Morgunblaðið - 22.08.1981, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. ÁGÚST 1981
Flótti
Tolstojs
í fang
dauðans.
Arið 1883 kom ný og
annarleg persóna í líf
Tolstojfjölskyldunnar
— Vladimir Chertkov.
Næstu ár háðu hann og
Sonja grimmilega og heiftuga
baráttu um allt sem viðkom rit-
höfundinum, skrif hans, dagbæk-
ur, ást hans og aðdáun — og síðast
en ekki hvað sízt erfðaskrá hans.
Svo ótrúleg illska var í samskipt-
um þeirra, svo ótrúlegum tökum
náði Chertkov á Tolstoj, að það
verður að teljast með óiíkindum.
Sonja tók nærri sér að finna
hvílíkt vald þessi maður náði á
Tolstoj, og hún greip til þess að
loka sig inni í herbergi sínu og
neita að borða. Tolstoj, sem hafði
ekki sýnt konu sinni teljandi
umhyggju í langa hríð, virðist
hafa brugðið nokkuð og skrifaði
henni bréf og sagði:
- „1. Eg mun ekki láta dagbækur
mínar í neinna hendur, heldur
hafa þær hjá mér og mér einum.
2. Eg mun taka dagbækur þær
sem Chertkov hefur undir höndum
til baka og koma þeim fyrir í
bankageymslu.
3. Ef þú hefur áhyggjur af því
að eitthvað það sé ritað í þessar
bækur sem síðari tíma ævisagna-
ritarar kynnu að nota gegn þér,
þarftu ekki að hafa áhyggjur af
því. Þótt fyrir komi að misskiln-
ingur hafi orðið og hann hafi birzt
í skrifum mínum í dagbókunum
segir það ekki nema brot af
sannleikanum um samband okkar.
Afstaða mín til þín og álit mitt
á þér er sem hér segir:
Eg elskaði þig ungur maður, og
elska þig enn, þrátt fyrir að ýmsar
ástæður hafi komið upp sem hafi
haft neikvæð áhrif á samband
okkar. Ástæðan fyrir því að sam-
band okkar hefur kólnað var í
fyrsta lagi að ég dró mig lengra og
lengra út úr hinu raunverulega lífi
og var ekki nema að nokkru marki
þátttakandi í því, og þú hefur af
margvíslegum ástæðum, sem mér
eru skiljanlegar, þó að ég sætti
mig ekki við þær, ekki getað
afborið þetta.
Önnur ástæða þessa er að í
gegnum tíðina hefur þú orðið æ
argari í lund, einráðari og skortur
á sjálfsstjórn hjá þér hefur verið
áberandi. Eg geri mér þetta ljóst
og það er ástæðan fyrir að ég tjái
ekki tilfinningar mínar til þín
lengur, en alls ekki að þær séu
ekki fyrir hendi. Þriðja ástæðan,
og sú vegur hið mesta, er hrapal-
leg — og hvorugu okkar um að
kenna — að við höfum svo gerólík
lífsviðhorf og lífsskilningur okkar
fer hvergi saman, hvorki varðandi
tengsl við fólk né hvernig lífinu
skuli lifað — að ég nú ekki tali um
ólík viðhorf til eigna, sem ég lít á
að séu af hinu illa, en þú lítur á
sem nauðsynlegt skilyrði til að
hægt sé að lifa. Ég hef sætt mig
við lífsmáta sem er mér erfiður til
að þurfa ekki að skiljast við þig,
en samtímis þessu hefur þú tekið
þetta sem tilslökun við sjónarmið
þín og misskilningurinn milli
okkar hefur orðið æ djúpstæðari.
Kjarni málsins er, að þrátt fyrir
allan þennan ágreining hef ég
alltaf elskað þig og virt...“
Draumfarir Sonju
hinar erfiðustu
Þann 23. september 1910 héldu
Tolstojhjónin upp á 48 ára gift-
ingarafmæli sitt. Tolstoj féllst á
beiðni Sonju, að tekin væri af
þeim mynd saman. Dóttir þeirra
Sasha, sem segja má að hafi verið
sjúklega hrifin af föður sínum, var
bæði afbrýðisöm og reið. Hún
kærði sig ekki um að heimurinn
sæi mynd af móður hennar (sem
var klædd í hvítan silkikjól eins og
gyðja) hvar hún stæði við hlið
föður hennar og héldi um hönd
hans „eins og hún ætti eitthvað
með það“.
Nýliðinn atburður hafði orðið til
að illvilji hennar í garð móðurinn-
ar varð enn heiftugri. I einhverju
fáti eða hugsunarleysi hafði Sonja
tekið tvær myndir úr vinnustofu
Tolstojs — önnur af Chertkov —
og hin af Söshu með föður sínum
— og hafði sett myndir af sjálfri
sér og föður Tolstojs í staðinn.
Grunur Sonju um að Tolstoj
hefði gert nýja erfðaskrá fór
vaxandi um þessar mundir og
sömuleiðis jókst hatur hennar og
afbrýði í garð Chertkovs. Hún
varð sannfærð um að eiginmaður
hennar stæði í hæsta máta ósið-
legu sambandi við lærisveiri sinn
og hún skrifaði eiginmanni sínum
ofstopafullt og öfgakennt bréf, þar
sem hún vitnaði til orða í gömlum
dagbókum, þar sem hann hafði
verið að velta fyrir sér tilfinning-
um í garð karlmanna.
Ef Tolstoj vék sér frá var hún
stöðugt sannfærð um að hann
væri að fara til „ástarfunda" við
Chertkov. Draumfarir hennar
voru erfiðar, martröð nótt eftir
nótt og eina nóttina stökk hún
fram úr rúminu og þóttist hafa
heyrt hvísl og stunur í Chertkov
og Tolstoj í hennar eigin herbergi.
Tolstoj var mjög órótt þegar hún
sagði honum drauma sína, en
hann hryllti við þeirri kröfu henn-
ar að þau tækju aftur upp líkam-
leg mök, sem þau höfðu ekki haft
árum saman. Þessi krafa Sonju
varð til þess að hann fór fyrir
alvöru að undirbúa flótta sinn frá
Yasnaya Polyana. Hann gerði
Söshu að trúnaðarvini sínum og
bað hana að skýra Chertkov frá
áformum sínum.
Aðfaranótt 27. október var
<0 |
s,
íðasta
myndin
af þeim saman, Lev
ok Sonju, tekin á
48. brúðkaupsdegi
þeirra
Sonja ákaflega eirðarlaus. Hún
svaf laust, vaknaði hvað eftir
annað og sá fyrir sér eiginmann
sinn og Chertkov í hinum fjöl-
breytilegustu ástarleikjum. Henni
fannst hún heyra hlátur Chert-
kovs og fór fram í ganginn. Allt
var kyrrt í húsinu, allir voru í
svefni. Það var hálf kalt í gangin-
um og þegar hún heyrði ekkert
hljóð úr herbergi Tolstojs gerði
hún sér grein fyrir því að hún
hafði enn á ný haft óbærilega
martröð.
Leitað að nýrri
erfðaskrá
Hvar hún stóð þarna í náttklæð-
um sínum og með grátt hárið laust
um axlir sér datt henni allt í einu
í hug, að einhvers staðar í húsinu
hefði verið samin ný erfðaskrá
þessa nótt. Hún skundaði inn í
vinnuherbergi Tolstojs. Hann svaf
í næsta herbergi og vaknaði við
umganginn. „Ég heyrði dyrnar
opnast og fótatak," skrifaði hann í
dagbók sína daginn eftir. „Ég sá
ljós í vinnuherberginu og heyrði
einhvern ganga þar um. Það var
Sonja Andreyevna að leita,
kannski að lesa ... Aftur fótatak
og síðan var dyrunum lokað gæti-
lega og hún fór út... Ég reyndi að
sofna aftur, en gat það ekki. Ég lá
og bylti mér í klukkustund eða
svo... kveikti á kerti og settist
upp í rúminu. Dyrnar á svefnher-
bergi mínu voru opnaðar. Sonja
Andreyevna kom inn og spurði:
„Hvernig líður þér.“ .. Ándúð
mín .. viðbjóður minn færðist í
aukana. Ég hóstaði. Tók æðaslög-
in. 97. Ég gat ekki legið þarna
lengi og skyndilega tók ég loka-
ákvörðunina ... að fara.“
Sonja fór út og inn til sín og
yfirkomin af þreytu féll hún í
djúpan svefn. Hún heyrði ekki
meira fótatak né hljóð í húsinu
þessa nótt og Tolstoj fór fram úr
og skrifaði henni bréf, þar sem
hann sagði meðal annars:
„Brottför mín mun valda þér
harmi. Mér þykir það leitt, en
gerðu það fyrir mig að reyna að
skilja og trúa að ég gat ekki
brugðist við á annan veg. Staða
mín hér í húsinu er orðin óþolandi.
Auk þess get ég ekki þolað þetta
lúxuslíf, sem ég hef verið látinn
lifa og það sem ég geri er það hið
sama og gamlir menn á mínum
aldri gera gjarnan: að hverfa á
braut til að fá að verja síðustu
ævidögunum í friði og einveru.
Ég þakka þér fyrir þau fjörutíu
og átta ár sem þú hefur deilt með
mér og ég bið þig að fyrirgefa mér
það sem ég hef gert á hluta þinn,
og af öllu hjarta fyrirgef ég þér
það sem þú hefur mótgert mér.“
Hann tók síðan kertið sér í
hönd, fór í náttslopp og fór að
vekja lækni sinn, dr. Makovitsky.
„Ég hef ákveðið að fara í burtu,"
sagði hann. „Þú verður að koma
með mér. Ég ætla að fara upp og
bið þig koma líka, en reyndu að
forðast að vekja Sonju Andrey-
evna. Við tökum ekki nema það
allra nauðsynlegasta með okkur.
Sasha mun koma á eftir að
nokkrum dögum liðnum og getur
þá fært okkur það sem kynni að
vanta."
Tolstoj klæddi sig síðan, vakti
Söshu og þau settu niður í litla
tösku. Eina áformið sem Tolstoj
hafði var að fara til Marya
Nikolaevna-klaustursins í Kal-
uga-héraði. Makovitsky gerði ekki
tilraun til að telja honum hug-
hvarf, og það þótt í hlut ætti
veikburða 82 ára gamall maður
sem nokkrum sinnum hafði fengið
aðkenningu að slagi og því gat
ekki beinlínis verið að því heilsu-
bót að hann færi nú út í kaldan
rakann októbermorguninn.
Sólin var að koma upp þegar
Sasha og Varya horfðu á Tolstoj
og Makovitsky leggja upp frá
járnbrautarstöðinni og þá tók við
klukkutíma ferð í óupphituðum
járnbrautarklefa. Loks kom lestin
Kafli úr
bók Anne
Edwards
um Sonju,
konu Leo
Tolstojs
inn á stöðina og Tolstoj og læknir-
inn paufuðust upp í hana og von
bráðar hélt hún áfram för sinni.
Tolstoj var að yfirgefa Yasnaya
Polyana í síðasta sinn. Hann var
að fara í suðurátt og sömu leiðina
og Anna Stephanova hafði farið
og endað líf sitt skömmu síðar. —
En á sögu hennar byggði hann
Önnu Kareninu.
Sonja vaknaði klukkan ellefu og
hún fór umsvifalaust til herbergis
eiginmanns síns. Þegar hún fann
hann ekki þar hraðaði hún sér í
bókaherbergið þar sem voru fyrir
Sasha, Bulgakov og Varya.
— Hvar er pabbi? hrópaði hún
og þaut í áttina að Söshu.
— Hann er farinn.
— Hvað meinarðu ... farinn
burt... Hvenær þá?
— í gærkvöldi.
— Sasha mín! Það getur ekki
verið, sagði Sonja og var sýnt að
hún trúði ekki eigin eyrum.
— Ég segi þér aðeins sannleik-
ann.
— Segðu mér hvert hann fór?
sagði Sonja biðjandi.
— Ég veit það ekki, sagði Sasha
og hörfaði frá móður sinni.
— Hann sagði mér ekkert, lét
mig bara fá þetta bréf til þín.
Með trylltum handtökum reif
Sonja upp umslagið. Hún las
aðeins upphafsorðin: Brottför mín
mun valda þér harmi... og síðan
hljóðaði hún upp yfir sig — guð
minn, guð minn — hvað er hann
að gera mér? Hún grýtti frá sér
bréfinu og þaut út úr herberginu.
Örskammri stund síðar kom
Seymon Nikolaevitsj þjótandi inn
og hrópaði að greifynjan hefði
hlaupið út úr húsinu og stefni
niður að tjörninni. — Farið á eftir
henni, sagði Sasha skipandi við
ritara Bulgakovs og flýtti sér sjálf
að klæða sig í stígvéi.
Bulgakov hljóp yfir garðinn og á
eftir honum komu nokkrir þjónar
og loks Sasha. Bulgakov kom auga
á Sonju milli trjánna og samtímis
því að Bulgakov kom að tjörninni
stökk Sonja framhjá honum. Hún
kom auga á þá sem eltu hana,
hafði engar vöflur á en stökk
hljóðandi út í tjörnina. Tjörnin
var djúp og um leið og Sonja sökk
stukku Sasha og Bulgakov á eftir
henni og þeim tókst að ná henni og
halda henni á floti og fleiri komu
síðan að og tókst að draga þau að
landi. Sem hún var studd í áttina
að húsinu, grét hún sárlega, en
veitti ekki mótspyrnu. Þegar inn
kom var hún sett í þurr föt og
síðan bjuggust flestir við að hún
myndi leggjast niður og hvíla sig.
En öllum til ólýsanlegs angurs
kom hún von bráðar aftur niður
og skipaði Vanya að aka til
Yasenkis og spyrja stöðvarstjór-
ann hver hefði verið áfangastaður
Tolstojs.
Skömmu síðar fékk Sasha bréf
frá föður sínum, þar sem hann
lætur í ljos vanlíðan sína og angur
vegna þess sem hann hafði gert,
en hann reynir eftir beztu getu að
skýra það, og þurfti þó ekki að
leggja hart að sér þegar Sasha var
annars vegar.
Sasha fór til fundar við föður
sinn í klaustrinu þann 30. október
og eftir að hafa sagt honum að
Sonja hefði komizt á snoðir um
það, hvar hann væri niðurkominn,
hvatti hún hann til að fara með
sér í burtu. Tolstoj uxu ferðalög í
augum og Sasha hafði á tilfinn-
ingunni að „pabbi sjái eftir að
hafa farið að heiman".
Engu að síður hélt hún áfram að