Morgunblaðið - 19.12.1982, Blaðsíða 38

38 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. DESEMBER 1982
Hjónin Ingveldur
Björnsdóttir og
Þórarinn
Sveinsson
á Kílakoti.
Myndin er tekin
um síðustu
aldamót.
Þegar líður á jólaföstuna er ekki leng-
ur hægt að standast freistinguna og láta
sem maður sjái ekki allar þær bækur,
sem streyma á markaðinn. Sumum er
haldið mjög á lofti, — oft vegna þess að
höfjundurinn eða viðfangsefnið hafa ver-
ið í sviðsljósinu, eru persónur, sem menn
þekkja úr sjónvarpinu og langar að
kynnast nánar. Aðrar bækur láta lítið
yfir sér og nánast tilviljun ef maður
verður þeirra var. Samt sem áður eru
það einatt beztu bækurnar og þær sönn-
ustu.
Ein af þessum bókum er „Að heiman",
síðara hefti ljóðasafns Þórarins Sveins-
sonar, sem fyrr meir bjó í Kilakoti í
Keiduhverfi, litríkur persónuleiki og
hafði gott skopskyn, tryggðatröll og
maður fyrir sínum skoðunum.
Þegar ég fletti blöðum Þórarins vekur
fyrst athygli hversu nánir menn voru hér
áður. í stökum hans og ljóðum eru
mannkostirnir og breyskleikinn í hverri
hendingu þegar hann lýsir sveitungum
sínum. Bændavísurnar eru ýmist mann-
lýsing eða öfugmæli. Karli Kristjánssyni
hafa farist svo orð, að þegar þær bárust í
hans sveit, „skemmtu menn sér við þær
eins og nokkurs konar felumyndir eða
gátur".
Þar er Árni uppstökkur
allra manna bónverstur
bragðar aldrei brennivín
og býður fáum inn til sín.
Þannig skemmtir Þórarinn sér við að
lýsa Árna Kristjánssyni í Lóni, sem
raunar var vinsæll og annálaður höfð-
ingsmaður. Þessi leikur að vísunni er
jafnvinsæll nú og hann var þá, ætlaður
fyrir augnablikið og til þess fallinn að
létta geð guma. í þessari íþrótt-standa
fáir hagyrðingar Þórarni jafnfætis, enda
hafði hann næmt auga-fyrir myndum og
andstæðum sem gekk raunar í arf til
Sveins listmálara, sonar hans.
Tíðarvísur eru dæmigerðar fyrir íþrótt
Þórarins. Þær voru ortar 1908, en um,
þær mundir voru ýmsar djarfar og ný-
stárlegar hugmyndir uppi meðal sumra
Keldhverfinga. Þórarinn gerir þær að
yrkisefni í vísunum og lætur sér fátt um
finnast:
... afarmennið aldrei þreytist
öllu á jörð að snúa við.
Náttúran er eins og áður
enginn henni rótað fær.
Glitrar jökull geislum fáður
gullinn máni þegar hlær.
„Ofurmennin" urðu aðhlátursefni
mánans, enda breyttist ekkert við þeirra
tillögur. Náttúran var söm og áður. Tíð-
arvísur eru fullar af gamansömu spaugi
framan af og víða komið við. En þegar á
líður kvæðið verður Þórarinn alvarlegri
og efnistökin sterkari. Smátt og smátt
snýst það upp í dýrðaróð til sveitarinnar
og náttúrunnar.
Á þessum árum var þeirri hugmynd
hreyft, að heiðin yrði girt af frá Tungu-
heiði um Fjöll að Jökulsá til að auðvelda
fjárgæzlu, — gífurlegt mannvirki, sem
enn sér ekki dagsins ljós. Þórarinn hugs-
aði sér að múrveggur mikill yrði reistur,
„sem móa þvera yfir nær“. Engin þörf
yrði að hýsa fé né halda því til beitar,
heldur safnaðist það undir múrvegginn
og yrði sjálfu sér nógt. Karlmennsku
þurfti til að standa yfir fé á vetrum, en
nú biðu manna önnur verk og löður-
mannlegri:
Aldrei sést nú út um móa
einn við sauði ráfa Björn.
Aldrei Þórður heyrist hóa
hásum róm við Litlu-Tjörn.
Báðir inni á svæflum sitja
svönnum hjá og kemba ull.
Hrín á gluggum hríðarrytja
hjörð í skjóli liggur full.
Auðvitað voru þeir Björn og Þórður
með mestu karlmennum sveitarinnar í
vísum Þórarins. En þetta var líka á þeim
góðu og gömlu dögum þegar
allir við það eina strita
að efla sóma þessa lands.
Ósanngjarnt væri að skilja svo við
Þórarin og ljóð hans að afgreiða hann
sem hagyrðing, þótt ég og mínir líkar
getum vel unað því að það orð sé um
okkur haft. Þórarinn var skáld eins og
margur alþýðumaður af hans gerð á
þeirri tíð þegar honum bauð svo við að
horfa. Einu sinni tók hann sig til og orti
„Skáldatal Keldhverfinga 1935“. Þar lýs-
ir hann m.a. Birni Þórarinssyni á Vík-
ingavatni, ógleymanlegum manni öllum
sem honum kynntust, fyrir sakir gáfna
hans, fróðleiks og málsnilldar. Björn átti
við langvarandi vanheilsu að stríða og
hafði það áhrif á skaphöfn hans. En þeg-
ar hann fékk gest í heimsókn sem hann
mat mikils og langaði að eiga orðaskipti
við, hresstist hann allur og lék á als oddi:
Kveður hann enn
á kararbeði
listræn ljóð
svo lýðir hlusta,
því arnfleygur andi
aldrei þreytist
né lækkar flug
þó í lofti syrti.
Liggur hann nú einn
og ellihrjáður
úti við ósa
ævistrauma.
Teningum er kastað
og tafli lokið.
Brosir við bráröðli
betri heimur.
Og gamansemin er æ á næsta leiti. Um
Einar Benediktsson á Víkingavatni yrkir
Þórarinn m.a.:
... Seint mun minning
þess mærings fyrnast
er Soffíu ljóð
hann söng og orti.
Jörmuðu þá gimbrar
í jötukofa,
hlustuðu hreindýr
á Hágöngum.
Hoppuðu höfrungar
á hranna-brjóstum,
kumruðu kaplar
en kýr drundu.
Óneitanlega saknar maður þess að
hafa ekki getað heyrt Einar syngja um
Soffíu sína svo áhrifamikið sem það hef-
ur verið eftir lýsingunni!
Eins og þessi sýnishorn af kveðskap
Þórarins bera með sér átti hann marga
strengi í hörpu sinni. Ymsir bragarhætt-
ir léku honum á tungu. Fornyrðislag eða
ferskeytla og jafnvel sonnetta voru í
háttatali hans eftir því sem honum hent-
aði í það og það sinnið. Málið er hreint og
kjarnmikið. Yrkisefnin sótti hann í
hversdagslífið og náttúran var hluti
ljóðsins: Víkingavatn og Stórá gamla,
þar sem hann undi sér vel við veiðiskap,
fuglarnir og Jökulsá með sinn Dettifoss,
svaðilfarir á vetrum eða Bakkus gamli,
sem átti um sárt að binda þegar bannlög-
in gengu í gildi. Og þarna er Strokkur,
það fræga kvæði, lýsing á sveitarfundi
þegar heldur betur hitnaði í kolunum, en
ort til styrktar Benedikt á Tóvegg, þegar
hann gat ekki gengið til heyskaparverka
sakir vanheilsu. Mæltu þá allmargir
Keldhverfingar, konur og karlar, sér mót
í Garðsengjum einn sunnudag um slátt-
inn og slógu og rökuðu saman allmiklu
heyi fyrir Benedikt. En einn var sá, sem
tók hvorki hrífu né orf. Það var Þórar-
inn. Hann settist við skriftir og um
kvöldið hafði hann ort Strokk, mikið
kvæði og skemmtilegt. Setti hann það
upp, að enginn fengi að hlýða á það nema
hann gyldi Benedikt á Tóvegg eina mörk
af smjöri eða jafngildi þess og reyndist
það svo, að hann varð Benedikt drýgstur
allra þegar upp var staðið.
Björn Þórarinsson frá Kílakoti hefur
safnað saman ljóðum föður síns og gefið
út bæði bindin „Að heiman". Frágangur-
inn er vandaður og honum til sóma.
Halldór Blöndal
Blaöburðarfólk
óskast!
Úthvorfi Gnoöarvogur 44—88
viiivciii Hjallavegur

Vesturbær
Tjarnarstígur
Garöastræti
Faxaskjól
Skerjafjörður
sunnan flugvallar!
Austurbær
Skólavöröustígur
Laugavegur 1—33
Flókagata 1—51
■
Uppsetningarbúðin
Musselmalet
munstrið
Tilbúnir straufríir dúkar, serviettur,
diskaþurrkur og fleira meö þessu
vinsæla bláa danska postulínmunstri.
Borödúkar í úrvali.
Matardúkar. Blúndudúkar.
Flauelisdúkar. Handunnir
dúkar. Dúkar á
sporöskjulaga borö. Dúk-
ar á hringiaga Doro. Allar
stæröir. Jóladúkar i urvali.
Uppsetningarbúðin, iHverfisgötu 74 sími 25270.