Morgunblaðið - 27.10.1982, Síða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. OKTÓBER 1982
ALGENGUSTU KRABBAMEIN HJA ÍSLENSKUM KÖRLUM ALGENGUSTU KRABBAMEIN HJÁ ISLENSKUM KONUM
Staðlað 1956 1961 1966 1971 1976 Staðlað 1956 1961 1966 1971 1976
miðað við 100.000 -60 -65 -70 -75 -80 miðaö við 100.000 -60 -65 -70 -75 -80
1. Blöðruhálskirtill 20.4 25.2 32.9 41.0 44.1 17% 1. Brjóst 37.9 48.4 46.9 55.3 57.4 24«
2. Magi 77.0 67.7 46.8 45.4 32.6 12« 2. Lungu 7.7 7.2 11.3 12.7 20.4 8%
3. Lungu 12.7 13.2 18.2 19.2 27.0 10% 3. Magi 36.8 28.3 23.5 19.2 16.3 7%
4. Ristill 11.4 13.9 12.0 15.4 18.4 7% 4. Ristill 12.5 14.8 18.3 19.4 15.6 6%
5. Blaðra 6.8 7.2 10.6 12.2 17.7 7% 5. Eggjakerfi 12.2 13.2 13.7 11.9 14.7 6%
6. Nýru 7.1 13.3 14.0 10.5 13.9 5% 6. Skjaldkirtill . . . 6.6 8.5 17.0 17.4 14.4 6%
7. Briskirtill 8.9 7.3 9.7 10.0 11.1 4% 7. Legbolur 6.9 9.7 12.6 13.8 12.4 5%
8. Endaþarmur 5.1 6.8 9.2 . 7.4 9.5 4% 8. Heili 6.4 5.5 7.0 9.0 8.9 4%
9. Heili 8.3 7.2 6.9 10.9 9.2 3% 9. Legháls 16.0 17.8 24.9 14.9 8.5 4%
10. Hvitblæði 10.2 8.3 6.0 8.4 8.9 3% 10. Nýru 6.2 7.3 8.4 7.6 7.2 3%
öll mein 225.3 231.9 228.0 240.7 264.8 öll mein 202.8 222.2 250.4 252.2 242.0
Rætt viö Hrafn
Tulinius,
yfirlækni krabba-
meinsskrár
Krabbameins-
*
félags Islands
*
Prófessor Hrafn Tulinius er yfir-
læknir krabbameinsskrár Krabba-
meinsfélags íslands. Hann er læknir
mcð meinafræði sem sérgrein og
stundaöi framhaldsnám í Þýzkalandi
og Bandaríkjunum á árunum
1962—67. Kom þá til starfa hér á
landi, en árið 1969 hóf hann störf i
faraldsfræðideild Alþjóðakrabba-
meinsrannsóknastofnunarinnar í
Lyon í Frakklandi og hefur síðan
starfað að rannsóknum á faralds-
fræði krabbameins. Hrafn sneri aftur
til starfa hér á landi 1975 og gerðist
yfirlæknir krabbameinsskrárinnar.
Árið 1976 var hann skipaður prófess-
or i heilbrigöisfræðum við lækna-
deild Háskóla íslands.
Blaðamaður Mbl. ræddi við
Hrafn og spurði fyrst um hvað far-
<0tMsf-ræðin fjallaði. „Faraldsfræði
er fræðigrein sem fjallar um orsak-
ir sjúkdóma með það fyrir augum
að finna leið til að koma í veg fyrir
þá. Hér er átt við orsakir í víðri
merkingu, ekki bara beinar orsak-
ir, heldur einnig alla þá orsaka-
þætti, sem hafa áhrif á hvenær og
hjá hverjum sjúkdómurinn kemur
fram,“ sagði Hrafn.
Krabbameinsskráin er
upplýsingabanki
— Hvað er krabbameinsskrá?
„í krabbameinsskrána er safnað
upplýsingum um öll krabbameins-
tilfelli hér á landi og byggir skráin
á upplýsingum frá læknum og
sjúkrahúsum en þó fyrst og fremst
á upplýsingum frá rannsóknar-
stofu Háskóla íslands í meina-
fræði.
Ólafur Bjarnason prófessor, hóf
að safna upplýsingum um krabb-
amein í kring um 1950. Það var á
þeim árum, sem verið var að koma
krabbameinsfélögunum á laggirn-
ar. Elsta krabbameinsskráin í
heiminum, sem nær til heillar
þjóðar, er hin danska, sem komið
var á fót árið 1947. Norðmenn og
Finnar hófu starfsemi sinna skráa
1953. íslenzka skráin var stofnsett
1954 og fyrirmyndin er danska
skráin.
Tilgangur krabbameinsskrárinn-
ar er að veita alla hugsanlega að-
stoð í baráttunni við krabbamein,
en ég nota þetta orð alltaf í fleir-
tölu. Krabbamein eru sjúkdóma-
flokkur, æxli sem yfirleitt vaxa inn
í annan vef þó það sé ekki einhlít
skilgreining.
Það er mikilvægt að gera sér
grein fyrir skaðsemi krabbameina
og hvernig þau verka, en þó öllu
framar að komast fyrir orsakir
krabbameina, sem eru mjðg fjöl-
breytilegar. Það er okkar hlutverk
að veita lið á öllum vígstöðvum.
Það er mikilvægt, að krabbameins-
sjúklingar fái albeztu umönnun og
lækningu. Miklar framfarir hafa
orðið þar á og batahorfur krabba-
meinssjúklinga hafa aukist. Sjúk-
dómsgreiningu hefur fleygt fram
og það hefur tekist að greina
krabbameinin fyrr, sem er ákaf-
lega mikilsvert.
Hópskoðanir hafa gefist vel hér
á landi. Þá, eins og gefur að skilja,
finnast krabbamein á mismunandi
stigi. I sumum tilfellum langt
gengin, öðrum á byrjunarstigi og
einnig, til allrar hamingju, á for-
stigi. Mein sem leiða á síðari stig-
um til krabbameins, en eru ekki
greind sem krabbamein.
Það er oft áætlað að 20 ár líði frá
því krabbamein skjóta rótum þar
„Árlega greind krabba-
meinsæxli í rúmiega
600 einstaklingum“
til þau komast á sjúkdómsstig.
Mikilvægasti vígvöllurinn í barátt-
unni við krabbamein er í rannsókn-
arstofum; að finna orsakirnar sem
að baki krabbameinum liggja. Það
er gott að lækna og mikilvægt að
greina sjúkdómana snemma en al-
best væri að finna orsakir krabba-
meina, svo unnt reynist að koma í
veg fyrir þau.
Krabbameinsskráin leggur sitt
af mörkum til allra þessara þátta;
greininga, lækninga og rannsókna.
Það er mikilvægt að vitneskja liggi
fyrir um þá sjúklinga, sem eru á
lífi með krabbamein. Krabba-
meinsskráin kemur þarna inn sem
óbeinn aðili, er upplýsingabanki."
Megintilgangur að stuðla
að rannsóknum
„Það er mikil samvinna milli
okkar og þeirra, sem vinna að leit-
arstarfinu hjá Krabbameinsfélagi
íslands. Það segir sig sjálft, að án
vitneskju um krabbameinstilfelli
og innbyrðis skiptingu krabba-
meina, er ekki hægt að taka skyn-
samlegar ákvarðanir um leitar-
starf. Skráin er mikilvægt tæki til
að fá staðfesta vitneskju um árang-
ur af hópskoðun og lækningu. Fyrir
tilstilli skrárinnar má benda á, að
það hefur tekist að hefta uppgang
leghálskrabbameins hér á landi.
Einnig að dauðsföllum af völdum
leghálskrabbameins hefur fækkað
verulega. Það má færa gild rök
fyrir því, að hópskoðun að leg-
hálskrabbameini hafi bjargað lífi
margra kvenna. Vegna góðrar
skráningar allar götur til 1955 hef-
ur tekist að sýna fram á, að leitar-
starf hér hefur borið góðan árang-
ur..
En megintilgangur krabba-
meinsskrárinnar er að stuðla að
rannsóknum á orsökum krabba-
meina, það er þýðingarmesta hlut-
verk hennar. A fyrsta ári krabba-
meinsskrárinnar voru maga-
krabbamein algengust hjá báðum
kynjum, en síðan hefur orðið mikil
breyting á. Magakrabbamein hafa
verið á stöðugu undanhaldi og eru
ekki lengur algengust. Meðal karla
eru nú algengust krabbamein í
blöðruhálskirtli, um 17% tilfella á
árunum 1976—80 en magakrabba-
mein um 12%. Þá hefur verið stöð-
ug aukning á krabbameini í lung-
um, ristli og blöðru.
Meðal kvenna er brjóstakrabba-
mein algengast, 24% á árunum
1976—80. Við vitum að frá því á 19.
öld hefur brjóstakrabbamein verið
í stöðugri sókn og virðist ekkert lát
þar á. Krabbamein í lungum hefur
aukist jafnt og þétt en með hóp-
skoðun hefur góður árangur náðst í
baráttunni við leghálskrabba-
rnein."
— Hve mörg krabbameinstilfelli
eru árlega greind hér á landi?
„Árlega eru greind krabbameins-
æxli í rúmlega 600 einstaklingum.
Fjöldi tilfella hefur vaxið á undan-
förnum árum. Árið 1970 voru
greind krabbamein í 230 körlum og
250 konum, en árið 1980 í 340 körl-
um og 330 konum. Þessar tölur
sýna aukningu en þar með er ekki
allur sannleikur sagður og kemur
tvennt til. Annars vegar, að fólks-
fjöldi eykst og hitt að fólk eldist;
aldursflokkaskiptingin í þjóðfélag-
inu færist stöðugt ofar og það er
vel þekkt, að hættan á krabbameini
eykst eftir því sem aldurinn færist
yfir. Aukning krabbameinstilfella
er mælanleg en ekki veruleg."
— Hverjar eru lífslíkur fólks, sem
er með krabbamein?
„Það er mælanleg aukning á
langlífi sjúklinga allar götur síðan
krabbameinsskráin hóf starfsemi
sína. Tekist hefur að greina
krabbamein fyrr og einnig koma til
bættar lækningaraðferðir. Það er
yfirleitt talað um, að lækning hafi
tekist, ef einstaklingur lifir í fimm
ár eftir greiningu. Þetta er mikil
einföldun, en ágæt viðmiðun. Af
þeim körlum sem greindir voru
með krabbamein á árunum
1956—60 lifðu 17% í fimm ár eða
AMMA
1,2
'r--------^
MÓÐURSYSTIR
1,5
MÓÐIR
2,0
SYSTIR
3,0
Fjölskyldufylgni brjóstakrabhameins. Kona sem á systur sem fengið hefur
brjóstakrabbamein er í þrisvar sinnum meiri hættu að fá þennan sjúkdóm en
kona sem ekki á ættingja með sjúkdóminn.
Athugasemdir stjórnar Landsambands iðnaðarmanna
vegna fyrirhugaðra skuldbreytinga útgerðarinnar
Morgunblaðinu hefur borizt eft-
irfarandi athugasemd frá stjórn
Landssambands iðnaðarmanna
vcgna fyrirhugaðra skuldbreytinga
útgerðarinnar:
Fyrir skömmu auglýsti Seðla-
banki íslands eftir umsóknum
útgerðarfyrirtækja vegna fyrir-
hugaðra breytinga á vanskilum
og lausaskuldum útgerðar í lán
til lengri tíma. Jafnframt því
hefur Seðlabankinn samið reglur
um framkvæmd skuldbreytingar
þessarar. Er þetta gert í sam-
ræmi við óskir ríkisstjórnarinn-
ar. Af þessu tilefni vill stjórn
Landssambands iðnaðarmanna
koma eftirfarandi athugasemd-
um á framfæri:
1. Gert er ráð fyrir því að við
skuldbreytinguna skulu van-
skila- og lausaskuldir við inn-
lánsstofnanir ganga fyrir. Þá er
ekki útilokað að skuldbreyting á
viðskiptaskuldum við aðra en
innlánsstofnanir geti komið til
greina að vissu marki. Ástæða er
þó til að ætla, að fyrirgreiðsla til
útgerðarinnar vegna almennra
viðskiptaskulda hennar, t.d.
vegna viðhalds og viðgerða skipa
og á veiðarfærum, verði engin í
raun. Skýringin á því er sú, að
svo er fyrir mælt, að hámarks-
skuldbreyting verði 7% af húf-
tryggingarverði fiskiskips. Van-
skila- og lausaskuldir útgerðar
við innlánsstofnair eru um þess-
ar mundir svo miklar að þetta
7% hámark hrekkur vart fyrir
því að koma málum á hreint við
innlánsstofnanir að þessu leyti
nema e.t.v. hjá örfáum útgerð-
arfyrirtækjum, sem best standa.
Ekkert verður því til skiptanna
fyrir iðnfyrirtæki sem veita út-
gerðinni alla nauðsynlega þjón-
ustu, en vitað er, að vanskil út-
gerðarinnar við þessa aðila eru
mikil. Svo virðist sem með
skuldbreytingunni sé ekki aðeins
verið að leitast við að tryggja
hagsmuni útgerðar, heldur einn-
ig hagsmuni viðskiptabanka og
sparisjóða. Um hagsmuni þjón-
ustuaðila útgerðarinnar er á
hinn bóginn lítið sem ekkert
skeytt. Skuldir útgerðarinnar
við innlánsstofnanir eru gerðar
upp, en aðrir viðsemjendur út-
gerðarinnar eru nánast dæmdir
til að vera lánardrottnar þeirra
sömu útvegsmanna, sem inn-
lánsstofnanir vilja ekki lána fé
nema til komi sérstök fyrir-
greiðsla Seðlabankans.
2. Ekki skal í efa dregið að
mjög var tekið að sverfa að út-