Morgunblaðið - 04.12.1981, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 4. DESEMBER 1981
*
Birgir Isl. Gunnarsson:
Feigðarhreyfíng eða friðar?
Hér fer á eftir þingræða
Birgis Isi. Gunnarssonar í
umræðu um í Sameinuðu
þingi um strand sovésks
kafbáts í Svíþjóð og sovéskar
njósnir og fjármagn í Dan-
mörku.
Hópar af
mismunandi toga
Á fundi í Sameinuðu þingi hér
sl. þriðjudag, þá hóf 1. þingmaður
Reykjavíkur, Ragnhildur Helga-
dóttir umræðu utan dagskrár, um
þá alvarlegu atburði sem gerst
hafa í Danmörku og Svíþjóð und-
anfarið og fréttir hafa borist um
og mikið verið um ræddir, þ.e. að
kafbátur búin kjarnorkuvopnum
skyldi hafa strandað upp í land-
steinum í Svíþjóð, og að upplýst
hefur verið í Danmörku að
svonefndar friðarhreyfingar þar
hafa fengið fjármagn frá Sovét-
ríkunum til starfsemi sinnar.
Þessari umræðu varð ekki lokið,
en þessir allra síðustu atburðir
eru vissulega tilefni til umræðna
hér á Alþingi, og reyndar er ég
þeirrar skoðunar, að utanríkismál
skipi ekki nægilegan sess í um-
ræðu hér á hv. Alþingi, í þau einu
skipti sem nokkurn vegin er ör-
uggt hægt að ganga að þvi vísu að
umræður verði hér um utanrík-
ismál, það er þegar hæstv. utan-
ríkisráðherra leggur skýrslu sína
fram, en æði oft fer umræða fram
um hana hér að næturlagi, að
fáum þingmönnum viðstöddum.
En þessir allra síðustu atburðir
hafa vissulega dregið athyglina að
starfsemi svonefndra friðarhreyf-
inga, og vekja upp ýmsar spurn-
ingar um starfsemi þeirra, en þær
hafa mjög verið til umræðu bæði
hér á landi og víða í Evrópu, að
undanförnu. Það er alveg ljóst að
þessar hreyfingar eru af mismun-
andi toga, þær hafa verið myndað-
ar af oft mjög ósamstæðum hóp-
um, eitt er þó víst að samtök
kommúnista í Evróippu hafa víð-
ast hvar verið mjög áberandi í
þessum samtökum, en enginn vafi
er á því, að margt fólk sem af ein-
lægni berst fyrir friði í heiminum,
hefur tekið þátt í þessu starfi. Og
hver vill ekki frið, ég held að
þeirri spurningu getum við svarað
á þann veg að allir hér á landi, og
sennilega allur almenningur alls
staðar í Evrópu þrái ekkert heitar
en að geta fengið að starfa í friði,
og án þess að styrjaldarhættan
vofi stöðugt yfir. Það hefur verið
mjög áberandi í kröfugerð frið-
arhreyfinganna, að lögð verði
áhersla á kröfu um einhliða af-
vopnun í Vestur-Evrópu. Mestur
þungi hefur verið lagður á kröfuna
um að Atlantshafsbandalagsríkin
létu af áformum sínum, um stað-
setningu svokallaðra Pershing-2
eldflauga í Evrópu, hins vegar
hefur mikilu minna farið fyrir
kröfunni um að Rússar legðu
niður SS-20 eldflaugar sínar sem
settar hafa verið upp í Austur-
Evrópu undanfarin ár. Þetta eru
svokallaðar meðaldrægar eld-
flaugar sem rætt er um, og það er
rétt að hugleiða í þessu sambandi
lítillega hver er grundvöllur þess-
arar deilu um þessar meðaldrægu
eldflaugar.
Kjarnorkuvopna-
búnaður í Evrópu
Undanfarin ár hefur þess orðið
mjög vart, að Sovétríkin hafa auk-
ið mjög kjarnorkuvopnabúnað
sinn í Evrópu, og hér er um að
ræða fyrst og frest svokallðar SS-
20 eldflaugar, sem geta farið 2.300
mílur, en þó með því að bæta við
einu eldflaugarþrepi enn, geta þær
dregið 3.400 mílur, það er því al-
veg ljóst að þessum eldflaugum er
því ekki bei.nt gegn Bandaríkjun-
um, sem Sovétríkin oft telja sinn
höfuð óvin, heldur er þessum
eldflaugum beint gegn Vestur-
Evrópu. Hver þessara eldflauga
ber 3 til þess búna kjarnodda, og
getur hver um sig hæft þrjú mis-
munandi skotmörk. Og er kraftur
hvers þessa kjarnaodds, miklu
mun meiri heldur en kraftur
þeirrar sprengju, sem sprengd var
á Hiroshima í Japan í lok styrjald-
arinnar. Sovétríkin munu nú, að
því að fróðustu menn telja, hafa
þegar sett upp 250 slíkar eldflaug-
ar sem bera 750 kjarnaodda og
talið er, að áður en langt um líður,
þá verði þessar eldflaugar orðnar
300 talsins með 900 kjarnaodda.
Tveimur þriðju þessara eldflauga
er beitt gegn Vestur-Evrópu, hin-
um er beitt gegn skotmörkum í
Kína, Japan og Kóreu. Eldflaug-
um Sovétríkjanna er því í dag,
beint að öllum meiri háttar bæj-
um og borgum í Vestur-Evrópu.
Þetta er hrikaleg staðreynd, sem
reyndar hefur verið ljós, nú í
nokkur ár. Og það er merkilegt til
þess að hugsa, að þegar þetta var
heyrum kunnugt, a.m.k. fyrir
tveimur árum, hvað væri að ger-
ast, þá heyrðist ekkert frá svo-
kölluðum friðarhreyfingum, um
mótmæli gegn þessum hrikalega
vopnabúnaði sem þarna er að eiga
sér stað. Og það er athyglisvert að
þessi mikli vopnabúnaður Sovét-
ríkjanna og þessi hervæðing, hún
fer einmitt fram á þeim árum,
meðan Sovétmenn friðmælast
hvað ákafast við Vesturveldin, og
hafa uppi sitt blíðasta bros.
Með þessum óhugnalegu fram-
kvæmdum hafa Sovétríkin náð al-
gerum yfirburðum á þessu sviði.
Það kom nú nýlega út skýrsla á
vegum ríkisstjórnarinnar í Bonn,
þar sem það var upplýst, að nú
væru Sovétríkin átta sinnum öfl-
ugri í meðaldrægum eldfaugum í
Evrópu heldur en Atlantshafs-
bandalagið, og er þá nokkur furða
þó að ráðamenn i Atlantshafs-
bandalaginu í Evrópu, hafi talið
sig þurfa að bregðast við á ein-
hvern hátt, ekki til að verja
Bandaríkin, heldur til að verja
sjálfa sig í Evrópu.
Viðbrögð til mótvægis
Því var það í desember 1979, þá
var ákveðið á vegum Atlants-
hafsbandalagsins eða tekin
ákvörðun sem var tvíþætt:
í fyrsta lagi að setja upp 108
svokallaðar Pershing-2 eldflaugar
og 464 stýriflaugar, þetta eru
svokallaðar meðaldrægar eld-
flaugar eins og SS-20 eldflaugarn-
ar, og framkvæmdir við þær eiga
að hefjast 1983.
f öðru lagi, var jafnframt sam-
þykkt að taka upp viðræður við
Sovézk
fjármögnun
í V-Evrópu
Birgir ísl. Gunnarsson
Sovétríkin, til þess að draga úr
Evrópu-kjarnorkuvopnabúnaði
eins og það er kallað, sem er fyrst
og fremst um að ræða við hinar
meðaldrægu eldflaugar í Evrópu.
Ég sagði áðan, að samkvæmt
mati þessarar skýrslu, sem ég
vitnaði til væri nú talið að Sovét-
ríkin væru átta sinnum öflugri í
meðaldrægum eldflaugum, en eft-
ir að búið er að framkvæma sam-
þykkt Atlantshafsbandalagsins
frá 1979, er talið að hlutföllin í
styrkleika verði 2,5 á móti 1, Sov-
étríkjunum í vil, en ef ekkert verði
að gert mundi Sovétríkin fljótlega,
verða tíu sinnum öflugri en Evr-
ópa, að þessu leyti. Það er athygl-
isvert, að það er fyrst eftir að þessi
ákvörðun er tekin hjá Atlants-
hafsbandalaginu að friðar-
hreyfingar fara verulega að láta á
sér kræla.
Gegndarlaus kjarnorkuvopna-
búnaður Sovétríkjanna, sem bein-
ist gegn Evrópu, þótti lítið tilefni
mótmælaaðgerða meðal þessara
hópa fyrir desember 1979. Margir
talsmenn friðarhreyfinga mót-
mæla því, að þeir krefjist einhliða
afvopnunar, og ég skal játa að það
er rétt í sumum tilfellum. í öðrum
tilfellum er krafan um afvopnun
Sovétríkjanna, með smáa letrinu í
kröfugerð friðarhreyfinganna.
Hitt er víst, hvað sem líður orðum
í þessu sambandi, þá kemur frið-
arbarátta, friðarhreyfinganna í
Evrópu þannig út í reynd, að af-
leiðingarnar gætu orðið einhliða
afvopnun Vesturveldanna. Þrýst-
ingurinn er fyrst og fremst settur
á stjórnvöld í Vestur-Evrópu um
afvopnun, allir vita að mótmæla-
aðgerðir hér í Vestur-Evrópu setja
engan þrýsting á löndin austan
tjalds. Það er því með fullum rétti,
og fullum rökum, sem menn túlka
starfsemi friðarhreyfinganna sem
kröfu um einhliða afvopnun.
Afstaða Mitterand og
íslenzks sagnfræðings
Ég held að það séu einar þrjár
helgar síðan að mótmælagöngur í
Evrópu náðu hámarki, það voru
farnar göngur víða og frá þessum
göngum var rækilega sagt í Ríkis-
útvarpinu, þessa helgi. En það
voru tvær stuttar frásagnir í
þessu sambandi, sem vöktu sér-
staka athygli. í fyrsta lagi að
Mitterand og flokkur hans í
Frakklandi, tók ekki þátt í þessum
friðargöngum, heldur andmælti
þeim. Þessi sérstaki uppáhalds
stjórnmálamaður Alþýðubanda-
lagsins túlkaði þessar aðgerðir,
sem kröfu um einhliða afvopnun.
Ég heyri að hv. formaður þing-
flokks Alþýðuflokksins kváir við,
en því verður ekki móti mælt, að
hæstv. félagsmálaráðherra, for-
maður Alþýðubandalagsins, sendi
sérstakt skeyti til Mitterands, og
fagnaði sérstaklega sigri hans í
Frakklandi. Þó að þeir greinilega
eigi 'ekki samleið í þessu máli.
(Gripið fram í: Það var áður en
þetta kom í ljós.) í öðru lagi var
getið um í stuttri frétt, að á einum
stað austan járntjalds, hefði verið
haldin mótmælafundur, mót-
mælaganga, en það var í Potsdam
í Austur-Þýskalandi, og þar var
krafan ein og aðeins ein, að Vest-
urveldin ættu að afvopnast ein-
hliða, en ekki var minnst á kröfu
um, að Sovétríkin eða Austur-
Evrópuríkin létu af SS-20 eld-
flaugum sinum. Þetta segir auð-
vitað sína sögu.
Hvað sem líður fullyrðingum
forsvarsmanna friðarhreyf-
inganna er baráttan rekin á þann
hátt, að í raun er hún krafa um
einhliða afvopnun Vesturveld-
anna. Þetta hafa margir sýnt
fram á, á mismunandi glöggan
hátt. Ég er ekki vanur að kveðja
Þjóðviljann mér til vitnis, en ég
ætla að gera það þó að þessu sinni,
og vitna í grein sem birtist þar í
sumar, það var í helgarblaðinu
1.—2. ágúst, þar var athyglisverð
grein, eftir Sólrúnu B. Jónsdóttur,
sagnfræðing, þar sem hún svaraði
spurningu sem beint var til henn-
ar, en hún var svohljóðandi: „Tel-
ur þú að almenn samtök séu líkleg
til að forða heiminum frá kjarn-
orkustríði?" Þetta er nokkuð löng
grein, og ég get ekki vitnað í hana
að öllu leyti hér, eða lesið hana
upp, en ég vil þó leyfa mér, með
leyfi hæstv. forseta að lesa niður-
lag þessarar greinar er rætt er um
kjarnorkuvopn. Hún segir:
„Að lokum skal rætt um kjarn-
orkurisaveldin sjálf, og svæði þar
sem þau hafa komið fyrir gereyð-
ingarvopnum utan landamæra
sinna. Það vekur undrun hve lítið
hefur verið um almennar umræð-
ur um afvopnunarmál í Banda-
ríkjunum, en yrðu almenn samtök
þar nægilega sterk, gætu þau trú-
lega haft þau áhrif á ráðamenn, að
þeir legðu sig fram um það af al-
efli, að koma á afvopnunarviðræð-
um við Sovétríkin. En almenning-
ur í Sovétríkjunum, getur hann
lagt sitt af mörkum, til að knýja
fram afvopnunarviðræður? Þessu
verður að svara neitandi, og er nú
komið að mjög mikilvægu atriði,
sem oft vill gleymast, þegar rætt
er um hvort almenn samtök geti
komið í veg fyrir kjarnorkustríð.
Augljóst er að slík samtök á Vest-
urlöndum nægja ekki, samskonar
samtök í Sovétríkjunum og
Austur-Evrópu, verða að koma til.
Við núverandi stjórnarfar í þess-
um ríkjum þar sem þegnarnir
hafa hvorki skoðana né tjáningar-
frelsi eru þau óhugsandi, stjórn-
endur geta látið eigin geðþótta
ráða án nokkurs tillits til almenn-
ings, stjórnarfarsbreytingar í lýð-
ræðisátt í Sovétríkjunum og
Austur-Evrópu, er því forsenda
þess að almenn samtök fái ein-
hverju áorkað til afvopnunar.
Vekur það vonleysi því ekkert
bendir til þess að slíkar breyt-
ingar sé að vænta á næstunni. Ál-
menningur á Vesturlöndum verð-
ur því að hafa það hugfast, er
hann berst gegn vígbúnaði og
kjarnorkuvopnum að þar er aðeins
barist fyrir eigin afvopnun meðan
almenningur í Sovétríkjunum og
Austur-Evrópu, sem ugglaust er
jafn friðelskandi, getur ekkert
gert til þess að hafa áhrif á vald-
hafana. Má benda á að baráttan
gegn kjarnorkuvopnum sem al-
menningur í Vestur-Evrópu hefur
efnt til að undanförnu beinist ekki
fyrst og fremst gegn hinum nýju
SS-20 eldflaugum sem Sovétmenn
hafa komið fyrir í Austur-Evrópu,
heldur gegn áformum Atlants-
hafsbandalagsins um að endur-
nýja kjarnorkubúnað sinn í
Vestur-Evrópu til jafnvægis. Trú-
Ný þingmál:
Lokunartfmi sölubúða verði frjáls
Fjárlagafjárhæð til olíu-
styrks aðeins nýtt að hálfu
Vilmundur Gylfason (A), Guðrún Helgadóttir (Abl) og Árni Gunn-
arsson (A) hafa lagt fram frumvarp um lokunartíma sölubúða. Frum-
varpið er í tveimur greinum: 1) Lokunartími sölubúða skal vera frjáls.
2) Niður falli lög nr. 17/1936 um samþykktir um lokunartíma sölu-
búða. — Meðal annarra nýrra þingmála eru:
Lögheimili
Pétur Sigurðsson og Ólafur G.
Einarsson, flytja frumvarp til
breytinga á lögum um lögheim-
ili. í fyrstu grein segir: „Það
telst eigi heimili, þó maður
dveljist í skóla, sjúkrahúsi,
heilsuhæli, elliheimli eða ann-
arri slíkri stofnun... “. „Sama
gildir um dvöl í sérhönnuðum
heimilum eða íbúðum aldraðra
og öryrkja byggðum í tengslum
við þjónustumiðstöð aldraðra
eða heilsugæzlustöð... “.
Útflutningsgjald
af grásleppuhrognum
Fram hefur verið lagt frum-
varp til laga um útflutningsgjald
af grásleppuhrognum, 3.5% af
fob—verðmæti. Gjaldið skiptist
þannig: 38% til greiðslu á ið-
gjöldum líf- og slysatrygginga
skipverja, 18% til Aflatrygg-
ingarsjóðs, 22% til Fiskveiða-
sjóðs Islands og 22% til Sam-
taka grásleppuhrognaframleið-
enda. I ákvæðum til bráðabirgða
er gert ráð fyrir 2.5% viðbót-
argjalds af fob—verðmæti „er
notað verði til að standa straum
af kostnaði við byggingu birgða-,
kæli- og pökkunarstöðvar á veg-
um Samtaka grásleppuhrogna-
framleiðenda".
Hliðarfrumvarp um breytingu
á lögum um Aflatryggingarsjóð
sjávarútvegsins, fylgir fyrra
frumvarpinu, þar sem gert er
ráð fyrir aðild grásleppuhrogna-
framleiðenda.
Skert heildarfjár
hæð olíustyrks
Þorvaldur Garðar Kristjáns-
son (S) hefur borið fram fyrir-
spurnir til viðskiptaráðherra,
svohljóðandi:
• 1) Hverjar ástæður geta verið
fyrir því, að ekki sé ráðstafað til
olíustyrkja nema um helmingi af
þeim 50 m.kr., sem fjárlög 1981
gera ráð fyrir að sé varið í þessu
skyni?
• 2) Vill ríkisstjórnin sjá til
þess, að greidd verði viðbót við
olíustyrki 1981, þannig að ráð-
stafað verði öllu því fjármagni,
sem fjárlög gera ráð fyrir til
olíustyrkja (v. húshitunar með
olíu) á þessu ári?