Morgunblaðið - 13.11.1982, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. NÓVEMBER 1982
Sagnagerð
Hugvekjur um fornar
bókmenntir eftir
Hermann Pálsson
ÚT ER komin á vegum Al-
menna bókafélagsins bókin
Sagnagerð — hugvekjur um
fornar bókmenntir eftir Her-
mann Pálsson, prófessor í
Edinborg.
Höfundur segir í formála
fyrir ritinu:
„Eins og heiti bæklings-
ins ber meö sér, þá er hon-
um ætlað að vekja athygli
á sköpun fornsagna, og er
drepið lauslega á ýmis at-
riði, sem hvert um sig væri
efni í heila bók, ef öllu væri
til skila haldið. Hann er
ekki ritaður í því skyni að
rifja upp öll þau afrek, sem
unnin hafa verið á sviði
sagnarannsókna, þótt
stundum sé vikið að þeim
til glöggvunar, heldur eink-
um í þeim tilgangi að
minna á ýmislegt, sem nú
er að gerast í þessum fræð-
um, og einnig að benda á
nýjar leiðir til betri skiln-
ings á íslendingasögum en
tíðkast hefur."
Sagnagerð er 96 bls. að
stærð. Pappírskilja. Bókin
er unnin í Prentsmiðju
Akraness.
Jöfiiun atkvæðisréttar
er forsenda framfara
eftir Jón Magnússon
Flestir eru sammála um að mik-
ill vandi sé framundan í atvinnu-
og efnahagsmálum. Þrátt fyrir
það ríkir almennt mikill fram-
farahugur og fólk er reiðubúið að
leggja á sig meiri vinnu en tíðkast
með nágrannaþjóðum okkar til að
ná settum markmiðum. I raun
virðist að veruleg samstaða ríki
meðal almennings um það hvernig
skuli á málum haldið. Það er þess
vegna slæmt að Alþingi skuli ekki
vera spegilmynd af þjóðarviljan-
um.
Við íslendingar eigum ekki við
þann vanda að etja, að hann megi
ekki leysa með skynsamlegum
vinnubrögðum. Forsenda slíks er
að meirihlutavilji þjóðarinnar sé
virtur með því að koma á skyn-
samlegri og réttlátri kosninga-
skipan. Rökin fyrir núverandi
kosningakerfi og ýmsum öðrum
veigamiklum þáttum í stjórnkerf-
inu virðast vera þau ein að mis-
muna mönnum til að gera þá
jafna. Þannig er talið, að menn
megi súi minna í vissum lands-
hlutum og svarið við því er að gefa
þeim margfaldan atkvæðisrétt
umfram þá sem kosið hafa sér
búsetu annars staðar. Svo stór-
felld mismunun á grundvallarrétt-
indum í lýðræðisríki er óhæfa og
tíðkast hvergi meðal lýðfrjálsra
manna. Sú staðreynd að meiri-
hluti þjóðarinnar skuli ekki eiga
möguleika á því að kjósa fulltrúa á
Alþingi, en um 40% kjósenda vel-
ur um 60% þingmanna, er and-
stæð lýðræðishugsjóninni.
Það hugarfar sem hér liggur að
baki hefur áhrif á alla stjórnar-
hætti og er mesti hemillinn á vöxt
og viðgang íslensks atvinnulífs.
Um leið er þjóðinni allri bundnir
skuldabaggar með erlendum lán-
tökum til þess að hægt sé að við-
halda atvinnustefnu sem samrým-
ist ekki þeim möguleikum sem
þjóðin á, til sköpunar auðs og
nýrra atvinnutækifæra. Lengur
verður ekki haldið áfram á þeirri
braut án þess að efnahagslegt
sjálfstæði þjóðarinnar sé sett í
hættu.
Skiptir vilji
almennings máli?
Það er öllum ijóst að við núver-
andi ástand í kosningamálum
verður ekki unað öllu lengur. Um-
ræða um breytingar hafa staðið að
mestu leyti frá 1959 og er löngu
orðið tímabært að gera þær.
Hugmyndir sem helst eru ræddar
af alþingismönnum fela hins veg-
ar ekkert annað í sér en lítilshátt-
ar lagfæringu á því óréttlæti sem
nú ríkir. Þá virðast alþingismenn
almennt sammála um að þessari
lagfæringu skuli náð með því að
fjölga þingmönnum. Sú megin-
hugsun iýðræðisins um jafnan at-
kvæðisrétt fólksins er því ekki það
sem stefnt er að, heldur eingöngu
að minnka óréttlætið nokkuð. Svo
virðist sem almenningur sé því al-
gerlega mótfallinn að fjölga þing-
mönnum, en þingmenn virðast
gleyma því að þingið er fyrir þjóð-
ina en ekki þá sem hafa þar við-
dvöl sem þingmenn hverju sinni.
Það er hættulegt fyrir lýðræðið í
landinu ef gjá myndast með þess-
um hætti milli viðhorfa fólksins
og þeirra sem kjörnir eru til að
fara með æðsta vald í löggjafar-
málum þjóðarinnar.
„Teltir þannig nokkur maður
að núverandi fyrirkomulag á
kosningum til Alþingis tryggi
það á viðhlítandi hátt að
viðhorf meirihluta kjósenda
nái fram að ganga? Sé svo,
verður að telja þaö undarlega
tilviljun ef vilji almennings
endurspeglast á sem réttast-
an hátt með því að láta suma
menn hafa fimmfalt atkvæði
meðan aðrir hafa aðeins
eitt.“
Stjórnarkerfið á að endur-
spegla vilja almennings
Ef menn vilja að lýðræði ríki,
verður í rökréttu framhaldi af því
að búa til stjórnkerfi, sem endur-
speglar vilja almennings, meiri-
hluta þjóðarinnar. Á sama tíma hef stundum velt því fyrir mér
verður að tryggja stöðugleika og hvort í rauninni sé til sá maður á
styrk í stjórnkerfinu og gæta þess íslandi, sem telur að þessum
að stjórnmálaflokkum og skoð- grundvallarskilyrðum sé fullnægt.
anahópum sé ekki mismunað. Ég Telur þannig nokkur maður að nú-
verandi fyrirkomulag á kosning-
um til Alþingis tryggi bað á við-
hlítandi hátt að viðhorf meiri
hluta kjósenda nái fram að
ganga? Sé svo, verður að telja það
undarlega tilviljun ef vilji al-
mennings endurspeglast á sem
réttastan hátt með því að láta
suma menn hafa fimmfalt at-
kvæði meðan aðrir hafa aðeins
eitt. Einnig mætti spyrja hvort
stöðugleiki ríki og styrkur felist í
íslensku stjórnkerfi. Það væri
önnur undarleg tilviljun miðað við
uppbyggingu þess og pólitískra
hrossakaupa milli byggðarlaga.
Sannleikurinn er sá, að vegna
þeirra viðhorfa sem liggja að baki
skömmtunar á lýðræðisréttindum
í íslensku samfélagi, hefur stjórn-
kerfið ekki þann styrk sem þarf til
að leysa vandamál nútíma samfé-
lags. Það hrekst undan hagsmuna-
hópum af ýmsu tagi vegna þess að
uppbyggingin er öðru fremur mið-
uð við sérhagsmuni.
í þessu efni búum við ekki ein-
vörðungu við úrelt kerfi, heldur
líka kerfi, sem er ekki í neinu
rökrænu smhengi við það^ sem til
var stofnað. Kerfið ýtir undir og
viðheldur hugarfari, sem annað
hvort gengur sér til húðar á næstu
árum eða það dæmir upprennandi
kynslóð íslendinga til verri lífs-
kjara eða landflótta. Þó að það
ætti að vera nóg að vísa til mann-
réttinda og grundvallar lýðræð-
ishugmynda í umræðu um jöfnun
atkvæðisréttar, verða menn líka
að gera sér grein fyrir þeim al-
varlegu afleiðingum sem þetta
misrétti hefur á allt þjóðlíf okkar
íslendinga.
Við eigum að setja okkur það
markmið, að lífskjör á íslandi
haldi áfram að vera álíka og best
gerist. Skammtímasjónarmið og
skammtímalausnir mega þá ekki
ráða ferðinni, hvorki við breyt-
ingar á kosningafyrirkomulaginu
né í öðrum málum.
Dekkri mynd efnahagsmála en um
langt árabil blasir nú við okkur
ÞEGAR Fiskiþing 1982 kemur
saman blasir við okkur drekkri
mynd af stöðu og horfum í efna-
hagsmálum, heldur en við hefur
hlasað um langt árabil. Má því
segja með sanni, að skjótt hafi
skipazt veður í lofti á þessu sviði.
Ymis ytri skilyrði þjóðarbúsins
hafa á skömmum tíma snúizt til
verri vegar, samhliða auknum
hraða í víxlgangi kauplags og
verðlags. Við þetta hefir svo bæzt
samdráttur í framleiðslu sjávaraf-
urða og óhagstæð þróun gengis-
mála fyrir ýmsar greinar sjávar-
útvegsins.
Allt þetta hefur gengið mjög
nærri afkomu fyrirtækja í sjávar-
útvegi — á það bæði við um fisk-
veiðar og fiskvinnslu — og lamað
fjárhagslega stöðu þeirra á und-
anförnum mánuðum. Til að við-
halda atvinnu í landinu og forða
algjöru hruni fyrirtækjanna hefir
verið gripið til gagnráðstafana
ýmist í formi gengislækkana eða
gengissigs. Þessar ráðstafanir
hafa lagað stöðuna í bili, en vandi
atvinnufyrirtækjanna hefir ekki
verið leystur. Lausn vandans hefir
aðeins verið slegið á frest. Þetta er
sú staða, sem útflutningsfyrirtæki
horfast í augu við í dag.
Það virðist nokkuð augljóst, að
sá vandi, sem við blasir, verður
ekki leystur nema með samræmd-
um aðgerðum. Það er því nauð-
synlegt að þessi mál verði skoðuð í
víðara samhengi, heldur en við
höfum e.t.v. stundum gert, og fái
vandaða umfjöllun á þessu Fiski-
þingi.
Framtíð sjávarútvegsins hlýtur
að mótast af því, hvaða skilyrði
honum verða búin á næstu mánuð-
um. Stöðugur hallarekstur fyrir-
tækja getur lamað svo þennan at-
vinnuveg að ungt fólk vilji ekki
starfa í honum og þeir sem fyrir
eru hætti og leiti sér starfa á öðr-
um sviðum, og hljóta allir að sjá,
hvert slíkt leiðir.
Það hlýtur að verða megin-
markmið, að vel rekin fyrirtæki í
sjávarútvegi skili eðlilegum hagn-
aði og geti staðið sjálf undir veru-
legum hluta af endurnýjun og
uppbyggingu. Þetta þýðir, að horf-
ið verði frá þeirri núil-afkomu-
stefnu sem hér hefur verið ráð-
andi um árabil. Þessu markmiði
verður ekki náð, nema gengi krón-
unnar verði á hverjum tíma rétt
skráð, þar sem gengið er megin-
þátturinn og sá, sem mestu ræður,
í tekjumyndun sjávarútvegsins. Á
undanförnum árum hafa geng-
isbreytingar ávallt komið eftirá,
til að leiðrétta það, sem þegar hef-
ir gerzt, leysa til bráðabirgða upp-
safnaðan vanda. Þær hafa aldrei
miðað að því að skapa fyrirtækj-
unum eðlilegan rekstrargrundvöll.
Á þessu þarf nauðsynlega að verða
breyting, ef ekki á illa að fara.
Það er í sjálfu sér mjög æskilegt
að halda gengi gjaldmiðilsins sem
stöðugustu, en það markmið næst
ekki á verðbólgutímabilum, án ill-
bærilegra fórna. Þar af leiðir, að
jafnhliða verður að gera nauðsyn-
legar ráðstafanir, sem tryggi stöð-
ugra gengi krónunnar. Höggva
verður því að rótum vandans, sem
felst m.a. í því verðtryggingakerfi,
sem hér er við líði og tryggir yfir-
leitt flest, nema sæmilega rekstr-
arafkomu fyrirtækja. Þá má nefna
ranga stefnu í fjárfestingarmálum
Rœóa Jóns Páls
Halldórssonar
á fiskiþingi
og skuldasöfnun erlendis. Allt
þetta leiðir til lakari afkomu at-
vinnugreinarinnar í heild, þegar
fram í sækir.
Þó að litið sé á það sem lang-
tíma markmið, að halda genginu
sem stöðugustu, getur það aldrei
orðið ófrávíkjanlegt markmið í
sjálfu sér. Jafnvel þótt innlend
verðbólga sé lítil sem engin, geta
hagsveiflur hjá erlendum ríkjum
verið afgerandi í þessu efni. Við
þær ráðum við ekki, sökum þess
hve háð við erum erlendum mörk-
uðum og tiltölulega einhæfri út-
flutningsverzlun. Þetta ætti þróun
gengismála á þessu ári að hafa
sýnt okkur, en á fyrstu 9 mánuð-
um ársins hækkaði verð erlends
gjaldeyris mjög mismunandi í
krónum. Gengi bandaríkjadollars
hækkaði t.d. um 76%, þegar gengi
sterlingspunds, þýzks marks og
sænskrar krónu hækkuðu um
58%.
Annar veigamikill þáttur, sem
tengist framtíð og afkomumögu-
leikum sjávarútvegsins mjög, er
hvaða stefna verður ráðandi í
lánsfjármálum á næstu mánuðum.
Mikilvægt er, að sú stefna stuðli
að aukinni innlendri fjármagns-
myndun og fyrirhugaðar aðgerðir
til samdráttar komi ekki niður á
arðbærri fjárfestingu, er líkleg sé
til að auka þjóðarframleiðslu og
atvinnu á komandi árum. Þetta er
vissulega ekki vandalaust verk,
sízt á tímum almeiins samdráttar
\