Morgunblaðið - 07.01.1983, Page 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. JANÚAR 1983
Einkarekstur í gífur-
legum vexti 1 Kína
eftir Kristján Guðlaugsson, fréttaritara Morgunblaðsins í Peking
Á nýafstöðnu fimmta þjóðþingi
Kina lögðu ráðamenn Kínverja á
það mikla áherslu, að hlutur
menntafólks og sjálfstæðra at-
vinnurekenda yrði aukinn að mun.
Zhao Ziyang, forsætisráðherra
Kína, sagði í ræðu sinni á þinginu,
að án menntafólksins yrði ekki af
frekari sósíalskri þróun.
Hann fjölyrti um þátt einka-
framtaksins og hrósaði mjög
þeim breytingum sem orðið hafa
síðan einkarekstur var leyfður
að nýju. Þykir ýmsum sem hér
kveði við nýjan tón, en gagnrýn-
israddirnar innan flokksins og
hersins hafa miskunnarlaust
verið þaggaðar niður. Ber þar
hæst brottvikning Hua Guo
feng, fyrrverandi formanns
flokksins, og Geng Biao, fyrrver-
andi varnarmálaráðherra, úr
fastanefnd miðstjórnarinnar. En
einnig hefur vakið athygli að
ráðuneytisstjóri hermálaráðu-
neytisins, Wei Guo ging, var lát-
inn víkja úr embætti vegna
gagnrýni sem birst hafði í mál-
gagni hersins á stefnu Den Xiao
ping. Hin nýja stefna, sem mörk-
uð var á 12. þingi flokksins í
september sl., hefur hlotið nafn-
giftina „andleg menning sósíal-
ismans". Líklega hefði fróma
maóista 8. áratugarins rekið í
rogastans, ef þeim hefði verið
sagt að landstólpar „andlegrar
menningar sósíalismans" í þús-
undáraríkinu austur í Kína,
væru einkaframtakið og
menntafólkið.
Vaxandi
einkarekstur
Einkareksturinn hefur vaxið
gífurlega á siðustu þremur ár-
um. Miðað við 1979 hefur tala
fyrirtækja í Kína þrefaldast. En
það segir þó ekki alla söguna.
Árið 1981 voru 3,04 milljónir
fyrirtækja í Kína. Af þeim voru
600 þúsund í ríkiseign (28%
aukning frá 1979), 940 þúsund í
sameign (49% meira en 1979) og
1,5 milljónir í einkaeign. Hin síð-
astnefndu voru 33 sinnum fleiri
en árið 1979. Af þessu er ljóst, að
fyrirtæki í einkaeign hafa
sprottið upp eins og gorkúlur á
síðari árum og aukning einka-
rekstrarins heldur áfram með
vaxandi hraða. Tianjin, sem er
þriðja stærsta borg Kína, er
ágætt dæmi um þetta. í júlí, ág-
úst og september á þessu ári
voru þar stofnuð 594 fyrirtæki,
langflest í einkaeign. Aukningin
er þó enn meiri á hinum svoköll-
uðu „efnahagssvæðum" þar sem
erlendum aðilum er leyft að fjár-
festa og einkareksturinn hefur
fengið frjálsari hendur en ann-
ars staðar í Kína. „Efnahags-
svæðin" eru 3. Guandong-hérað,
sem liggur næst Hong Kong,
Fukien-hérað sem liggur and-
spænis Formósu og svæði sem
liggur umhverfis Macao sem
einnig er í Guandong-héraði.
Það er augljóslega engin tilvilj-
un að „efnahagssvæðunum" hef-
ur verið valinn staður nærri
þeim hlutum Kína þar sem
einkarekstur stendur þegar með
blóma. Flestar erlendar verk-
smiðjur eða verksmiðjur í sam-
eign erlendra aðila og kínverska
ríkisins, eru staðsettar á þessum
„efnahagssvæðum". Þannig er
t.d. Camel-reyktókbak framleitt
í Xiamen í Fukien, National
Panasonic á verksmiðju í Gu-
andong, CTI rekur gámaverk- y
smiðju í sama héraði og svo
mætti lengi telja. Hér er fyrst og
fremst um fjármagn frá Japan
og Bandaríkjunum að ræða, en
Hong Kong hefur líka fest fé í
mörgum fyrirtækjum í Kína.
Þessi hluti einkarekstrarins er
þó ekki sá sem mest hefur vaxið
á undanförnum árum. Og í yfir-
liti yfir fjölgun fyrirtækja frá
opinberum aðilum flokkast hann
undir ríkisrekstur, þar sem kín-
verska ríkið á 51% af rekstrin-
um.
Smáfyrirtæki blómstra
Þegar Menningarbyltingunni
lauk 1977, var ástandið í efna-
hagsmálum Kínverja ekki beys-
ið. Margar verksmiðjur höfðu
lagt niður starfsemi sína, fyrir-
tækjum hafði fækkað verulega
og gæði og magn framleiðslunn-
ar hafði rýrnað til muna. Fyrir-
tækjum hafði fækkað um 80%
frá 1958, vegna þjóðnýtingar og
sameiningar allrahanda fyrir-
tækja. Á sama tíma hafði Kín-
verjum fjölgað verulega og af því
leiddi að þjónusta og verslun gat
engan veginn gegnt hlutverki
sínu. Efnahagsstefna núverandi
valdhafa beinist að miklu leyti
að því að greiða úr þeim vanda
sem þjóðnýtingarstefna Menn-
ingarbyltingarinnar hafði fært
með sér. Eftir 1979 hafa alls
konar smáfyrirtæki sprottið upp
í Kína. Grænmetis- og ávaxta-
verslanir, viðgerðaþjónusta fyrir
sjónvörp, útvörp og myndavélar,
kornvörumarkaðir, veitingastof-
ur og reiðhjólaverkstæði o.s.frv.
standa meðfram öllum stærri
götum. Að hluta til er þarna um
föst fyrirtæki að ræða, en marg-
ar sölubúðirnar standa aðeins
tímabundið. Verslunarfyrirtæk-
in eru líka af ýmsum toga. Þar
má greina verslanir sem bjóða
erlendan varning, en slíkt er ein-
vörðungu hægt að kaupa fyrir
sérstaka útlendingapeninga, sem
ganga kaupum og sölum á
svartamarkaðinum. Þar eru líka
veitingastofur og vínbúllur sem
ætlaðar eru Kínverjum. Og síð-
ast en ekki síst eru ólögleg við-
skipti orðin býsna algeng. Þar er
á ferðinni starfsemi sem ekki er
amast við af yfirvöldum, því hún
leysir að nokkru þann vanda sem
Kínverjum stafar af atvinnu-
leysi. Bændur úr nærliggjandi
kommúnum koma til stórborg-
anna og selja ýmiss konar varn-
ing, svo sem hnetur, egg, græn-
meti og lifandi fiðurfénað til að
drýgja tekjur sínar. Allt hefur
þetta leitt til að þjónusta hefur
batnað og framboð á matvöru og
Sölubúð með hnetum, te og sælgæti.
Gamall bóndi selur hnetur i skemmtigarði.
Vandræði sósíalismans — Sofandi starfsmaður um háannatímann. Hér vant-
ar „andlega menningu!"
1982 kalt og úrkomulaust
MORGUNBLAÐIÐ hefur fengið eftir-
farandi yfirlit frá Veðurstofu íslands
um veðrið á síðastliðnu ári, 1982.
„Árið 1982 hefur verið kalt og úr-
koman verður með meira móti.
Árshitinn í Reykjavík verður 4° sem
er 1° lægra en meðaltal áranna
1931 — 1960 og 'h° lægra en hitinn á
árunum 1961 — 1980. Á Akureyri
verður árshitinn 3° sem er tæplega
1° kaldara en 1931 — 1960 en nokkurn
veginn það sama og á árunum
1961-1980.
Ársúrkoman í Reykjavík var til
jafnaðar 805 mm 1931—1960, en lítið
eitt minni næstu 20 ár og nú verður
hún 880 mm. Á Akureyri var ársúr-
koman 1931—60 474 mm og eins og í
Reykjavík voru næstu 20 árin heldur
þurrari, en nú í ár verður úrkoma
þar meira en 550 mm.
Mjög sólarlítið var í Reykjavík
alla mánuði frá apríl til júlí. Aðeins
september var sólríkari en venja er
til. Sólskinsstundir ársins verða 1150
en í meðalári eru þær 1249. Á Akur-
eyri var hins vegar mjög sólríkt í
júní. Sól skein þá í 262 klst. og hefur
enginn júnímánuður verið jafn sól-
ríkur þar frá uphafi mælinga 1927.
Á Akureyri var einnig tiltölulega
sólríkt í mars, apríl og ágúst. Sól-
skinsstundir ársins urðu þar 1019 en
eru í meðalári 962.
Á árinu hafa skipst á kaldir og
tiltölulega hlýir mánuðir, en þeir
köldu hafa þó verið fleiri.
Janúar var kaldur og munaði þar
mest um harðan frostakafla 2.—10.
Snjólétt var sunnanlands, en mikill
snjór á Norðurlandi. Veður var
fremur stillt og stormdagar fáir.
í byrjun febrúar hlýnaði til muna
og mánaðarhitinn á öllu landinu
varð 2'h° yfir meöallagi. Mikil úr-
koma var um allt land fyrstu dagana
en mest 4.-5. og urðu þá víða mikil
flóð. Mánaðarúrkoman varð víðast
mun meiri en í meðalári, en á Vest-
fjörðum og Norðvesturlandi náði
hún þó ekki meðallagi. Hvassviðri
voru alltíð í febrúar og einnig í mars.
I marsmánuði var hitinn um og
yfir meðallagi austantil á landinu en
vestantil var kaldara en í meðalári.
Suðlægir vindar voru ríkjandi í apríl
og hiti meira en 1° yfir meðallagi
norðanlands og austan en suðvest-
anlands var hann í rösku meðallagi.
Síðasta dag mánaðarins gerði hart
norðan hret sem stóð fram til 5. maí.
Þessa 6 daga var frost um allt land.
í Reykjavík fór frostið niður í 7,7°
þ. 5. og er það mesta frost þar í maí
frá upphafi samfeildra mælinga
1920. Á Akureyri fór frostið niður í
10,1°. Þar hefur einu sinni mælst
meira frost í maí en það voru 10,4°
1968. Mælingar á lágmarkshita eru
svo til samfelldar á Akureyri frá
1928. Maí varð í heild kaldur eða um
2° undir meðallagi.
í júní var heldur hlýrra en í með-
alári suðvestanlands en annars stað-
ar var hiti undir meðallagi. I júlí var
hins vegar vel hlýtt norðaustantil á
landinu en lítið eitt kaldara en í
meðalári annars staðar. Fyrri mán-
uðinn var víðast mjög þurrt nema á
Suðvesturlandi en í júlí var úrkomu-
samt um allt land.
Ágúst og september voru báðir
kaldir, einkum þó september, en þá
var meðalhitinn um 3° undir meðal-
lagi. í Reykjavík hefur ekki orðið
jafn kalt þessa tvo mánuði til sam-
ans nema tvisar á heilli öld en það
var 1886 og 1921. Mælingar eru þó
ekki fyllilega sambærilegar allt
þetta tímabil og á síðasta áratug
varð tvisvar næstum því jafn kalt.
í október varð hiti nálægt meðal-
lagi og veður var lengst af hæglátt
þennan haustmánuð og snjór ekki
teljandi. Nóvember var umhleyp-
ingasamur og kaldur, hiti 2'A —3°
undir meðallagi og víða talsverður
snjór seinni hlutann.
Desember hefur einnig verið kald-
ur og verður í heild 2—2'h° undir
meðallagi. Sunnanlands snjóaði
talsvert um miðjan mánuðinn og
norðanlands bættist við þann snjó
sem fyrir var. Aftakaveður gerði á
Suðurlandi dagana 18.—20. og
stórhríðarveður var norðanlands.
Jólasnjóinn skórti ekki. Við veður-
stofuhús mældust 32 cm þ. 27., en
snjódýpt í Reykjavík fer sjaldan yfir
30 cm.
Skrifað 29. desember 1982.“