á Íslandi er talið að
komi út mun fleiri blöð á hvern
landsmann en annars staðar þekk-
ist. Sex daKblöð eru Kefin út.
Stjórnmálaflokkarnir Kefa allir út
urmul blaða um allt land. Skólablöð
þykja sjálfsöKð i öllum skólum.
Oteljandi félaKasamtök Kefa út blöð
ok tímarit. LaunþeKahreyfinKÍn
Kefur út biöð til félaKsmanna sinna.
FaKtímaritum (er fjölKandi ok svo
má lenKÍ telja.
í blaðaútgáfu eru hestamenn eng-
in undantekning, því hér á landi eru
nú gefin út tvö tímarit, er eingöngu
fjalla um hestamennsku og hrossa-
rækt og annað það er að þarfasta
þjóninum lýtur.
Annars vegar er um að ræða ritið
Hesturinn okkar, sem gefið hefur
verið út af Landssambandi hesta-
mannafélaga allt frá árinu 1960, og
svo mánaðarritið Eiðfaxi, sem komið
hefur út í fjögur ár. Útgefandi
Eiðfaxa er samnefnt hlutafélag. —
hestamenn
Bæði ritin fjalla sem fyrr segir
einvörðungu um allt það er að
hestamennsku lýtur, og sannar vel-
gengni þeirra hvort tveggja: hesta-
mennskan á rík ítök í okkur íslend-
ingum, og blaðalestri virðast engin
takmörk sett.
Nýjasta útflutningsvaran:
Islenskir knattspymumenn
í þrettán þjóðlöndum
Kunnara er en frá þurfi að segja,
að íslenskir knattspyrnumenn hafa
á síðustu árum verið eftirsóttir hjá
fjölmörgum heimskunnum félags-
liðum víða um heim. Svo margir
knattspyrnumenn íslenskir leika
nú með erlendum liðum. að með
nokkrum rétti má tala um „útflutn-
ingsvöru“ i þessu sambandi. ts-
lenska ríkið hagnast að visu ekki
ýkja mikið á þessari verslun, þar
sem flestir greiða knattspyrnu-
mennirnir skatta og gjöld erlendis,
en eitthvað kemur þó alltaf heim.
í nýútkomnu hefti íþróttablaðsins
er upptalning á þeim knattspyrnu-
mönnum, sem hafa reynt fyrir sér
erlendis. Kemur í Ijós að þeir eru
rösklega 30 talsins, og eru þá raunar
ótaldir nokkrir minna þekktir ís-
lendingar sem leikið hafa og leika
með útlendum liðum af ýmsum
orsökum.
Félagsliðin eru enn fleiri en
knattspyrnumennirnir, þar sem
margir þeirra hafa leikið með fleiri
en einu og fleirum en tveimur liðum,
og þau lönd, sem þeir hafa leikið í
eru fjölmörg. Samkvæmt upptaln-
ingu íþróttablaðsins leika íslend-
ingar, eða hafa leikið, knattspyrnu í
eftirtöldum þjóðlöndum:
Vestur-Þýskalandi, Skotlandi,
Englandi, Frakklandi, Ítalíu, Dan-
mörku, Belgíu, Hollandi, Suður-
Afríku, Bandaríkjunum, Austurríki,
Sviss og Svíþjóð.
Hann reið á vaðið. fyrsti íslenski
atvinnumaðurinn i knattspyrnu,
Albert Guðmundsson.
Fjöldi tannlækna „á kjaft“
Þeir hafa unnið að útgáfunni: Björn Eiríksson, forstjóri Skjaldhorgar, Árni Bjarnason bókaútgefandi og
Svavar Ottesen prentari. Ljósm.: Sv.p.
Nú eru starfandi 172 tannlækn-
ar hér á landi, samkvæmt upplýs-
ingum. sem er að finna i nýlegu
töiublaði Sveitarstjórnarmála.
Flcstir cru tannlæknarnir i
Reykjavik. og kemur víst enKum á
óvart. Þar eru þeir 115, en á
Akurcyri eru 14 starfandi tann-
læknar, 5 í Kópavogi og 5 i
Hafnarfirði, en annars staðar eru
þeir færri. Nokkra staði vantar
tiifinnanlega tannlækna. að sOgn
Sveitarstjórnarmála, og eru þessir
helstir: Búðardalur, Patreksfjörð-
ur, IlvammstanKÍ, ólafsfjörður,
Raufarhöfn, Seyðisfjörður, Fá-
skrúðsfjörður, Vík i Mýrdal, Laug-
arvatn, llveragerði, Grindavik og
Sandgerði.
Upptalning fylgir einnig á hve
jnargir tannlæknar eru á hvern íbúa
á öðrum stöðum landsins, eða væri
líklega réttara að segja hve margir
íbúar eru á hvern tannlækni, eða
kannski hve margir tannlæknar séu
á „kjaft“ eins og stundum er sagt á
götustrákamáli? — Hvað um það,
taflan fylgir hér á eftir, og sýnir
dreifingu hinna hundrað sjötíu og
tveggja tannlækna:
Tann- ibúafjJtldi
StaJtur lwknarpr. tannla'kni
Akranesi 2 1:2787
Borgarnesi 1 1:3556
Ólafsvík 1 1:2001
Stykkishólmi 1:2268
ísafirði 2 1:2741
Bolungarvík 1 1:1249
Blönduósi 1 1:2551
Sauðárkróki 1 1:4195
Siglufirði 1 1:2294
Dalvík 1 1:1658
Akureyri 14 1:1110
Húsavík 2 1:2545
Vopnafirði 1 1:2128
Egilsstöðum 1 1:3827
Neskaupstað 1 1:1842
Eskifirði 1 1:1784
Höfn í Hornafirði 1 1:2591
Vestmannaeyjum 2 1:2361
Hvolsvelli 1 1:1081
Hellu 2 1:1081
Selfossi 3 1:1798
Keflavík 3 1:2820
Hafnarfirði 5 1:2430
Kópavogi 5 1:2700
Garðabae 1 1: 431
Álafossi 2 1:1630
Reykjavík 115 1: 750

r
f
\
f
I
r
I
t
!
!
*
í
r
“f