Morgunblaðið - 18.07.1982, Síða 16

64
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. JÚLÍ1982
Dvalið hjá
„gullleitarmönnum"
á Skeiðarársandi
óendanlega sand undan jöklum
Suðurlands.
Um það bil 300 árum síðar datt
þeim Kristni Guðbrandssyni í
Björgun, Bergi Lárussyni og fleiri
vöskum mönnum í hug að leita að
hinu horfna skipi. Síðan eru liðin
22 ár og af og til hefur hluti leitar-
manna gripið í það að leita á
svæðinu með ýmsum tækjum, að-
allega segulmælingatækjum. Hafa
bæði innlendir og erlendir sér-
fræðingar unnið við það verk þeg-
ar aðstæður hafa verið góðar og er
nú búið að mæla mjög nákvæm-
einmitt þar sem nú er grafið og er
hún svo stöðug að frávikið er mest
2.000 gamma. í því sambandi má
minna á að kjölfesta Skjaldar-
merkisins var talin um 70 tonn af
járni og varla hefur það farið
langt frá strandstað. Þá segja
heimildir að hollenzka seglskipið
hafi strandað í hásuðri frá Skafta-
felli, en staðurinn sem nú er grafið
á liggur aðeins um 200 metrum
austan við suður. Er það á eyri um
það bil 100 metra breiðri með Atl-
antshafið á aðra hlið og Skeiðará
á hina, en Skeiðarárós er nú
Grein og myndir: Árni Johnsen
Nær er Skeiðará, en fær fjaran. Leitarmenn hafa grafið skurð út í Skeiðará til þess að hafa eins mikið vatn í
holunni og unnt er, því þá hrynur minna úr börmura þegar unnið er að greftri. Rifið er á annað hundrað metra
breytt.
lega um 30 ferkílómetra svæði, um
20 km langt meðfram ströndinni
og liðlega 1,5 km á breidd. Fyrir
sjö árum mældist nokkuð frávik
mun vestar á sandinum en nú er
grafið á og var frávikið um 250
gamma. Nú er þess að geta að
breytingar á segulsviði frá degi til
dags geta numið á annað hundrað
gamma og sem dæmi um frávik í
mælingu má geta þess að bokking-
ur getur gefið um 100 gamma
mælingu. Akveðið var að grafa á
þessum stað fyrir sjö árum þótt
mælingin væri ekki afgerandi, en
á 14 metra dýpi var ekkert komið í
ljós og mælingin horfin. Þótti þá
líklegt að eldingu hefði lostið
niður á þessum stað og skilið eftir
segulsvið í sandinum, sem síðan
hafi horfið við uppgröftinn.
Auk smávægilegra frávika í
seguimælingum á öllu þessu svæði
hafa aðeins mælzt tvær magn-
miklar mælingar, þ.e. flak togara
á Svínafellsfjöru, en þar fórst
þýzkur togari 1903. Menn komust
af eftir mikla hrakninga á sönd-
unum en voru þá svo illa kalnir að
margir þeirra misstu fætur og
hendur. Ónnur stóra mælingin er
nokkru vestar en sá staður sem
„gullgrafararnir" reyna nú fyrir
sér á. Fyrst grófu þeir með krana-
bíl, vélskóflu og jarðýtu holu sem
var um það bil 20 metrar í þver-
mál og 6 metra djúp, en undan-
farna daga hafa þeir verið að
breikka holuna og síðan er áform-
að að grafa lengra niður til þess að
kanna hvort skipsleyfar komi í
ljós.
Starf þessara harðjaxla, sem
hafa sýnt það af sér að það má
kalla þá sigurvegara sandanna, er
mjög sérstætt. Upp úr grúski og
kynnum af söndunum spratt sú
hugmynd að leita að „gullskipinu".
Síðan hefur mikið vatn runnið til
sjávar og mikill sandur hrannast
úpp. Þetta starf er því sambland
af tómstundagamni, von um verð-
mæti og áræði gegn strönd og
hafi, en þó fyrst og fremst spurn-
ing um það að gefast ekki upp fyrr
en í fulla hnefana og það er ein-
mitt sá þáttur sem maður finnur
fljótt í fari þessara íslenzku
„gullgrafara". Athafnamenn
halda sínu striki. Ef verðmæti
finnast þá er það stórkostlegt, en
á hinn bóginn er það heillandi að
reyna til þrautar, freista þess að
finna það sem menn grunar. Þetta
er eins og veiðimennska, upp á von
og óvon, og þótt hluti af því sé
leikur þá er það enginn leikur að
fara þarna um sandana, vinna í
sandroki og við þröngan kost,
enda var þessi búskapur þá aga
sem við stöldruðum við eins og
heimur út af fyrir sig. Þá er það
ótrúlegt hvernig leitarmenn hafa
komið 25 tonna krana niður 30 km
vatnaflæmi Skeiðarársands þar
sem kviksandur, pyttir og pollar
eru á hverju strái og stundum þarf
maður að keyra allt að 10 km í
vatni. En með hörkunni hefst það
og þó að það sé mikill sandur á
Skeiðarársandi þá hafa þessir
menn líklega ekki minna af þol-
inmæði ef slíkt væri mælanlegt í
tonnum. Dag eftir dag hefur
kranakjafturinn mokað upp sandi,
sandi og aftur sandi, án þess að
nokkuð annað komi í ljós, en samt
göntuðust strákarnir, toguðust
svolítið á í orðavali og gerðu svo
gott úr hlutunum.
Einn daginn sátum við á fjöru-
kambinum og röbbuðum þegar
Höddi kranamaður sprettur allt i
einu á fætur og gónir í forundran
vestur yifir ósa Skeiðarár.
„Hvað eru menn að gera þarna,
hvernig hafa þeir komist þangað,"
segir hann hrópandi.
Við gætum að. Tvær verur voru
á gangi efst á fjörukambinum í
1.000 metra fjarlægð.
„Þetta eru ekki menn, Höddi,"
segir einn, „þetta eru tveir skúmar
á gangi, en hillingarnar stækka þá
svona."
„Víst eru þetta menn, það er al-
veg auðséð," svarar Höddi að
bragði öskuvondur,„sjáið bara,
þarna beygir annar maðurinn til
vinstri og, ah, þarna flýgur hinn.“
Jón Jónsson jarðfræðingur hef-
ur annazt mælingar á staðnum að
undanförnu og hefur segulmæl-
ingin heldur aukist eftir því sem
neðar dregur, en hins vegar er al-
deilis ómögulegt að segja ná-
kvæmlega til um á hvaða dýpi það
efni er sem veldur hinu mikla frá-
viki í sandinum. Á hinn bóginn
leggja menn saman tvo og tvo og
skipsflakið getur vart legið dýpra
en á 14—15 metrum, eðlilegast er
að álykta að það þurfi að grafa
öðru hvoru megin við 10 metra
niður til þess að ganga úr skugga
um hvað er á seyði, en það leiðir
tíminn í ljós. Aðalfrávikið í seg-
ulmælingunni er á um það bil
20x40 metra svæði og nú er verið
að hreinsa nokkra metra ofan af
því svæði öllu áður en áfram verð-
ur haldið niður í átt að „ævintýr-
inu“.
Það sem lögð er áherzla á nú í
leitinni, er, að ganga úr skugga
um það hvort skipsflak sé þarna
undir í sandinum og ef svo er, þá
þarf fyrst að skipuleggja og undir-
búa verulega, því þá þarf að
ákveða hvernig á að standaað því
að grafa skipið upp, hvort dælt
verður á mjög stóru svæði, hvort
þilja þarf í kringum skipið áður en
dæling hefst og fleira og fleira, því
margt kemur til greina þótt eitt sé
öruggt, að það verður mikil vinna
við að grafa hið stóra skip upp,
skip sem upphaflega var 60—70
metra langt og yfir 20 metrar á
breidd.
Menn leggja nótt við dag og
stundum krækja menn sér í kríu
með því að leggja sig í svefnpoka á
ströndinni. Það er róandi við nið
hafsins á stilltum degi, en í þoku,