Morgunblaðið - 19.12.1982, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. DESEMBER 1982
Útgefandi nttbifrUt hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að- alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 150 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 12 kr. eintakíð.
Afullveldisdaginn birtust
hér í blaðinu umræður
skólamanna, háskólastúdents
og menntamálaráðherra und-
ir fyrirsögninni: Getur verið
að það sé komið að því nú, að
háskólinn standi á tímamót-
um? Að lestri loknum verður
svarið við þessari spurningu
játandi. Mun meira er þó í
húfi. Vandi háskólans er
vandi þjóðarinnar allrar og
þó helst hinnar dugmiklu
æsku.
Af umræðunum er ljóst, að
straumurinn til stúdents-
prófsins kemur ekki bara til
af því, að það sé eina leiðin,
sem framhaldsskólarnir hafa
upp á að bjóða, heldur vegna
þess að markaðurinn fyrir
menn með verknámsmenntun
er lítill sem enginn. Ungt fólk
í framhaldsskólum sækir á
stúdentsprófsbrautir meðal
annars vegna þess, að það er
um svo fátt annað að ræða.
Stúdentsprófið er að sumu
leyti orðið sambærilegt við
gagnfræðaprófið áður. Svo
virðist sem það markmið með
fjölbrautaskólunum að beina
fólki inn á fleiri námsbrautir
hafi ekki náðst. Fram-
haldsskólastigið hefur þanist
óhemjulega út á undanförn-
um árum, án þess að ráð væri
fyrir því gert, að nemendur
sættu sig aðeins að takmörk-
uðu leyti við að hætta námi
og hverfa út á hinn almenna
vinnumarkað beint úr fram-
haldsskóla. Einn þátttakenda
í umræðunum, Guðni Guð-
mundsson rektor Mennta-
skólans í Reykjavík, komst
þannig að orði: „Þessi nýskip-
an á framhaldsskólastiginu
er auðvitað enn eitt dæmið
um það, að við viljum helst
hlaupa áður en við kunnum
að ganga.“
Auðvitað er gott og skyn-
samlegt að mennta sem
flesta, enginn ágreiningur er
um það. Og miðað við þróun-
ina í öðrum löndum þurfum
við í sjálfu sér ekkert að
óttast, þótt hlutfall stúdenta
af hverjum aldursárgangi
hafi vaxið úr 14% í 30% síðan
1970. Einmitt fyrir og um
1970 vöktu háskólastúdentar
sjálfir rækilega athygli á því,
að bókvitið er í askana látið.
En dr. Guðmundur Magnús-
son, háskólarektor, hitti
naglann á höfuðið, þegar
hann sagði í umræðunum:
„Spurningin er bara sú,
hvernig á að virkja þetta á
réttan hátt og gefa fólki jafn-
framt tækifæri til að njóta
menntunar. Það er stöðugt
verið að tala um nýjar virkj-
anir, en maður heyrir af-
skaplega lítið talað um að það
eigi að virkja nám, það er
eins og það eigi að koma af
sjálfu sér. Það er kannski
einn vandinn."
Það verður að veita vel
menntuðum mönnum tæki-
færi til að takast á við verðug
verkefni og standa þannig að
þróun atvinnulífs í landinu,
að þjóðin dragist ekki aftur
úr í lífskjörum og á sviði
verkmenntunar. Mestu stór-
framkvæmdir hér á landi
hafa verið við virkjun vatns-
falla og enn er mikið verk
óunnið á því sviði. Þegar litið
er á þróun þeirra fram-
kvæmda frá því hafist var
handa við smíði Búrfells-
virkjunar um miðjan sjöunda
áratuginn, kemur í ljós að ís-
lendingar hafa stig af stigi
aukið eigin hlut í öllum þátt-
um virkjanaframkvæmda og
við gerð síðustu stórvirkjun-
arinnar við Hrauneyjafoss
var verkið alfarið í íslenskum
höndum. Deilur um hag-
kvæmni stórvirkjana eiga að
heyra sögunni til og víst er að
með gerð þeirra hefur þjóðin
aflað sér dýrmætrar reynslu
og verkmenntunar. Sú bylt-
ing hefur verið hljóðlát en
finni þeir menn sem að þess-
um verkum stóðu ekki kröft-
um sínum viðnám hér á landi
getum við hæglega glutrað
þessari verkmenntun niður á
skömmum tíma. Stórhuga at-
vinnustefna er forsenda þess
að víðtæk menntastefna skili
þeim árangri sem að er
stefnt. Og góð lífskjör, háar
rauntekjur alls almennings,
byggjast á því að sem mest
verðmæti séu framleidd á
hvern einstakling.
Hvort sem mönnum líkar
það betur eða verr er Háskóli
Islands almenn menntastofn-
un en ekki fræðasetur, svo að
vísað sé til þeirra skilgrein-
inga sem notaðar voru í hin-
um fróðlegu umræðum hér í
blaðinu. Rannsóknastarfsemi
innan háskólans hefur að
verulegu leyti orðið að víkja
fyrir þunga kennslunnar.
Innan háskólans er að finna
starfsmenn með doktorspróf
frá 42 háskólum. Afram verð-
ur að stuðla að því að íslend-
ingar leiti sér æðri menntun-
ar og njóti aðstöðu til vís-
indaiðkana á fremstu fræða-
setrum um víða veröld í
þeirri von, að ættjarðarástin,
verðug viðfangsefni og bæri-
leg lífskjör muni lokka hina
hámenntuðu menn aftur
hingað heim.
Miðað við fjárhagshorfur á
næstunni megum við hafa
okkur alla við til að halda í
horfinu. Ábyrgð þeirra er
mest sem vegna þröngsýni og
fordóma leggjast gegn því að
öllum tiltækum ráðum sé
beitt til að breikka tekju-
grundvöllinn. Skorturinn á
heilbrigðri og frjálslyndri
framtíðarsýn við mótun
stórhuga atvinnustefnu er að
drepa allt þjóðlífið í dróma.
Verði ekki brotið blað á þess-
um tímamótum er verið að
dæma ísland til að vera lág-
launaland. Unga fólkið verð-
ur að snúast gegn þröngsýn-
inni á þessum sviðum eins og
öðrum. Augljóst er, að er-
lendu skuldabyrðinni vegna
fyrirhyggjuleysis undanfar-
inna ára verður varpað á þess
herðar og á uppvaxandi
kynslóð bitnar það þyngst, ef
ekki tekst að virkja nám með
skynsamlegum hætti allri
þjóðinni til farsældar. Eða
hver sættir sig við þessa
framtíðarsýn: Illa menntuð
eyþjóð í erlendum skulda-
klafa án verðugra verkefna?
Að virkja nám
[ Reykjavíkiirbréf
♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 18. desember
Dæmisaga
um gúmmí-
vadstígvél
I endurminningum Ingólfs
Jónssonar fyrrv. ráðherra frá
Hellu er „grátbrosleg saga af
gúmmívaðstígvélum", er lýsir
hafta- og skömmtunartímabili í
sögu þjóðarinnar. Þar segir að
gefin hafi verið út reglugerð um
skömmtun á gúmmívaðstígvélum
21. maí 1943, sem leiddi til mikill-
ar skriffinnsku, ef menn vildu
verða sér úti um þennan skófatn-
að.
Viðskiptaráðuneytið gaf út
fréttatilkynningu, svohljóðandi:
„Ríkisstjórnin hefur ákveðið að
taka upp skömmtun á gúmmistíg-
vélum karlmanna (nr. 7 og stærri)
frá og með 1. júní nk. Ástæðan til
þess er sú, að mikill skortur er á
gúmmíi, eins og kunnugt er, og
það skilyrði var sett fyrir því að
þessar vörur fengjust til landsins,
að séð yrði um, að þær væru ein-
ungis seldar þeim, er nauðsynlega
þyrftu á þeim að halda vegna at-
vinnu sinnar ... Nánari reglur
um fyrirkomulag skömmtunarinn-
ar er að finna í reglugerð ..."
Síðan er sagt frá því í Ingólfs-
sögu að Sigurjón Pálsson, Söndum
í Meðaliandi, hafi hinn 23. júní rit-
að bréf til Skömmtunarskrifstofu
ríkisins: „Ég undirritaður leyfi
mér hér með að fara þess á leit við
skömmtunarskrifstofuna, að hún
veiti mér leyfi til þess að fá ein
klofhá gúmmístígvél nú á þessu
yfirstandandi ári. Atvinnu minni
er þannig háttað, að ég fæ ekki séð
ég komist af án þess að hafa fullhá
stígvél til að fara í land í hvert
sinn, er ég þarf að fara að heiman
..." Sigurjón bjó á Söndum í Með-
allandi, en sú jörð er eyja í Kúða-
fljóti, stærsta vatnsfalli á íslandi,
sem farið var yfir á hestum.
Skömmtunarskrifstofa ríkisins
skrifar nú viðskiptaráðuneytinu
bréf þar sem segir m.a.: „ ... Sam-
kvæmt 7. gr. reglugerðar frá 21.
maí 1943 um skömmtun á gúmmí-
vaðstígvélum má aðeins veita sjó-
mönnum innkaupsleyfi fyrir klof-
háum gúmmístígvélum. Skrifstof-
una brestur því heimild tii að
veita umbeðna undanþágu, en hef-
ur eftir atvikum talið rétt að
senda erindi þetta til ráðuneytis-
ins, ef því kynni að þykja ástæða
til frekari aðgerða."
Ráðuneytið þarf dulítinn um-
hugsunartíma, sem vænta mátti,
en svarar 7. júlí sama ár og heim-
ilar undanþágu í þessu og viðlíka
dæmum, þó brot séu á útgefinni
reglugerð.
Enginn mælir því í mót, að
skömmtun getur reynzt óhjá--
kvæmileg á afbrigðilegum tímum,
en engu að síður er hollt fyrir fólk,
sem ekki lifði blómaskeið hafta og
skömmtunar hér á landi, að leiða
hugann að þeirri miðstýringu
manneskjunnar er þá var.
Þessir tímar eru ekki langt að
baki í þjóðarsögunni og þessir
tímar eru enn í dag í þjóðfélögum
sósíalismans, þar sem hagkerfi
marxismans blívur. Vöruskortur,
biðraðir, skömmtun og kerfisstýr-
ing á neyzlu og raunar lífsmunstri
fóiksins „daglegt brauð" í öllum
marxískum þjóðfélögum. Og
grunnt er á þeim skoðunum hjá
„hugmyndafræðingum" vinstri
mennskunnar hér á landi, að þeir
og miðstýringin þurfi til að koma
svo haft „verði vit fyrir sauðsvört-
um almúganum", eins og í fyrir-
myndarríkjunum.
Það segir sitt að eftir fjögurra
ára nær samfellda ríkisstjórnar-
aðild Alþýðubandalagsins setur
formaður þess, félagi Svavar
Gestsson, fram kenningu um
„fjögurra ára neyðaráætlun" í
þjóðarbúskapnum. Fjögurra og
fimm ára „áætlanir" hljóma kunn-
uglega, minna eilítið á Tassfréttir
— og kornhungur Sovétríkjanna.
Og miðstýringarmenn bíða síns
færis svo hanna megi neyzluþarfir
einstaklinganna í eitt allsherjar
nauðþurftarmót „vísindalegs sósí-
aiisma."
Alþingi, fjár-
veitingavaldid
og löggjafar-
valdiö
í Ólafslögum, þ.e. lögum um
stjórn efnahagsmála nr. 13/1979,
sem Alþýðubandalag og Fram-
sóknarflokkur knúðu í gegn um
þingið á sínum tíma, segir orðrétt:
„Ríkisstjórnin skal leggja fyrir
Alþingi fjárfestingar og lánsfjár-
áætlanir fyrir eitt ár í senn og
skulu þær fylgja fjárlagafrum-
varpi."
Ríkisstjórn, sem vill fara að
landslögum, ber því að leggja
fram lánsfjáráætlun þegar þing
kemur saman að hausti, eða fljót-
lega eftir það, og sjá svo um, að
Alþingi afgreiði samtímis fjárlög-
um, þ.e. áður en viðkomandi fjár-
lagaár byrjar. Þetta var og er
rökstutt þann veg, að lánsfjárlög
og fjárlög séu tvær hliðar á sama
fyrirbæri, því stjórntæki í ríkis-
og þjóðarbúskapnum, sem þessum
iögum er ætlað að vera.
Þingmenn fá heldur ekki heild-
stæða mynd af ríkisbúskapar-
dæminu — né af stjórnarstefn-
unni í ríkisbúskapnum fyrir kom-
andi ár, ef slík stefna er þá fyrir
hendi, — nema að lánsfjárhliðin
fylgi með.
Lánsfjárhliðin í þjóðarbúskapn-
um skiptir og veruiega meira máli
en áður þegar erlend skuldabyrði
er komin up í 23—25% af útflutn-
ingstekjum þjóðarinnar ^ en
skuldasúpan í 45% af þjóðarfram-
leiðslu. Samkvæmt upplýsingum
frá Seðiabanka hafa erlendar
skuldir ríkissjóðs og ríkisstofnana
hækkað úr 3.345 m.kr. 1977 í 4.839
m.kr. 1981 reiknað á föstu gengi,
sem er 45% skuldaaukning, einnig
á föstu gengi reiknað.
Þrátt fyrir skýlaus lagafyrir-
mæli og þrátt fyrir samhengi fjár-
og lánsfjárlaga fengu þingmenn
ekki einu sinni að sjá frumvarp að
lánsfjárlögum fyrir þinghlé, hvað
þá um að fjalla og afgreiða. Óvíst
er, að samstaða hafi verið um
lánsfjárlagagerðina í ríkisstjórn
fremur en önnur meginmál, eins
og nýjan vísitölugrundvöil, kjör-
dæmamálið, viðræður við Alu-
suisse o.fl.
Frá upphafi líðandi árs til'
októberloka hafa ráðherrar og
ráðuneyti staðið fyrir mýmörgum
aukafjárveitingum, umfram fjár-
lög ársins, án nokkurs samráðs við
Alþingi, sem lögum samkvæmt fer
með fjárveitingavaldið, eða fjár-
veitinganefnd í þess umboði. Það
kom fram við fjárlagaumræður á
Alþingi að samtals nema þessar
aukafjárveitingar hvorki meira né
minna en kr. 741.808.000.- Sjö
ráðuneyti eiga hér hlut að máli
með fjárhæðir sem nema frá