Morgunblaðið - 17.11.1982, Síða 19

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. NÓVEMBER 1982 Q'J
Afkoma 15 viðmiðunarhafna:
Útgjöld hækkuðu um
54% - tekjur um 34%
— Kafli úr rœðu
Gunnars B. Guð-
mundssonar á þingi
Hafnasambands
sveitarfélaga
Hér fcr á eftir kafli úr setningar-
ræðu formanns Hafnasambands
sveitarfélaga, Gunnars B. Guð-
mundssonar, hafnarstjóra í Reykja-
vík, á 13. ársfundi sambandsins að
Hótel Sögu í Reykjavík 2. nóvember
1982:
Við setningu 12. ársfundar sam-
bandsins sem haldinn var síðari
hluta október fyrir rúmu ári gat
ég þess að aðstæður í þjóðarbúinu
árið 1981 hefðu verið hagstæðar
hafnarrekstri.
Þrátt fyrir minnkun heildar-
aflamagns um 5% varð aflaverð-
mæti metið á föstu verði svipað og
árið áður. Minnkun loðnuafla um
þriðjung frá árinu 1979 til 1981
veldur þó verulegum búsifjum hjá
allmörgum hafnarsjóðum og enn
verður höggið þyngra í ár nema ef
síldveiðar draga þar eitthvað úr.
Vöruinnflutningur 1981 jókst
alls um 6,7% þar af jókst sérstak-
ur vöruinnflutningur það er til
stóriðju, orkuvera og skipa og
flugvéla um 4,5%, en almennur
vöruflutningur 7%. Innflutningur
á olíuvörum drógst hinsvegar
saman um 4%, en annar vöru-
flutningur jókst um 9,8%. Þessi
hagstæðu ytri skilyrði gerðu það
að verkum að afkoma 15 viðmið-
unarhafna i úrtaki Hafnasam-
bandsins batnaði á árinu 1981
þannig að tekjuafgangur að frá-
dregnum afborgunum og vöxtum
varð 24,6% af tekjum, en hafði ár-
ið áður verið 14,3%. Þessi árangur
náðist þratt fyrir að veruleg
tregða varð hjá stjórnvöldum í
ársbyrjun 1981 um að heimila
gjaldskrárhækkun í samræmi við
þróun verðlagsmála, þannig
hækkaði hafnargjaldskrá frá sept-
ember 1980 til ársloka 1981 um
38% á meðan vísitala byggingar-
kostnaðar hækkaði á sama tíma
um 50%.
A yfirstandandi ári hefir enn
syrt í álinn. Á fyrstu átta mánuð-
um ársins hefir heildarafli dregist
saman um 30% að magni til en að
verðmæti á föstu verðlagi um tæp
16%. Samkvæmt þjóðhagsspá frá
því í september er gert ráð fyrir
um 16% samdrætti í framleiðslu
sjávarafurða miðað við fyrra ár.
Sölutregða er á framleiðslu
orkufreks iðnaðar sem starfar hér
á landi nema ef til vill hjá Kísil-
gúrverksmiðjunni. í heild er út-
flutningsframleiðslan talin drag-
ast saman um 11—12% frá fyrra
ári, en vöruútflutningurinn
nokkru meira eða um 12—13%.
Innflutningur fyrstu 7 mánuði
þessa árs er á föstu verði um 7%
meiri en á sama tíma í fyrra. Al-
mennur vöruinnflutningur án olíu
hefur aukist um rúmlega 12%, en
olíuinnflutningur dregist saman
um 13%. í áðurnefndri þjóð-
hagsspá er gert ráð fyrir því að
vöruútflutningur muni dragast
saman um 12,5% að magni á árinu
1982, en vöruinnflutningurinn nær
2%.
Svo sem kunnugt, er byggjast
tekjur hafnarsjóða annað tveggja
á aflagjaldi, það er að segja tekj-
um af lönduðum sjávarafla og á
tekjum af vöruflutningastarfsemi
sem um hafnirnar fara. Þegar
hvorutveggja dregst saman svo
sem á yfirstandandi ári þá er ljóst
að afkoma hafnarsjóðanna hlýtur
að versna. Þetta kemur greinilega
fram í því yfirliti um fjárhags-
stöðu hafnarsjóða, sem lagt verð-
ur fyrir þennan fund síðar í dag. Á
meðan rekstrárkostnaður 15 við-
miðunarhafnanna eykst milli ára
um 54% þá er áætlað að tekjurnar
aukist aðeins um 34%. Greiðslu-
DRÖG að nýjum hafnalögum voru
eitt meginumræðuefni 13. ársfundar
Hafnasambands sveitarfélaga, sem
haldinn var fyrir skömmu. Sam-
þykkti fundurinn aö leggja til nokkr-
ar breytingar á umræddum drögum,
en fagnaði því jafnframt að endur-
skoðun hafnalaga væri vel á veg
komin. Jafnframt treysti fundurinn
því, að samgönguráðherra legði
frumvarp til nýrra hafnalaga fyrir
Alþingi það, sem nú sæti, og lagði
áherzlu á nauðsyn þess, að vinna við
cndurskoðun reglugerða og gjald-
skrár til samræmis við væntanleg
lög hefðist sem fyrst.
Vegna þessa ræddi Morgunblað-
Gunnar B. Guðmundsson, hafnar-
stjóri
ið við Gunnar B. Guðmundsson,
formann sambandsins. Sagði hann
aðalinntak hinna nýju draga að
hafnalögum það, að sjálfsforræði
hafnanna væri aukið verulega frá
núverandi lögum. Tekin væru af
öll tvímæli um það, að það væru
hafnarstjórnirnar, sem bæru
ábyrgð á hafnagerðinni og lögð
meiri áherzla á að framkvæmdir
væru unnar á þeirra vegum. Væri
það mikilvægt atriði.
Þá gat Gunnar þess, að nauð-
synlegt væri að Póstur og sími út-
hlutaði höfnum fjarskiptarásum,
sem ekki trufluðu hverjar aðrar,
afgangur fyrir greiðslu afborg-
anna og vaxta vex aðeins um 12%
og afgangur til framkvæmda vex
aðeins um 6,5% milli áranna 1981
til 1982. Gert er ráð fyrir að af-
gangurinn lækki úr 24,6% af
heildartekjum svo sem hann var
1981, og áður er greint frá, í 19,5%
af heildartekjum á árinu 1982.
Þetta verður niðurstaðan þrátt
fyrir að meðaltalshækkun á
gjaldskrá hafi á árinu numið
33,3% miðað við aðeins 19,2% í
fyrra, en hækkun milli ára nemur
54,1%.
Engum íslendingi blandast hug-
ur um mikilvægi góðra hafna til
að tryggja hagkvæman rekstur ís-
lenska þjóðarbúsins. Hér kemur
fyrst til nauðsyn á hagkvæmri
löndunaraðstöðu fyrir sjávarafla,
sem enn um langa framtíð mun
verða aðalframleiðsluvara þjóðar-
innar, í öðru lagi aðstaða til flutn-
ingastarfsemi vegna útflutnings
og innflutnings á varningi, en
hvort tveggja er grundvöllur
þeirrar stefnu að blómleg byggð
geti þrifist á landi hér.
en að því væru nokkur brögð, sér-
staklega á Faxaflóasvæðinu. Þá
væri það einnig nauðsynlegt að á
þessum rásum færu ekki fram
önnur viðskipti en þau, sem nauð-
synleg væru vegna viðskipta skipa
við hafnaryfirvöld. Það væri mikið
öryggisatriði að hægt væri að
vinna ótruflaður á þessum vinnu-
rásum.
Gunnar B. Guðmundsson,
Reykjavík, var endurkjörinn
formaður Hafnasambandsins til
eins árs, en aðrir í stjórn eru:
Stefán Reykjalín, Akureyri, Hörð-
ur Þórhallsson, Reyðarfirði og
Jónas Ólafsson, Þingeyri.
Hafnasamband sveitarfélaga:
Drög að nýjum hafna-
lögum aðalumræðueftiið
Leysa þarf vanda-
mál líðandi stundar
Eftir Grím Karlsson
skipstjóra, Njarðvík
Þegar lífskjör í landinu hafa
versnað frá því er við höfðum ekki
nema helming fiskaflans til ráð-
stöfunar læðist sá grunur að
manni, að þrátt fyrir allt hafi út-
lendingum tekist að halda sínu,
allavega sýnist manni, þegar mál-
ið er skoðað, það vera nokkur hluti
vandans sem við er að fást í dag.
Sumt af þessu fer fram fyrir
opnum tjöldum, annað ekki.
Framkoma Hvalveiðiráðsins í
garð okkar íslendinga er slík, til
dæmis hvað varðar hrefnuveiðar,
að í Norður-Atlantshafi vestan-
verðu er aðeins leyft að veiða fáein
dýr, af því fá Norðmenn skerf, en
að austanverðu ákveður ráðið að
mestöll veiðin fari fram;
1600—1800 dýr. Þar fá Norðmenn
allt, við ekkert. Þetta er næg
ástæða til þess að við segjum
okkur úr Hvalveiðiráðinu, og þótt
fyrr hefði verið.
Ef við höfum minnsta grun um
að verið sé að vega að undirstöðu
íslenska lýðveldisins ber að snúast
gegn því þótt ásetningur erlendra
aðila sé ekki sá, heldur íhlutun um
auðlindir okkar sem við byggjum
tilveru okkar á. Það er eðlilegt að
þeir eftirláti okkur að vega og
meta hvað langt skuli gengið og
við verðum að gera það.
Sjómenn hafa fengið mörg
ómakleg orð í sinn garð í seinni
tíð, sérstaklega hvalveiðimenn, en
þeir sjálfskipuðu sérfræðingar í
sjávarútvegi sem sjá einfaldar
ódýrar lausnir allsstaðar, virðast
eiga það sameiginlegt að hafa
aldrei á sjó komið. Þeir sem setja
óhróður á blað um sjómenn og
setjast síðan að Ijúffengri lamba-
steik mættu hugleiða hvað sak-
laust lambið hafi til saka unnið
eftir að hafa lifað eitt sumar.
Slátrarinn er líklega ekki hátt
skrifaður hjá þessum mönnum.
Nei, sjómenn eru ekki haldnir
drápfýsn umfram aðra Islendinga,
nema síður sé.
Sjómaðurinn er veigamikið hjól
í flóknu og þrælskipulögðu gang-
verki sem veiðiskapur er og verður
að vera hjá þjóð sem byggir til-
veru sína á sjávarútvegi. Við
lögskráningu undirgengst hann
strangan aga og margskonar aðr-
ar kvaðir, heilan lagabálk sem
nefnist Sjómannalög. Minnst af
þessum lögum er skráð, heldur er
mest af þeim óskráð og óumbreyt-
anlegar hefðir sem taka tillit til
aðstæðna hverju sinni. Á meðan
þetta gangverk snýst eða er að
störfum getur sjómaðurinn þar
engu um breytt. Hann getur meira
að segja ekki staðið í stöðu sinni
nema allra bestu ár ævi sinnar.
Þar er öllu haldið stíft til streitu.
Þátttakendur í þessu eru allir ís-
lendingar í landinu, þjóðin öll, þar
er enginn undan skilinn. Við út-
færslu landhelginnar lék vorblær
um íslenskt þjóðlíf, en með
orkukreppunni hefur þetta breyzt
í haustnæðing. Allar þjóðir nema
íslendingar brugðust hart við og
hafa rifið framleiðslugreinar sín-
ar til grunna vegna gjörbreyttra
aðstæðna, en hafa síðan reynt að
byggja allt að nýju frá rótum. Það
hefur hinsvegar orðið hlutskipti
okkar íslendinga að láta sem ekk-
ert sé og taka á okkur sívaxandi
þrautir vegna orkukreppunnar, í
stað þess að leysa vandamál fram-
leiðslunnar eins og aðrar þjóðir.
Skráningar gengisfellinga hafa
alltaf orðið eftir á. Þessu hefur
verið réttilega lýst sem útsölu á
erlendum gjaldeyri. Þetta hefur
haft þau áhrif'á ágætis framleið-
endur, til dæmis í húsgagna-,
trésmíða- og fataiðnaði, svo
eitthvað sé nefnt, að framleiðslu
hefur verið hætt og innflutningur
hafinn í staðinn. Það lítur hag-
stæðara út við fyrstu sýn. En þeg-
ar atvinnutækifærin sem tapast,
taprekstur við gjaldeyrisöflunina,
erlendar skuldir, vextir, afborgan-
ir, og almenn lífskjaraskerðing
eru tekin inn í dæmið er ekki ann-
að að sjá en með þessu framferði
séum við að afhenda útlendingum
hlutdeild, og hana ekki litla í fisk-
aflanum. Það er ekki bæði hægt að
hafa frjálsan innflutning og geng-
ið of lágt skráð, annað hvort verð-
ur að víkja.
Þegar erlent lán er tekið, má
ganga út frá því strax, að það
verður að greiðast aftur með þeim
kostnaði sem því fylgir. Til þess að
standa í skilum verður að auka
útflutning, draga úr innflutningi,
eða fella gengið án verðbóta. Ef
ekkert af þessu dugar hefur pen-
ingunum verið stungið undan og
þeir notaðir til einhvers annars en
ætlað var.
Þegar farið er að spila úr spari-
fé erlendra aðila erum við komin
upp að vegg. Vextir og verðbólga
nú er glóandi járn. Þótt einhverj-
um takist að henda því á milli sín
með árangri, er útilokað að út-
flutningsatvinnuvegirnir geti risið
undir slíku. Kaupin gerast ekki
með nægum hraða þar. Því er ekki
Grímur Karlsson,
„Þegar farið er að spila
úr sparifé erlendra aðila
erum við komin upp að
vegg. Vextir og verð-
bólga nú er glóandi
járn. Þótt einhverjum
takist að henda því á
milli sín með árangri, er
útilokað að útflutnings-
atvinnuvegirnir geti ris-
ið undir slíku.“
haldið á lofti að við búum við
tvenns konar gengi, gengi fyrir út-
flutning og gengi fyrir innflutn-
ing. Þetta hefur heldur engu skil-
að upp í erlend lán, þvert á móti.
Ef gjaldeyririnn er rétt skráður
úr því sem komið er, þá dugir ekki
að líta aðeins á kostnaðinn við að
afla hans, erlendar skuldir verða
að vera í dæminu líka.
Því er haldið fram að fækkun
skipa við veiðarnar leysi vandann
og til dæmis ættu tiu stærstu
nótaskipin að veiða allan síldar-
kvótann. En hvort það tækist að
dreifa þessum viðkvæma fiski á
allar þær verkunarstöðvar eins og
nú er gert, til að verka hann til
manneldis, er ég vantrúaður á.
Hvað á að gera við allar þær
þúsundir manna sem missa at-
vinnuna við þessa tilhögun? Þá
kemur sú spurning hvort sá hugs-
unarháttur sé á sveimi, að fiski-
miðin við ísland eigi ekki lengur
að vera fyrir íslendinga fyrst og
fremst, en þess í stað eigi í vax-
andi mæli að afhenda útlending-
um þau aftur undir borðið?
Fiskimiðin við Island eru með
þeim ágætum að þau bjóða upp á
margskonar veiðar og veiðiaðferð-
ir. Þetta er misjafnt eftir stað-
háttum og fiskitegundum. Sums
staðar er óhjákvæmilegt að halda
orkufrekum veiðum áfram, annars
staðar má vel hafa blandaðar
veiðiaðferðir, og í þriðja lagi hent-
ar sums staðar bezt að hafa ein-
göngu orkusparandi veiðar.
Orkusparandi veiðar eiga það
sameiginlegt að þurfa stóraukinn
mannafla á sjóinn. Spurningin er
til dæmis hvort 10 þúsund menn
eigi að stunda veiðarnar eða 4 þús-
und eins og nú? Spurninguna má
líka orða hvort við eigum að njóta
sjálfir þess sem aflað er eða er-
lendir aðilar sem sjá okkur fyrir
olíunni og allt of miklum kostnað-
arliðum?
Það er hæpið að þeim, sem á
eftir koma og sjá um framhaldið
og framtíðina, takist að leysa
vandamál líðandi stundar ef okkur
tekst það ekki, því það bætist þá
við hjá þeim sem vandamál úr for-
tíðinni.
Þjóð sem b.vggir undirstöðu sína
á fiskveiðum hefur ekkert fast í
hendi nema það liðna, og eftir því
verður að fara, ef vel á að takast.