Morgunblaðið - 27.10.1982, Page 19
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. OKTÓBER 1982
51
Hjörtur Benediktsson
Marbœli — Minning
Guðirnir elska þá sem deyja
ungir, hefur verið sagt og skrifað.
En elska þeir ekki líka þá sem
deyja í hárri elli? spyr sá er ekki
veit.
Hér á eftir eru skráð nokkur
minningarorð um Hjört á Mar-
bæli í Seyluhreppi, sem andaðist í
hárri elli 6. ágúst síðastliðinn.
Hjörtur var fæddur að Skinþúfu
i Vallhólmi 23. september 1883 og
vantaði því rúmt ár til þess að
verða hundrað ára. Foreldrar
hans voru Benedikt Kristjánsson
og kona hans Ingibjörg Einars-
dóttir. Benedikt var af Húnvetn-
ingum kominn í föðurætt, en Sig-
ríður móðir hans var sonardóttir
Páls Sveinssonar silfursmiðs á
Steinsstöðum. Ingibjörg, kona
Benedikts, var dóttir Einars
bónda í Krossanesi Magnússonar
prests í Glaumbæ og seinni konu
hans Sigríðar Halldórsdóttur
staðarhaldara á Reynisstað. Kona
Einars í Krossanesi og móðir Ingi-
bjargar var Efemía dóttir Gísla
Konráðssonar sagnfræðings.
Hjörtur ólst upp með foreldrum
sínum, fyrst í Skinþúfu og síðar á
Syðra-Skörðugili.
Árið 1894 andaðist Ingibjörg
móðir Hjartar, en Benedikt bjó á
Skörðugili með börnum sínum eitt
ár eftir það. Hjörtur var yngstur
af 8 systkinum og árið 1895 fór
hann að Marbæli 11 ára gamall og
var þar þrjú ár, skráður smali. Þá
bjöggu á Marbæli Árni Jónsson
hreppstjóri og kona hans Sigur-
lína Magnúsdóttir, mikil sæmd-
arhjón og var heimili þeirra í
fremstu röð á margan hátt.
Gísli bróðir Hjartar var elstur
af þeim systkinum og 16 árum
eldri en Hjörtur. Hann fór að búa
á Stóru-Seylu á parti af jörðinni
1898. Hjörtur fór þá frá Marbæli
til bróður síns að Stóru-Seylu og
var hjá honum til 1903. Þá fór
hann aftur að Marbæli tvítugur að
aldri og fullgildur vinnumaður og
var þar til 1909.
í maímánuði það ár kvæntist
Hjörtur Guðbjörgu Sigurðardótt-
ur, en hún hafði verið í vist á
Marbæli síðustu árin. Foreldrar
Guðbjargar voru Sigurður Jóns-
son og Helga Gísladóttir. Þau áttu
nokkur börn, voru á ýmsum stöð-
um í húsmennsku, en höfðu ekki
jörð til ábúðar. Sigurður var lærð-
ur smiður og vann víða við smíðar,
byggði baðstofur og önnur hús.
Hann var hálfbróðir, samfeðra,
Árna hreppstjóra á Marbæli.
Á þessum árum láu jarðir ekki á
lausu og tvíbýli mjög víða. Vorið
1909 fluttu Hjörtur og Guðbjörg
að Ytra-Skörðugili og bjuggu þar
eitt ár á parti af jörðinni. Svo
bjuggu þau tvö ár á Grófargili í
sambýli við Jón bróður Hjartar,
en vorið 1912 ætlaði Hjörtur að
flytja til Sauðárkróks en þá bauð
Sigurður bóndi á Reynisstað hon-
um ábúð á Hryggjum í Göngu-
skörðum. Hjörtur tók því boði en
var þó um og ó.
Sumarið 1912 var erfitt. Seint á
túnaslætti gerði svo mikinn snjó,
að ekki var hægt að slá í þrjá daga
fram í Tungusveit og má nærri
geta að ekki hefur snjór verið
minni uppi í Gönguskörðum. Gras
lagðist flatt undan snjónum og
rétti sig aldrei alveg sumarið á
enda. Hjörtur mun hafa staðið af
sér hret sumarsins eins og aðrir
bændur en fleira kom til.
Hinn 28. september um haustið
eignaðist Guðbjörg dóttir, fæðing-
in gekk ekki illa, en konan komst
ekki á fætur og andaðist 10. októ-
ber, líklega af blóðtappa.
Hjörtur var síðasti bóndi á
Hryggjum og næsta vor 1913 flutt-
ist hann með Guðbjörgu dóttur
sína á 1. ári að Glaumbæ á Lang-
holti. Þar bjó þá Hálldór Björns-
son með móður sinni Salóme Jón-
asdóttur og Margréti systur sinni.
Hjá þessu fólki var Hjörtur í tvö
ár í Glaumbæ, en þá urðu þau
þáttaskil að Margrét giftist Birni
Jónssyni hreppstjóra á Stóru-
Seylu, varð seinni kona hans og
fluttist Hjörtur með þeim mæðg-
um að Seylu og var þar í tvö ár og
alla ævi var hann þakklátur þeim
mæðgum fyrir það, hvað þær
hugsuðu vel um dóttur hans í
barnæsku og voru henni góðar.
Árið 1917 fluttist Hjörtur að
Marbæli í þriðja sinn og átti þar
heimili lengst ævi sinnar eftir það.
Guðbjörg Hjartardóttir var fal-
legt barn og gott en fremur veik-
byggð. Hún var fermd í Glaum-
bæjarkirkju á hvítasunnudag 1927
og var það fyrsta ferming í
Glaumbæjarkirkju, þeirri er nú
stendur þar. Fermingarbörnin
voru sjö, fjórir drengir og þrjár
stúlkur. Og það var undarlegt að
presturinn spurði stúlku, sem sat
við hlið Guðbjargar, hvort hann
væri búinn að ferma öll börnin.
Nei. Guðbjörg var eftir og prest-
urinn hafði ekki séð hana að því er
virtist. En hvers vegna sá hann
ekki þetta fermingarbárn fyrir
altarinu? Var það vegna þess að
Guðbjörg átti skammt ólifað.
Ekki fór orð af því, að séra Hall-
grímur í Glaumbæ hefði haft dul-
rænar gáfur, en afi hans, séra
Hallgrímur Thorlacius prestur í
Miklagarði í Eyjafirði var á sinni
tíð nafnkenndur fyrir dulrænar
gáfur. Hann sagði fyrir órðna
hluti svo eftir fór.
Á aðfangadag jóla 1927 veiktist
Guðbjörg Hjartardóttir af lömun-
arveiki og lá þungt haldin, uns
hún andaðist 7. janúar næsta ár.
Það var langt og dimmt skamm-
degi skrifaði Hjörtur löngu síðar.
Hann var mjög sorgbitinn sem
von var. Hann stóð nú einn og
hafði misst allt nema guðstrúna,
en hún var með honum til æviloka.
Oft er það í mannlegu lífi að
höpp og fár skiptast á.
Árið 1932 andaðist Árni hrepp-
stjóri á Marbæli, en Sigurlína
ekkja hans hélt áfram búskap í 3
ár. Þau Árni og Sigurlína voru
barnlaus og árið 1935 var jörðin
seld. Sigurður Sigurjónsson frá
Geldingaholti og kona hans Ingi-
björg Jónsdóttir frá Grófargili,
bróðurdóttir Hjartar, keyptu jörð-
ina og hófu búskap þar þetta ár.
Það var mikið happ fyrir Hjört,
að þessi hjón skyldu flytjast að
Marbæli. Hjá þeim naut hann
skjóls æ síðan. Þau voru honum
góð og eftirlát og mjög kært var
með Hirti og börnum þeirra
hjóna, þegar þau voru að vaxa
upp. Það mátti með sanni segja, að
Hjörtur væri einn af fjölskyldunni
á Marbæli og honum þótti ekki
síður vænt um Sigurð en frænku
sína.
Við fermingu fékk Hjörtur
Benediktsson góðan vitnisburð hjá
séra Hatlgrimi í Glaumbæ. Hann
mun hafa notið kennslu fyrir
fermingu eins og venja var fyrir
aldamótin. Þó má vera að hann
hafi auk þess notið kennslu hjá
Indriða bróður sínum er þeir voru
saman á Stóru-Seylu 1898. Indriði
var 10 árum eldri og útskrifaðist
úr Möðruvallaskóla 1897. Indriði
fluttist til Ameríku laust eftir
aldamótin og vegnaði þar vel.
Hjörtur var fróðleiksfús og átti
f
nokkurt bókasafn um mannfræði
og sögu. Hann skrifaði nokkra
fróðleiksþætti í blöð og tímarit.
Þá var hann bókbindari og batt
mikinn fjölda af bókum um ára-
tugi, en varla hefur hann gefið sér
tíma til að lesa margar þeirra, því
hann var mikill iðjumaður og alls
konar störf voru honum lífsfyll-
ing. Hann var samviskusamur,
vandvirkur og trúr við öll störf
sem hann tók að sér. Hann var
einn af þeim, er ekki vilja vamm
sitt vita í neinu.
Af því sem nú hefur verið skrif-
að leiddi það, að Hjörtur átti
traust samtíðarmanna og honum
voru falin ýmis trúnaðarstörf og
skulu nokkur þeirra talin. Hann
var stefnuvottur í 20 ár, forða-
gæslumaður í Seyluhreppi í ná-
lega 30 ár og það var leiðinlegt
starf sagði hann. Þá hirti hann fé
Seylhreppinga í Skrapatungurétt
um 40 ár. Safnvörður í Glaumbæ
var Hjörtur frá 1954 til 1964.
Vænst þótti Hirti um störf sín
fyrir Glaumbæjarkirkju. Hann
var formaður sóknarnefndar í 24
ár, safnaðarfulltrúi í 31 ár og með-
hjálpari í 42 ár.
Hjörtur á Marbæli var undir-
hyggjulaus, hreinn og beinn. Hon-
um lét vel að ferðast og naut þess
að blanda geði við fólk, var fróður
um margt og glaður í frásögn.
Hann mun hafa eignast marga
vini um dagana og margir þeirra
eru nú farnir á undan honum.
Hjörtur var 19. aldar maður 17
ára á aldamótum. Að einhverju
leiti kann hann að hafa verið barn
sinnar tíðar í hugsun og athöfn.
Til dæmis var hann ekki hrifinn af
skáldsögum Halldórs Laxness,
sem út komu milli stríða, en hann
var ekki einn um það.
Á ýmsum sviðum var Hjörtur
frjálslyndur. Hann var stuðnings-
maður Sjálfstæðisflokksins og
stundum fulltrúi hans við alþing-
iskosningar, en við óbundnar
sveitarstjórnarkosningar kaus
hann þá menn í sveitarstjórn sem
hann treysti best til að stjórna
málum sveitarinnar, þó þeir væru
ekki í Sjálfstæðisflokknum.
í trúmálum var Hjörtur ekki
fast bundinn af kennisetningum
og kreddum. Guðstrú hans var
einföld og hrein. Fyrir áratugum
var hann viðbúinn að hverfa burt
úr þessum heimi og beið í auð-
mýkt endadægurs. Hann trúði því
að eftir dauðann fengi hann að
vera með konu sinni og dóttur.
Árið 1966 flutti Hjörtur til
Sauðárkróks og var þar næstu ár-
in. Hann hafði húsaskjól hjá
frændfólki sínu og batt bækur, en
árið 1974 flutti hann enn einu
sinni að Marbæli og átti þar lög-
heimili eftir það. Síðustu árin var
hann á ellideild sjúkrahússins á
Sauðárkróki. Lengst af þeim tíma
hafði hann fótavist, var glaður og
reifur og þakklátur því fólki sem
þjónaði honum.
í árslok 1973 var Hjörtur orðinn
90 ára. Þá skrifaði hann bréf til
séra Gunnars í Glaumbæ. Þar
stendur þessi setning; ... „Er ég
Guði þakklátur fyrir mína góðu
heilsu, svo ég get dundað dálítið
mér til skemmtunar ennþá."
Fyrir allmörgum árum sat ég í
bíl hjá séra Gunnari og Hirti. Þá
var Hjörtur að biðja prest að
syngja sig til jarðar, en prestur
ræddi fátt um og lofaði engu, sem
varla var von. Það kom þó í hlut
séra Gunnars að jarðsyngja Hjört
og flutti hann góða minningar-
ræðu við það tækifæri.
Hjörtur var jarðsunginn í
Glaumbæ 14. ágúst. Marbælisfólk
sá um útförina mjög myndarlega.
Undarlega margt fólk var við
jarðarförina, því oft er það svo, að
þeir sem gamlir eru hafa gleymst
löngu fyrir andlátið.
Hjörtur á Marbæli lifði nær
heila öld. Mér finnst að guðirnir
hafi elskað hann, enda þótt hann
yrði að þola sára harma á fyrri
hluta ævinnar.
„Á sornarhafsbotni
sannloiksperlan skín.
hann sjóinn máttu kafa.
ef hún skal verda þín.“
Björn Egilsson
frá Sveinsstöðum.
Minning:
Þorbjörg Margrét
Jóhannesdóttir
Fædd 15. september 1919
Dáin 15. september 1982
Til minningar um Möggu frænku
Hún fæddist á Saurum í Dala-
sýslu 15. september 1919 og lést á
Borgarspítalanum í Reykjavík á
sextugasta og þriðja afmælisdegi
sínum. Ég veit að hún hefði ekki
kosið sér aðra afmælisgjöf eins og
á stóð, því líf hennar hafði lengst
um 3 sólarhringa einungis vegna
tækni nútímans og reglna spítal-
ans.
Foreldrar hennar, er létust bæði
í mars 1954, voru Jófríður M. Guð-
brandsdóttir og Jóhannes G.
Benediktsson. Þau hjón eignuðust
fjóra syni og eina dóttur. Drengur
er Gísli hét dó nokkurra daga
gamall, það voru því þrír bræður
sem ólust upp með Möggu, þeir
Hermann (Gísli var tvíburabróðir
hans), Guðbrandur Benedikt og
Guðmundur. Lifa þeir systur sína
sem var yngst.
Skólaganga Möggu var barna-
skóli síns tíma, 3 vetur, en þá var
skólaárið 2 mánuðir og veturinn
1939—40 var hún við nám í Hús-
mæðraskólanum á Staðarfelli.
Hún vann hjá foreldrum sínum
lengst af þar vestra en einnig í
vistum og kaupmennsku í ná-
grenninu þar til árið 1951 er leiðin
liggur til Reykjavíkur og í Reykja-
vík bjó hún eftir það. Fyrst var
hún í vist hjá frænku sinni, Ásu
Benediktsdóttur, en síðan í rúm-
lega 20 ár saumakona hjá Andrési
Andréssyni klæðskera og í nokkur
ár hjá Ultíma. Einnig vann hún
við dúnhreinsun hjá Sambandi ís-
lenskra samvinnufélaga og núna
síðustu árin starfsstúlka á Elli- og
hjúkrunarheimilinu Grund. Hún
var án efa góður og samviskusam-
ur starfskraftur sem aldrei fór frá
hálfunnu verki. Sumarfríin sín
notaði hún alltaf til þess að sjá
sveitina sína og dveljast meðal
vina og vandamanna. Þá var nú
oft glatt á hjalla, bollum hvolft,
spáð, spekúlerað og öllu snúið upp
í grín og glens. Hún fór nú ekki
undirbúningslaust eða tómhent í
sumarfríin sín, heima var allt í
röð og reglu og upp úr töskunni
komu sokkar, sætindi og margt
annað sem hún laumaði að stórum
og smáum.
Sem barn þekkti ég hana sem
góðu frænkuna í Reykjavík en ár-
in liðu og kynnin urðu meiri og
betri. Vináttan, traustið og
trúmennskan sem hún sýndi mér
er ómetanlegt.
Magga giftist ekki né heldur
átti hún börn er í raun og veru átti
hún samt sin barnabörn bæði hér
fyrir sunnan og fyrir vestan, börn
sem henni þótt óskaplega vænt um
og fylgdist vel með. Þetta sá ég vel
meðal annars er hún var að velja
handa þeim jóla- og afmælisgjaf-
ir, allir áttu að fá það sem þeim
líkaði best. Hún var svo um-
hyggjusöm og góð að það var eðli-
legt að smáfólkið laðaðist að
henni. Það var líka eðlilegt að þeg-
ar leiðinni lauk hrundu tár niður
litlu vanga. Það voru fleiri en börn
sem nutu gjafmildi hennar, hún
notaði mörg tækifæri til þess að
gleðja fullorðna fólkið líka. Hann
kom því ekki á óvart pakkinn sem
hún átti eftir að færa vinkonu
sinni. Magga var dýravinur og sér-
lega þótti henni vænt um kisur,
greinilegt var að einhverntímann
hafði hún átt vin í þeim hópi. Hún
hafði mikið gaman af myndum og
myndavélina hafði hún oft með-
ferðis og tók myndir eins og hug-
urinn girntist. Magga var mikil
handavinnukona, það var sama
hvort hún prjónaði, heklaði eða
saumaði, allt var unnið með ná-
kvæmni og ekki hætt fyrr en
stykkið var endanlega búið. Vissi
hún að hverju stefndi?, því í
sumar er hún var að sauma ruggu-
stólsáklæði sagði hún: „Þetta
klára ég nú aldrei." Það kom líka á
daginn, henni vannst ekki tími til
þess, þó lítið væri eftir.
Ég minnist þess ekki að hún
hafi nokkurn tímann neitað mér
um greiða því hún var alltaf fús að
veita þá aðstoð sem í hennar valdi
var. Það eru mörg kvöldin sem
hún eyddi á mínu heimili sem
barnfóstra, ég held nú hálfpartinn
að henni hafi ekki fundist þau
nógu mörg því oft bauð hún fram
aðstoð. Hún var líka hjálparhella
móður minnar er fjölskylda henn-
ar var að stækka. Magga var svo
hæglát og dul kona að stundum
þurfti að geta í eyðurnar, sjaldan
bað hún aðra um hjálp, þó vissu-
lega væri oft þörf á því, hún var
alltaf ákaflega þakklát ef eitthvað
var fyrir hana gert. Hún var
traustur vinur og þegar hún hafði
bundist vináttuböndum við ein:
hvern voru þau bönd óslítandi. í
því sambandi má nefna að eftir að
hún flutti úr sveitinni dvaldi hún
alltaf hjá Erlu vinkonu sinni og
fjölskyldu hennar á stærstu hátíð
ársins. Möggu var gott heim að
sækja, þar var ekki ys og þys, þar
var hlýtt og notalegt og ekki vant-
aði veitingarnar. Alltaf var það
húsnæði sem hún hafði yfir að
ráða hreint og snyrtilegt. Þegar
Magga fór á spítalann ætlaði hún
að koma fljótt heim aftur og taka
til starfa, ekki ætlaði hún heldur
að koma að íbúðinni í neinni
óreiðu frekar en vant var. Mér
verður það alltaf minnisstætt að
sjá hana sjúka fara fram úr rúm-
inu sínu og laga sængurfötin áður
en sjúkrabíllinn kom.
Vinkonur hennar höfðu orð á
því að íbúðin liti út eins og að
nýafstaðinni jólahreingerningu
enda var ekki við öðru að búast því
Magga var reglusöm í alla staði.
Ég sendi fólkinu, sem leigði henni
húsnæði gegnum árin og sýndi
einstæðri konu mikla umhyggju-
semi, hjartans þakkir. Jarðneskar
leifar hennar voru í mold bornar,
25. september sl. í Hjarðarholts-
kirkjugarði í Dalasýslu, við graf-
reit fólksins sem henni var kær-
ast.
Ég sakna Möggu og met mikið
hennar persónueinkenni sem aldr-
ei munu gleymast mér. Hafi hún
þökk fyrir allt.
Jófríður BenedikLsdóttir