Morgunblaðið - 04.12.1981, Qupperneq 8

Morgunblaðið - 04.12.1981, Qupperneq 8
8 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 4. DESEMBER 1981 Saga eftir mynd Bókmenntir Erlendur Jónsson Indriði G. 1‘orsteinsson: ÍJTLAGINN. 60 bls. Prenthúsið 1981. Myndina Utlagann hef ekki séð. En sagt er mér að hún sé góð. •Indriði G. Þorsteinsson hefur tekið saman lesmál Utlagans. Þar er fjallað um stórbrotin mannleg örlög, hetjudáðir og hefndarverk,* stendur á baksíðu þessarar bókar. Útlaginn er sem kunnugt er saminn eftir Gísla sögu Súrsson- ar. Ekki getur hún talist mest ís- lendingasagna. Eigi að síður hefur hún alltaf verið í hópi þeirra sem mest hafa verið lesnar. Hún er sakamálasagan í þeirra röðum. Og býsna nútímaleg sem slík: maður er veginn. En hver drap? Það er ekki upplýst, ef til vill til að auka lesandanum spennu eins og tíðk- ast nú á dögum. Bardagalýsingar eru hraðar og æsilegar. Og elt- ingaleikur kemur fyrir oftar en einu sinrii sem nú á dögum þykir víst ómissandi í sakamálamynd- um. Langt er síðan áhugamenn um kvikmyndir tók að dreyma um að gera myndir eftir Islendingasög- um. Sá böggull fylgir skammrifi að kvikmyndamenn telja sig jafn- an verða að breyta ritverkum þeim sem þeir mynda. Og mörgum þykja sögurnar klassískari en svo að þær verði endurbættar. Samtöl þeirra eru t.d. áhrifamikil vegna þess hve gagnorð þau eru. Nú- tímafólk er mun margorðara í daglegu tali. Á þá í kvikmynd að fylgja hinum klassiska texta eða á að umsemja hann að hætti nú- tímatalmáls? Hér hefur síðari kosturinn verið valinn. Vel má vera að það hæfi kvikmynd. Einn- ig má vera að sá, sem séð hefur myndina og lagt á minnið orð þau sem leikurunum eru lögð í munn, heyri þau fyrir sér þegar hann síð- ar les textann á bók. Hafi maður hins vegar Gisla sögu eina- til samanburðar hlýtur þessi texti að koma dálítið einkennilega fyrir sjónir. Þetta er ekki Gísla saga heldur kvikmyndasaga. Bókaútgáfan heiðrar þessa nýbreytni að sínu leyti með því að gefa bókina út með fjölda stórra og vel prentaðra litmynda úr kvikmyndinni. Sýnast þær senur vera hinar áhrifaríkustu. Og landslag það, sem valið hefur ver- ið að bahsviði, er einnig mikils háttar. I eftirmála, sem prentaður er á fjórum tungumálum, er upplýst að Indriði G. Þorsteinsson leikstjórinn, Ágúst Guðmundsson, hafi samið kvikmyndahandritið og sé þessi samantekt Indriða rituð eftir því. Vafalaust markar það tímamót að íslendingasaga skuli með þess- um hætti færð yfir á allt annað form listar og tjáningar. Ekki eru nema nokkrir áratugir síðan flest- ir unglingar lásu Gísla sögu Súrs- sonar sér til skemmtunar — á því »fornmáli« sem þá var eitt talið hæfa sögunum. Nú mundi slíkt teljast til undantekninga. Kvik- mynd eru hins vegar flestir reiðu- búnir að sjá, ungir sem gamlir. Kvikmynd í stað bókar — móti þeirri þróun verður ekki spornað, hvort sem okkur líkar betur eða verr. Djöfullinn kemur til Moskvu Bókmenntir Jóhann Hjálmarsson Mikhaíl Búlgakof: IMEISTARINN OG MARGARÍTA Ingibjörg Haraldsdóttir þýddi. Mál og menning 1981. Hvað gerist þegar djöfullinn kemur til Moskvu ásamt fylgdar- liði? Frá því segir Mikhaíl Búlga- kof í skáldsögu sinni Meistarinn og Margaríta. Búlgakof lést árið 1940. Meist- arinn og Margaríta birtist ekki fyrr en um áramótin 1966—’67 í tímaritinu Moskva töluvert stytt vegna Sovétgagnrýni sinnar. Nú er skáldsagan af mörgum talin meðal helstu skáldverka aldarinn- ar og er ástæða til að fagna út- komu íslenskrar þýðingar hennar. Um samanburð við frumtexta er ekki að ræða í dómi þessum, en þýðing Ingibjargar Haraldsdóttur er í senn lipur og vönduð. Eins og Árni Bergmann getur í formála var fljótlega þaggað niður í Búlgakof af fulltrúum „öreiga- bókmennta og byltingaranda". Bókmenntír Jóhann Hjálmarsson Ásgeir Lárusson: BLÁTT ÁFRAM RAUTT Iðunn 1981. Ásgeir Lárusson er myndlistar- maður og Blátt áfram rautt ber þess merki. Hér er ekki á ferð bók í venjulegum skiiningi heldur kver með orðum og myndum úr ýmsum áttum. Höfundurinn raðar þessu saman, klippir og límir inn ein- staka athugasemd frá sjálfum sér. Ætli þetta sé til dæmis ekki frá honum sjálfum komið: l»að er egg á diskinum l»að er drengur í herberginu l*að eru sex gafflar í skúffunni Kg hugsa ég geti mjólkað kýr Kannski lýsir setningin „I must take the pigfood to the pigs“ við- leitni Ásgeirs Lárussonar. Kverið Þegar Stanislavskí ætlaði að sýna leikrit hans, Flóttann, í Lista- leikhúsinu var það bannað fyrir frumsýningu. í verkum eins og leikritinu Dagar Túrbín-fjölskyld- unnar þóttust menn verða varir við borgaralegar tilhneigingar. Eftir 1929 var ekkert leikið eftir Búlgakof í Moskvu og engar bæk- ur gefnar út eftir hann. En bréf Búlgakofs til sovésku stjórnarinn- ar kom því til leiðar að hann fékk að starfa við leikstjórn í Lista- leikhúsinu. í síðasta skáldverki sínu, Meist- aranum og Margarítu, nær Búlga- kof sér niður á gagnrýnendum og öðrum fulltrúum Sovétvaldsins. Meistarinn sem lýst er í sögunni hefur skrifað skáldsögu um písl- arsöguna og það er þessi saga sem birt er ásamt lýsingu á hrekkjum djöfulsins í Moskvu. Víða er sagt frá bókmenntamönnum og gagn- rýnendum. Einn magnaðasti kafl- inn í sögunni segir frá því þegar Margaríta sem orðin er norn ræðst gegn húsi bókmenntamanna í Moskvu í því skyni að hefna fyrir vin sinn Meistarann sem varð fyrir barðinu á þeim. er síður en svo einskisverð tilraun. Það er töluvert um hnyttni í því, hugkvæmni í uppsetningu og- stafagerð. Því miður geta tilvitn- anir ekki sagt nema hálfan sann- leik um kverið, menn verða sjálfir að lesa og skoða. Þetta er nefni- lega ekki síður verk fyrir augað. Það er kaldhæðnisleg mynd af samtíðinni sem Ásgeir Lárusson dregur upp. Vegferð manna er séð í skoplegu ljósi. Höfundurinn geldur þess að margt sem á að vera nýstárlegt er það tæpast mið- að við það að svipaðir hlutir hafa oft verið unnir áður. En eins og stendur í Blátt áfram rautt: Some- times They Seem Almost Human. Ungir höfundar hafa yfirleitt þurft að burðast við að gefa út slík verk sjálfir. En það er kannski tímanna tákn að Blátt áfram rautt skuli koma út hjá virtu for- lagi. Eða er nýlistin orðin föst í sessi á hjara veraldar? Djöfullinn sem gengur undir nafninu Woland setur borgina á annan endann. Ásamt fylgdarliði sínu gengst hann fyrir sýningu á töfrabrögðum í Fjölleikahúsinu og leikur Moskvubúa grátt. Það ger- ast furðulegustu hlutir í sögunni og vægast sagt ógeðfelldir. En í Meistaranum og Margarítu er djöfullinn ekki illur í venjulegum skilningi. Það er með hjálp hins illa að illt er rekið út. Þeir sem fá að kenna á klækjunum eru sjálfir svindlarar, hrokagikkir og gráð- ugir. Glöggt dæmi er eyðilegging gjaldeyrisbúðarinnar í Moskvu, verslunar forréttindamanna. Út- sendarar djöfulsins, þeir Korovjof og hinn óviðjafnanlegi köttur Be- hemot, njóta þess að storka gæð- ingum kerfisins. Kaflinn fyrr- nefndi fékkst ekki prentaður í sov- ésku útgáfunni. Meistarinn og Margaríta er samt meira en uppgjöf við Sovét- kerfið. Skírskotanir hennar eru al- gildar. Það vald sem Búlgakof ger- ir að skotspæni birtist á fleiri stöðum en í Moskvu, mannlega lesti er hvarvetna að finna. Mun alvörugefnari er sagan um við- skipti Pílatusar og Jesúa og sögð á nýjan hátt. Stíil hinnar sögunnar er gáskafullur, leiftrandi, alltaf skemmtilegur. Pílatus verður að láta krossfesta Jesúa. Hann óttast tal hans um ríki sannleikans. Það er hátíðlegt andrúmsloft i þessari sögu, stíllinn breiður og hægur. Oft mistekst í skáldsögum að leiða saman tvær stíltegundir. En ekki í Meistaranum og Margarítu. Það er eitt af leyndarmálum skáldsögunnar hve hnitmiðuð hún er því að ljóst er að höfundinum er mikið niðri fyrir. Eins og ýmsar meiriháttar skáldsögur er Meistarinn og Margaríta heimur út af fyrir sig. Lesandinn er gripinn tómleika- kennd að lestri loknum því að gaman hefði verið að lesa lengur. En það er ekki hægt að ásaka Búlgakof sem meðal annars hefur gert lesandann að þátttakanda í árshátíð djöfulsins í Moskvu. Það er sjálfur galdur lífs og list- ar sem Búlgakof hefur á valdi sínu og ver. Bók Meistarans rís úr ösku, en handritinu fleygði hann á eld vegna slæmra undirtekta. Orðið verður ekki brennt. Eða með öðr- um orðum: Réttlætiskennd og hugarflug haldast í hendur. The pig food Bændur sem gerðu garðinn frægan Bókmenntir Erlendur Jónsson bOndi ER BÚSTÓLPI. II. Guðmundur Jónsson sá um útgáf- una. Ægisútgáfan. Rvík. 1981. I bók þessari eru þættir af þrettán bændum eftir tólf höf- unda. Bjartmar Guðmundsson skrifar um Baldur á Ófeigsstöð- um, Jón Hjálmarsson um Halldór í Hvammi, Lýður Björnsson um Hákon í Haga, Aðalheiður Geirs- dóttir um Hjalta í Hólum, Jón Helgason um Jón í Norðurhjá- leigu, Erlingur Davíðsson um Kristján á Hellu, Gunnar Valdi- marsson um Methúsalem á Burstafelli, Guðmundur Jónsson um Ólaf á Hellulandi, Guðjón Sveinsson um Pál frá Gilsárstekk, Einar Kristjánsson um Pétur á Oddsstöðum, Halldór Vigfússon um Sigurð frá Selalæk og Pálmi Eyjólfsson um feðgana, Björgvin og Pál á Efrahvoli. Umsjónarmaður útgáfunnar kveðst hafa valið bændur og höf- unda. Allir eru bændur þessir látnir en voru hver og einn þekkt- ur í héraði um sína daga, sumir landskunnir. »Starf þeirra heyrir til 20. öldinni,« segir Guðmundur Jónsson í formála. En hver voru svo störf þessara mætu manna og hvað heldur minning þeirra svo á loft að þeir eru öðrum fremur valdir í þetta rit? Ekki er að efa að þeir hafi verið búmenn góðir. Og vissulega er getið um bústörf í þessari bók. Eigi að síður er svo að skilja að þeir hafi, flestir eða allir, getið sér orðstír vegna annarra starfa eða viðfangsefna. Til dæmis er tilfært hér nokkuð af kveðskap Baldurs á Ófeigsstöðum sem var hagyrðing- ur og kunnur sem slíkur en einnig þekktur vegna starfa að félags- málum. Jón Gíslason í Norður- hjáleigu var alþingismaður í nokkur ár. Ólafur á Hellulandi sinnti fiskiræktarmálum á lands- vísu. Og Björgvin á Efrahvoli var Guðmundur Jónsson sýslumaður Rangæinga. Þannig mætti lengi telja. Hér er því ekki neitt handahófskennt úrtak stétt- arinnar heldur menn sem bjuggu búi sínu í sveit en sinntu jafn- framt ýmsum félagsmálastörfum fyrir bændastéttina og urðu síðan kunnir af þeim. Sá hefur hingað til verið styrkur bændastétt- arinnar að hún hefur getað kvatt menn úr sínum röðum til að fara með mál sín, allt upp í æðstu stjórn þeirra. Það er einkum úr þeim hópi sem valið hefur verið í þessa bók. Þættirnir í Bóndi er bústólpi eru misjafnlega líflegir, en yfir- höfuð vel skrifaðir og læsilegir. Forsíðumyndin er af burstabæ eins og þeir gerðust svipmestir á fyrri tíð. Fer vel á því þar sem það varð nú einu sinni hlutskipti þeirrar kynslóðar, sem skrifað er um í bókinni, að fæðast og stíga fyrstu spor sín í þess konar bæjum en flytja síðan í »stofuhús« eða annars konar timburhús og að lok- um í steinhús. Þó svo sé nú komið að einungis fá prósent íslendinga eigi heima í sveitum og sinni bú- störfum er sveitalífið enn ofarlega í meðvitundinni. Af þeim sökum eiga bækur sem þessi jafnan greiða götu til lesenda. Til hærri heima Bókmenntír Ævar R. Kvaran TIL HÆRRI HEIMA llöfundur: Séra Jón Auðuns. Útgefandi: Skuggsjá, 1981. Margar af greinum þeim sem birtar eru í þessari bók hafa á liðn- um árum birst í Morgunblaðinu á sunnudögum og er á því lítill vafi að þær hafa verið mikið lesnar, þótt ekki hafi þær fallið strangtrúuðum og bókstafstrúarmönnum í geð. En Jón var ekki einn þeirra manna sem leita vinsælda með því að vera öll- um sammála eða a.m.k. leyna skoð- unum til þess að öðlast ekki and- stæðinga. Hann var maður hrein- skiptinn og hreinskilinn og fór aldr- ei leynt með skoðanir sínar á and- legum málum, sem iðulega féllu ekki yfirmönnum hans í geð. Það skipti hann engu. Hann var bar- dagamaður þess sem hann áleit sannleikann. Séra Jón bendir á það í skýringarorðum með þessari bók, að hann minnist oft á þessum blað- síðum á „rétttrúnað". Þar sem þetta orð hefur af mörgum verið skilið í þeirra merkingu, að með því eigi séra Jón við rétta trú, þá bendir hann á það, að slíkt hafi verið fjarri sínum skilningi. Með orðinu „rétt- trúnaður" á séra Jón við bókstafs- bundna og þröngsýna guðfræði- stefnu, sem hann segir að hafi verið allsráðandi eftir daga Guðbrands biskups og allt til þess þegar Magn- ús konferensráð Stephensen og fleiri ágætir menn ruddu víðsýnni stefnu veg. En séra Jón telur, að „rétttrúnaðar" í þessari merkingu hans gæti í ýmsu í guðfræði okkar enn þann dag í dag. Sr. Jón Auðuns Það fer tæpast milli mála, að af prestum þeim sem lagt hafa spirit- ismanum lið hafi, auk séra Haralds Nielssonar, Jón Auðuns borið einna hæst. Hann var eftirmaður Einars Kvarans skálds sem ritstjóri Morg- uns, þar sem hann skrifaði feikna- mikið um þau mál. Þegar séra Jón varð fimmtugur sendi skáldið Grétar Fells honum afmæliskveðju í bundnu máli. Síð- asta visan var á þessa leið: Ylji unnur og sterkur uppri.suljómi |K*im stól. Vertu vorhuuan.N klerkur, vígður Ijó.si og nóI. Grétari þótti þetta eiginlega hafa orðið að áhrínsorðum, því séra Jón hafi verið vaxandi klerkur og óum- deilanlega orðið einn af höfuðklerk- um þjóðarinnar. Hann var óvenju- lega djarfmæltur og hreinskilinn og vfir honum oft lagið að segja meira í fáum orðum en aðrir í lengra máli. Þessi bók ber það með sér.

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.