Morgunblaðið - 18.04.1982, Qupperneq 2

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. APRÍL 1982
„Ýmsir halda að bókmenntir séu
bara fyrir fólk með stúdentspróf ‘
Rætt við dönsku
skáldkonuna Marianne Larsen
Danska skáldkonan Marianne Larsen sendi frá sér
fyrstu Ijóðabók sína, Koncentrationer, árið 1971, þá um
tvítugt, og síðan hefur hún gefíð út átján til viðbótar. Þykir
hún einhver mesta skáldkona í Danmörku hin síðari ár.
Hún kom nýverið hingað til lands ásamt fjórum starfs-
bræðrum sínum, með Digterscenen eða Ljóðleikhúsinu.
Blm. hitti hana að máli einn góðviðrisdag rétt fyrir páska
og við ræddum um feril hennar og Ijóðlistina og fleira á
meðan sólin hamaðist við að tilkynna komu sína frá út-
löndum fyrir utan gluggann.
Marianne Larsen Morgunbl«8iö/EmilIa
Úr Ijóðabókinni „Hinandens
Kræfter“ (Borgen 1980)
henni finnst þaö eiga bágt alltíeinu
» eiga bágt i sér
að opna sjónvarpið
og horfa á einhvern niðurlægjandi
þátt
lífið sem slíkt eiga bágt
það liður langt fram yfir sjónvarpstíma
langt fram yfir háttatima
hún situr kyrr
ofurhljóð
allan tímann
umþaðbil að springa
(Marianno Laraan. fal. þýft. Kriatln Bjarnadóttir.)
Gekk betur að
skrifa en tala
Hvers vegna byrjaðirðu að
yrkja?
„Til þess lágu nú bara per-
sónulegar ástæður. Ég átti alltaf
bágt með að tjá mig og tala við
aðra, en það gekk betur að
skrifa. Þannig gat ég fengið út-
rás fyrir tilfinningar mínar og
hugsanir. I byrjun vissi ég ekki
að ég væri að skrifa ljóð eða
eitthvað slíkt. Þetta voru bara
hugmyndir mínar og tilfinn-
ingar, viðbrögð mín við um-
hverfinu.
Síðar þegar ég kom í mennta-
skóla og við fórum að lesa nú-
tímabókmenntir, þá gat ég borið
lestrarefnið saman við það sem
ég skrifaði og sá að það var ekki
óskylt hvað öðru. Það vakti með
mér áhuga á bókmenntum og á
því að skrifa."
Manstu eftir einhverjum sér-
stökum höfundum sem höfðu
áhrif á þig á þessum árum?
„Já, ég man sérstaklega eftir
Svend Aage Madsen og svo Vagn
Lundbye. Síðar fékk ég mikinn
áhuga á Brecht. Um þessar
mundir hættu skriftir mínar að
vera einungis persónuleg „þer-
apía“ eða meðferð, heldur fann
ég hjá mér þörf til að segja ein-
hverjum eitthvað, að reyna að
hafa áhrif á umhverfið. Skrift-
irnar öðluðust tilgang.
Þetta var í kringum 1970 og
mikið að gerast, ekki síst meðal
ungs fólks. Gamlar hefðir voru
teknar til endurskoðunar og nýir
möguleikar skoðaðir. Það var
mikil velmegun í Danmörku þá,
og næg atvinna, öfugt við það
sem nú er. Þá var mikið um
hvers kyns tilraunastarfsemi.
Um þessar mundir voru að líta
dagsins ljós fyrstu bækurnar
þeirrar gerðar er síðar hafa ver-
ið kallaðar kvennabókmenntir.
Mér varð ljóst að það var hægt
að starfa sem rithöfundur öðru
vísi en bara með því að gefa út
bækur. Það var hægt að vera
hluti af hreyfingu eins og
kvennahreyfingunni og lesa upp
og birta ljóð í tímaritum og svo
framvegis."
Ferköntuð Ijóð
Til hvers er að yrkja?
„Ja. I upphafi var þetta sem
sagt aðeins gert fyrir sjálfa mig.
Ég var ný í skólanum og þekkti
engan og átti bágt með að ná
sambandi við fólk. Svo ég fór að
skrifa til að átta mig á lífinu og
tilverunni og til að fá útrás. Síð-
ar tóku ljóð mín að fá fremur á
sig yfirbragð samskipta við aðra
en eintala. Ég er ekkert sérlega
ánægð með samfélagið og ég vil
tjá mig um það við aðra, því við
verðum að leysa vandann sam-
an.“
Hve mikla póiitík eða boðun
þolir ljóðið án þess að breytast í
ritgerð eða grein?
„Það er nú það. Ég segi fyrir
mig, að ég hef eiginlega aldrei
getað skrifað blaðagrein, svona í
venjulegum skilningi orðsins.
Það er of ópersónulegt form
fyrir mig. Ég átti alltaf erfitt
með að sætta mig við allar þess-
ar reglur í skólanum um stíla-
smíð og þess háttar. Skólinn leit-
ast við að gera fólk afkastamik-
ið, líka á sviði málnotkunar.
Fólki er kennt að vera duglegt að
koma einhverju til skila í rituðu
og töluðu máli, en ekki lögð rækt
við persónulega framsetningu.
Ég skrifa oft ljóð, þegar aðrir
myndu skrifa grein. Mér fellur
það betur. Með því móti er hægt
að koma persónulegri hlutum á
framfæri.
Það er hins vegar alltaf sú
hætta fyrir hendi að Ijóðið stífni
og verði dálítið ferkantað ef það
er mjög þrúgað af boðskap.
Þetta er jafnvægislist.
Ef stjórnmálamaður skrifar
ljóð, verður það án efa stirðbusa-
legt og þungt, því hann nálgast
ljóðið frá þeirri hlið. Ég leitast á
hinn bóginn við að nálgast
stjórnmál frá ljóðrænu hliðinni.
Útkoman úr því verður vonandi
dálítið önnur. Ég reyni að segja
skoðun mína á máli ljóðsins, fal-
lega, sé þess nokkur kostur."
Andsvar við vél-
væðingu og einföldun
Hver er staða bókmenntanna
nú á Norðurlöndum að þínu
áliti?
„Það hafa að undanförnu verið
ríkjandi mjög persónulegar
bókmenntir. Þetta er sennilega
eitthvert andsvar við vélvæðingu
samtimans og einföldun á öllum
sviðum. Tölvurnar byggja jú á
því að öllu megi svara með já eða
nei. Allt verður ópersónulegra í
samskiptum fólks. Þetta verður
svo til þess að fólk fer að langa
til að segja eitthvað sjálft, segja
eitthvað um sig sjáift, með sín-
um eigin orðum. Til þess er
ljóðformið mjög heppilegt. Sem
dæmi um höfunda af þessu tagi í
Danmörku má nefna skáldkon-
urnar Vitu Anderson og Lolu
Baidel, en tengdari kvennahreyf-
ingunni eru svo aftur til dæmis
Bente Clode og að vissu leyti ég
og fleiri. Þetta skiptist svona
töluvert. Og skiptingin er aldrei
einhlít.
Bente Clode stendur til dæmis
mun nær sjálfri jafnréttisbar-
áttunni og kvennahreyfingunni
en ég. Svo er komin fram karla-
hreyfing líka og fulltrúi hennar
á bókmenntasviðinu getur talist
Jesper Jensen.
Einn hópurinn enn eru yngstu
skáldin, sem yrkja torskilin ljóð
og boða eiginlega afturhvarf til
gömlu listamannsímyndarinnar
frá dögum Beaudelaires."
Er unnt að lifa á því að vera
ljóðskáld í Danaveldi?
„Það er ekki auðhlaupið að
því. Ég lifi sjálf á skriftum og
með dálitlum lestri í útvarp og á
öðrum stöðum, til dæmis með
Digterscenen, gengur þetta
sæmilega. Ég fæ styrk úr Lista-
sjóði ríkisins og það hjálpar
töluvert. En þetta er mjög
ótryggur fjárhagslegur grund-
völlur sem maður býr við. Það er
reyndar mjög óalgengt að ljóð-
skáld geti lifað af því að skrifa,
frekar að skáldsagnahöfundur
geti það, með því að gefa út eina
eða tvær bækur á ári.“
Að brjóta niður vegginn
Hvernig verða bækur þínar
til? Vinnurðu markvisst að
samningu þeirra, eða safnarðu
saman efni á nokkurra mánaða
fresti?
„Þetta er svolítið misjafnt.
Stundum koma tímabil þar sem
ég skrifa mjög mikið, en síðan
koma aðrir tímar og engin ljóð.
Stundum hugsa ég um eitthvað í
fleiri vikur án þess að koma einu
orði á blað. En stundum fær
maður einhverja hugmynd sem
verður að komast til skila strax.
Heimurinn er fullur af ljóðum,
það er bara að fylgjast vel með
og veiða þau og koma þeim niður
á blað.“
Nú hefur þú sent frá þér tæp-
lega tuttugu bækur á um það bil
tíu árum, sem er óvenjulegt,
skrifar þú svona mikið eða aðrir
svo lítið?
„Ég held að ýmsir aðrir höf-
undar skrifi meira en ég. Þeir
eru þá að skrifa sögur og leikrit
og þess háttar. Ég hef nánast
aldrei skrifað annað en Ijóð, þótt
mér hafi dottið í hug að prófa
það.“
Eru þeir ekki töluvert mikið
fleiri sem lesa sögur en þeir sem
lesa Ijóð og því vænlegra að búa
boðskap sínum það form?
„Það er rétt að fleiri lesa sögur
en ljóð, en þó hefur það mjög
aukist á síðari árum að fólk lesi
ljóð. Sérstaklega ungt fólk. Fólk
hefur áttað sig á, að það er vel
hægt að skilja samtímaljóð. Að
ljóðið hefur breyst alveg eins og
fólkið og tímarnir. Ég vil fremur
reyna að þróa ljóðformið eins og
hægt er og reyna að brjóta enn
frekar niður vegginn sem reistur
var í aldanna rás á milii fólksins
og listarinnar. Enn halda skól-
arnir samt áfram að klastra upp
í götin á þessum vegg. Það eru
geysileg fræði í kringum bók-
menntir og það verður til þess að
ýmsir halda að bókmenntir séu
bara fyrir fólk með stúdents-
próf.“
Metsölubull eins og Dallas
„Ég vil stuðla að því að ljóð
verði almenningseign og al-
menningstjáning, eins og áður
var, endur fyrir löngu. Almenn-
ingur er hræddur við að skrifa,
en á þó auðveldara með að skrifa
ef hann má skrifa á sinn eigin
hátt. Það er hægt í ljóði. Það er
líka eiginlega nauðsynlegt að
fólk fari að tjá sig, því það stefn-
ir allt í það að við verðum gerð
að vélmennum. Samfélagið gerir
fólk óvirkt og steypir alla í sama
mót, verður stöðugt ópersónu-
legra.
Svo er framleitt metsölubull
handa fólkinu, eins og eftir
tölvuútskrift. Til dæmis Dallas-
sjónvarpsþæt'tirnir. Þar er eng-
inn einn höfundur. Þetta er fjöl-
mennt lið tölvuhöfunda sem býr
þessa ofboðslegu dellu til. Þetta
er eins og dönsku vikublöðin í
sjónvarpsformi. Ekkert nema
kóngafólk og auðkýfingar og feg-
urðardísir, eins fjarri venjulegu
fólki og hugsast getur. Þaö er
eins og þetta sé framleitt mark-
visst til að fá fólk til að láta sig
dreyma í staðinn fyrir að gera
eitthvað við veruleikann. Þetta
er ótrúleg lágkúra."
Sólin skein enn, þegar við
hættum spjallinu og Marianne
ætlaði út í góða veðrið, en ég
rölti niður á ritstjórn. Þegar
þangað kom varð mér litið í blað.
Það var lesendasíðan. I tveimur
bréfum var beðið um að fá Dall-
as aftur á skjáinn. Bréfin voru
full af tilfinningum. Fólkið sem
skrifaði virtist vera með grát-
stafinn í kverkunum.
— SIB