Morgunblaðið - 22.08.1981, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. ÁGÚST 1981
15
Piaget, kenningin
og hagnýtingin
C.M. Charles:
Litla kverið um Piaget
Þýðandi: Jóhann S. Ilannesson
Útgefandi: Námsgagnastofnun
„L’application, c’est le diable,"
er haft eftir Jean Piaget og mætti
þýða eitthvað á þessa leið: Hag-
nýtingin er komin úr neðra. Það
þarf engan að furða, þótt Piaget
hafi lýst vanþóknun sinni á hag-
nýtingu kenninga sinna í margvís-
legu skyni. Það er ýmsum erfið-
leikum bundið að hagnýta niður-
stöður náttúruvísinda og á ekki
síður við um mannvísindi á borð
við sálarfræði, þar sem allar
kennisetningar og niðurstöður eru
meiri vafa undirorpnar en í nátt-
úruvísindum. Það vill því gjarnan
verða svo, að fjölbreytilegar álykt-
anir eru dregnar af kenningum í
sálarfræðum og stangast stundum
á í grundvallaratriðum, og er
engum ljóst, hvort kenningin styð-
ur eina ályktunina fremur en
aðra.
Það leikur ekki á tveim tungum,
að svissneski sálfræðingurinn,
Jean Piaget, er merkasti kenn-
ingasmiður um þroska barna og
unglinga, sem uppi hefur verið á
þessari öld. Hann hefur nánast
einvörðungu smíðað kenningar og
gert tilraunir til að lýsa og skýra
vitsmunaþroska barna og ungl-
inga. Hann hefur að vísu ekki
beitt við tilraunirnir þeirri töl-
fræðitækni, sem viðtekin er í
engilsaxneskri sálfræði, heldur
leyft sér að draga ályktanir af
tilraunum á börnum sínum meðal
annarra um eðli vitsmunalífs.
Kenningakerfi Piaget beinist sér-
staklega að vitsmunalífi barna og
unglinga og hvernig það breytist
með aldrinum. Hann hefur minna
fjallað um tilfinningaþroska og
þroska og breytingar skynfæra
barna.
Eitt meginatriði hjá Piaget er,
að hann skiptir þroskanum í
fjögur stig: 1) skyn-hreyfistig, 2)
innsæisstig (nákvæmara væri
raunar að segja foraðgerðastig), 3)
stig hlutlægrar rökhugsunar, og 4)
stig formlegrar rökhugsunar. I
þessu kveri er ekki fjallað um
fyrsta stigið. Gjarnan eru gefin
upp meðaltalsaldursmörk fyrir
þessi stig. Þau eru: 1) 0—2ja ára,
2) 3ja—7 ára, 3) 7-11 ára, 4)
11—15 ára. En það ber að taka
skýrt fram, að þessi aldursbil eru
meðaltöl og annað ekki, og geta
verið breytileg frá einum einstakl-
ingi til annars. Það eina, sem er
ófrávíkjanlegt í þessari flokkun,
er, að hvert barn gengur í gegnum
þau í þessari röð, og engu þeirra er
mögulegt að sleppa úr. Hér er ekki
tóm til að lýsa einkennum hvers
stigs, en upplýsingar um þau má
finna í kverinu.
Þroski orsakast af tvennum
meðfæddum hæfileikum: samlög-
un og aðhæfingu, svo að notast sé
við þýðingar Sigurjóns Björnsson-
ar. Þessi hugtök eru gjarnan skýrð
þannig af Piaget, að aðhæfing sé
sú tilhneiging lífverunnar að laga
sig að umhverfinu, en samlögun sú
tilhneiging að laga umhverfið að
sér, gerð sinni og þörfum. Nú eru
þetta vart fullmótaðar skilgrein-
ingar og yrði að slípa þær nokkuð,
áður en þær verða nothæfar í
kenningasmíð, en þær eru sæmi-
lega ljósar. í Litla kverinu skil-
greinir höfundur náskyld hugtök,
og notar þýðandinn heitin skipu-
lagning og aðlögun sem heiti á
þeim. Skilgreiningarnar eru þess-
ar: „Skipulagning felst í því að
nýta einfaldar athafnir — svo sem
að horfa á, snerta, nefna — sem
efnivið í flóknari hugsunarform."
Með aðlögun er átt við þá sífelldu
breytingu á einstaklingnum, sem
samskipti hans við umhverfið
hafa í för með sér.“ Seinni skil-
greiningin er sæmilega skýr, en
hefði höfundurinn ekki mátt
vanda sig svolítið betur við þá
f.vrri?
Þótt Piaget geri ráð fyrir þess-
um tveimur tilhneigingum sem
meðfæddum, þá hefur hann leitt
hjá sér deiluna um áhrif erfða og
umhverfis, sem staðið hefur meðal
sálfræðinga drýgstan hluta aldar-
innar. I sem fæstum orðum sagt,
gerir hann ráð fyrir, að samspil
erfða og umhverfis sé nauðsynlegt
skilyrði vitsmunaþroska. Þessar
tvær tilhneigingar, sem hér hafa
verið nefndar, valda ekki vits-
munaþroska án þess að komast í
snertingu við umhverfið, og um-
hverfið eitt saman stjórnar ekki
þroska heldur einungis í samspili
við áskapaðar hneigðir. Hvorugt
telst vera grundvöllur hins og
hvort tveggja nauðsynlegt. Þetta
er ekki sérlega frumleg hugsun, en
svo undarlegt sem það nú er, þá
hefur það verið átak að setja hana
fram með þessum hætti innan
sálarfræðinnar.
Munurinn á þroskastigum er í
mörgum atriðum ekki stigsmunur
heldur eðlismunur. Það, sem átt er
við þessu, er, að hugsun barna er í
mörgum grundvallaratriðum ólík
hugsun fullorðinna. Þau ganga að
öðrum forsendum vísum en full-
orðnir. Þroski á sér ekki stað með
því, að barnið viðar að sér sífellt
nýrri þekkingu og bætir henni við
þekkingarforðann, sem fyrir er.
Það, sem gerist, er, að börn skilja
hluti með nýjum hætti, þegar þau
komast á nýtt stig, vegna þess að
'hugtökin, sem það beitti áður, eru
ófullnægjandi, og ný hafa komið
til sögunnar. Þetta kemur berlega
í ljós í tilraunum Piaget með
skilning á hugtakinu magn. Ef
sama magni af vökva er hellt úr
víðu glasi í grannt, þá segja ung
börn, að meiri vökvi sé í granna
glasinu en því víða, jafnvel þótt
þau hafi horft á, þegar vökvanum
var hellt úr einu glasi í annað. Það
hefur hæð vatnsborðsins til marks
um magnið og skeytir engu um,
Arnaldur ræður
þegar yfir mikilli
tækni, og sem gítarleik-
ari stendur hann á
vegamótum, þar sem
vinnusvið hans er að
færast frá smærri tón-
verkum, til átaka við
stór og erfið viðfangs-
efni.%k
þegar kemur að því að leika
tónverk í stærri formunum,
kemur fleira til en tæknilegir
erfiðleikar. í stað einfaldrar og
samstæðrar laggerðar í stuttu
tónverkunum, koma flókin
vinnubrögð með stef, marg-
breytileiki í formi og túlkun,
sem gerir margfalt meiri kröfur
til hljóðfæraleikarans en litlu
lögin. Þennan mun geta hlust-
endur fundið, því það reynir
einnig meira á hlustendur að
fylgjast með tónasamsetningum
í löngu og flóknu tónverki en
stuttu lagi í einfaldri gerð.
Arnaldur ræður þegar yfir mik-
illi tækni og sem gítarleikari
stendur hann á vegamótum, þar
sem vinnusvið hans er að færast
frá smærri tónverkum, til átaka
við stór og erfið viðfangsefni.
Þegar því lýkur verður fróðlegt
að hlýða á leik hans.
Bókmenntir
eftir GUÐMUND
II. FRÍMANNSSON
þótt ekkert hellist niður og engu
sé bætt við. Fleiri dæmi eru rakin
í þessu kveri og fleiri dæmi eru til
í verkum Piaget.
Helzta hættan við kver af því
tagi, sem hér um ræðir, er, að þau
gefi villandi mynd af viðfangsefni
sínu. Af einhverjum ástæðum
virðist þörf á því, þegar vísinda-
legar kenningar eru hagnýttar, að
þær séu fyllilega öruggar, í þeim
séu engin vafamál og þær taki til
nánast allra þátta viðfangsefnis
síns, ekkert undanskilið. Auk þess
rata stórmenni á borð við Piaget
gjarnan í þá ógæfu að eignast
fylgismenn. Vill þá stundum fara
svo, að veruleikinn stenzt kenn-
ingunni ekki snúning, allt er klárt
og skýrt í hennar ljósi. Ég hef það
fyrir satt, að Piaget hafi ekki farið
varhluta af þessu.
Þetta kver gefur nokkuð góða en
yfirborðslega mynd af meginþátt-
um kenninga Piaget. Það er yfir-
leitt lipurlega skrifað og prýðilega
þýtt. En annmarkalaust er það
ekki. Nokkrir agnúar eru á þýð-
ingunni. Til að mynda ofnotar
þýðandinn endinguna ,,-hyggju",
þýðir „artficialist explanations"
með „gervihyggju" en ekki því
orði, sem blasir við: gerviskýr-
ingar. Sama á við um orðið
„siðferðishyggja" sem þýðingu á
„moralistic explanations". En yf-
irleitt er þýðingin lipur og vel
læsileg.
Það verður vart sagt, að höfund-
urinn forðist þær hættur, sem
verða á vegi allra, sem vilja draga
hagnýtar ályktanir af kenningum
í vísindum. Hann lætur líta svo út,
sem kenningin sé miklu áreiðan-
legri og ítarlegri en hún í rauninni
er, og hvergi leynist vafamál. Má
sem dæmi taka, hvernig höfund-
urinn fjallar um málnotkun. Það
lítur út fyrir, að Piaget hafi sinnt
rannsóknum á þessu sviði til jafns
við önnur, og þarf ekki að lá
neinum, þótt hann fái þá hugmynd
af lestri þessa kvers. En því er
öðruvísi farið. Ég hef fyrir satt, að
almennt sé talið, að niðurstöður
Piaget um sjálfhverft tal barna
séu rangar. Þær niðurstöður eru
frá því snemma á ferli Piaget, og
er það í eina skiptið, sem hann
hefur gert nákvæma rannsókn á
tungumáli barna. En það hefði
mátt ætla, að tungumálið hefði
verið höfuðviðfangsefni Piaget af
því, að hann hefur einbeitt sér að
vitsmunaþroska barna og þróun
rökhugsunar. En Piaget svarar
þessum viðbárum, á mjög hæpn-
um rökum raunar, að rökhugsun
þróist óháð hæfileikanum til að
skilja og beita tungumáli. Það
hefði kannski brotið í bága við
tilgang kversins að geta gallanna
á kenningunni.
Á þessu kveri eru líka aðrir
gallar. Ein málsgreinin, þar sem
verið er að fjalla um rifrildi á
^Þetta kver gefur
nokkuð góða en yfir-
borðslega mynd af meg-
inþáttum kenninga
Piaget. Það er yfirleitt
lipurlega skrifað og
prýðilega þýtt. En ann-
markalaust er það
ekki.M
milli barna á aldursskeiðinu 4—7
ára, hljóðar svo: „Kennurum ber
að minnast þess vel að rifrildið
getur orðið afdrifaríkt fyrir börn
á þessu þroskastigi. Þau greina
ekki alltaf til fulls á milli orða og
raunveruleika. Uppnefni og illyrði
valda djúpum sársauka og ber af
fremsta megni að leggja að börn-
um að forðast ^glíkt orðbragð."
(bls. 7). Hvort málsgreinin lýsir
því, sem gerist í raun, eða þvi, sem
kennarar halda að gerist, er ekki
ljóst. En það, sem er kostulegast
er að hún er í kafla, sem fjallar
um helztu niðurstöður Piaget. Það
ætti að sjálfsögðu að blasa við
hverjum lesanda, að þetta eru
engar niðurstöður úr rannsóknun-
um, heldur sjálfsagðir hlutir öll-
um kennurum, sem eru starfi sínu
vaxnir. Það er eiginlega öllum gert
rangt til með að fella málsgrein á
borð við þessa undir kafla, sem
heitir „Helstu niðurstöður", Piag-
et vegna þess, að þetta leiðir með
engu móti af kenningunni, og
kennurum vegna þess, að það þarf
engin vísindi til að þeir skilji
sjálfsagða hluti. Furðar nokkurn,
þótt Piaget verði hugsað í neðra,
þegar minnzt er á hagnýtingu.
Lyktarlaus Ijósaolía
frá Skeljungi
gefur skært Ijós og nægan híta
Ljósaolia er steinolía sérstaklega hreinsuð til notkunar
á lampa og ofna. Hún er mjög hrein og tær og gefur því jafnan
góðan loga, og það þarf sárasjaldan að hreinsa olíuverkið. En
það sem e.t.v. er mest um vert; maður losnar við gömlu stein-
olíubræluna.
Gott loft, gott Ijós, góður hiti.
Ljósaolían fæst í 4ra lítra brúsum á öllum afgreiðslustöðum
Skeljungs, en er jafnframt fáanleg í 10 og 25 lítra ílátum.
Olíufélagið Skeljungur h.f.