Morgunblaðið - 07.01.1983, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. JANÚAR 1983
Jón Þ. Árnason
Lífríki og lífshættir. LXXXIV
Spurningin er: Hvernig er líklegt, að at-
vinnulýðræðismenn beri sig til við að þrífa
upp eftir sig, Öðruvísi en með gagnkvæmum
sakargiftum?
Hinar björtu og fögru vonir,
sem nær einróma og hvarvetna
voru reistar á ímyndun um ævar-
andi hagsældarmátt lýðræðis-
sósíalískrar stóriðjualdar, svífa
nú hver eftir aðra seglum þðnd-
um út í ómælisbuskann. Von-
brigðin og efasemdirnar, er tók
að brydda á fyrir tæpum 10 árum,
eru nú orðnar að fullri vissu, sem
nálgast sannfæringu um, að
heimsmenningin sé að syngja sitt
síðasta vers, að mannkyninu
verði tæpast forðað frá tortím-
ingu.
A viðtekinn mælikvarða mælt
leikur ekki umtalsverður efi á, að
almenn velmegun á Vesturlönd-
um hafi vaxið með undraverðari
árangri næstu 2—3 áratugina eft-
ir lok síðari heimsstyrjaldar en
dæmi voru til áður. En nú, þegar
engu fortakslausari vafi getur
ríkt á, að þessu velferðarskeiði er
lokið, verður sú fullvissa æ rök-
fastari, að bæði grunnur og burð-
arstoðir hafi verið kenningahjóm
eitt. Vesturlandaþjóðir eru ekki
óvanar hröðum og snöggum
sviptibyljum, en nú hefur sú
óvenjulega og sársaukafulla til-
finning gripið um sig, að þær séu
farþegar í langferðabifreið, sem
brunar niður brattan veg á gljúf-
ursbarmi með nefnd við brotið
stýri.
Villuljós og
vanmáttur
Orsakir ríkjandi heimsófremd-
ar eru að sönnu margvíslegar og
rætur hennar liggja sannarlega
djúpt. Sumar orsakirnar eru auð-
greindar, aðrar torskiljanlegar og
flóknar. Ekkert er dularfullt við
það og segir sig raunar sjálft. Á
meðal þeirra, sem liggja í augum
uppi, en hefir eigi að síður um
langan aldur haft og hefir enn
einna hremmilegastar afleið-
ingar, og má með miklum rétti
telja móður flestra ófarnaðaror-
saka, er sú lífsseiga og hvimleiða
árátta allra endurlausnara, að
skoða og sýna heim og mann í því
ljósi, sem þeim finnst endilega að
hvort tveggja ætti að vera sam-
kvæmt eigin lífssýn, og miða allt
brölt sitt við það, en umhverfast,
þegar athygli er vakin á, hvernig
veröldin í raun og veru er.
Engan, sem gert hefir sér grein
fyrir hinni makalausu vanhæfni
mannkynsins til að læra að þýð-
ast náttúruríkið, lífsrými sitt, og
tregðu þess við að beita viti og
vilja til að bæta og fegra um-
hverfið, gera það hollara og heil-
næmara, furðar á sigursæld
vinstrirtiennsku. Fyrir því verður
seint of oft endurtekið, að ef ekki
tekst að knýja drottnandi öfl til
að meta og virða manneskjuna og
lífssvigrúm hennar á forsendum
áskapaðs eðlis — þ.e. enn undir-
strikað: eins og hvort tveggja er,
ekki eins og fjöldanum finnst að
ætti að vera — hlýtur allt viðnám
að verða kukl og kák. Ef það hins
vegar tekst, liggur í málsins
merg, að bæði ofstækisfullir jöfn-
unarsinnar og heittrúaðir hag-
vaxtarpostular hljóta að lenda í
illbærilegum sálarháska.
Helmut Kohl, hinn nýkjörni
kanzlari Vestur-Þýzkalands,
flutti þjóð sinni og þingi stefnu-
yfirlýsingu ríkisstjórnar sinnar
hinn 13. október sl., 8 dögum eftir
að hann og meðráðherrar hans
höfðu unnið hefðbundna embætt-
iseiða. I henni komst hann m.a.
þannig að orði:
„Ég bið alla borgara að nýta
náttúrugæði okkar, gróðurmold,
vatn og loft, á nærgætnislegan
hátt. Okkur er skylt að varðveita
fjölbreytni jurta- og dýralífs í
landi okkar."
Kohl er talinn heiðarlegur og
góðviljaður, en skörungur ekki
meiri en títt er um atvinnulýð-
ræðismenn. Traust hans á skiln-
ing og skynsemi samborgara
sinna verður því hvorki lagt hon-
um út til lasts né lofs, því að af
manni, sem á frama sinn kominn
undir töldum en ekki völdum at-
kvæðum, verður þess ekki með
sanngirni krafizt, að hann viður-
kenni að einnig í áminnztu efni
hlyti stjórnsemi að verða fjölræði
betri.
öngþveiti í stjórn- og efnahags-
málum á öllum sviðum, nokkurn
veginn jafnstíga vanmætti,
skræfuskap og úrræðaleysi
„stjórnmálamanna" og hagspek-
inga — mánnanna, sem hafa allt-
af haft framfæri sitt af, og aldrei
þreytzt á að telja fótgönguliði
sínu trú um, að þeim væri ekkert
ómáttugt í krafti vizku sinnar og
lærdóms.
Þótt ekkert annað kæmi til,
ættu daglegar fréttir og linnulaus
fróðleiksmiðlun að geta sannfært
sérhvern þann, sem heyra vill og
sjá og skilið getur, um að hér er
ekki stafkrók ofaukið, en hins
vegar margt vantalið. Enginn
ætti því að heimska sig á að and-
æfa þeirri staðreynd, að áhöfn og
farþegar himnafarsins Jörð
standa nú augliti til auglitis við
stórfelldari og margslungnari
örðugleika en auðveldlega verða
fundin fordæmi fyrir í skráðri
sögu mannkynsins. Rétt er þó að
hafa hugfast, að margur vandinn
er ekki nýr, og að mannkynssag-
Þetta gerist m.a. á sérhverjum
24 klst.:
★ Múg- og mannkyni fjölgar um
næstum 200.000 líkami,
★ í New York einni eru framdir
rösklega 10.000 stórglæpir,
★ nikotinistar sjúga um
9.000.000.000 sígarettur niður í
stubba,
★ kolaforðinn minnkar um
23.000.000 tonn,
★ 500 km2 skóga verða eyðilegg-
ingunni að bráð,
★ 200.000.000 flöskur og dósir af
Coca-Cola væta kverkarnar,
★ 20.000 flugvélar og 308.000.000
einkabíla eitra andrúmsloftið,
★ leggja 740.000 manns upp í
ferðalag út fyrir heimalandið,
★ láta 700 manns lífið og 21.000
slasast í umferðarslysum,
★ kveljast yfir 4.000.000 konur og
karlar í þrælabúðum sósíalism-
ans,
★ láta 239 kvenmenn i Vestur-
Þýzkalandi fremja fósturdráp,
★ olíuforði jarðar rýrnar um rösk
7.830.000 tonn, og
umkomuleysi frjálslyndis í
ábyrgðarstöðu. Þessi frjálslynd-
ingur par excellence hafði þó
sjálfur lýst æðstu skyldu sinni
hinn 10. febrúar 1980 með þessum
hógværu orðum:
„Það er líka vitað að forystan í
efnahagsaðgerðum og barátta gegn
verðbólgu hvilir fyrst og fremst á
herðum forsætisráðherra í hverri
rikisstjórn. Hann verður að hafa
forystu, hann verður að hafa for-
göngu, hann verður að hafa hug-
myndaflug og áræði til þess að tak-
ast á við þessi mál.“
Víst er það rétt, að forystu-
hæfileikar Gunnars Thoroddsen
hafa komið sér einkar vel fyrir
fjendafylkingar flokks hans um
stundarsakir. Hugmyndaflugið
og áræðið hefir ekki heldur verið
neitt ríkisleyndarmál: 50 ára
ógeðfelldur veltingur á milli búrs
og eldhúss þjóðarheimilisins í leit
að embættum og vegtyllum. Þjón-
ustuliðið hefir talið tilburðina
bera vott um metnaðargirni.
Slíks var og von. Frjálslynd
manneskja þekkir ekki mun á
metnaði og hégómaskap.
En um miðjan október árið
1982 hafði kempan með viljann,
forystuhæfileikana, hugmynda-
flugið og áræðið ekki spurt orð
um helzta áhyggjuefni fjármála-
heimsins síðan fyrir 7 árum og
hinar 27 meiriháttar vandræða-
ráðstefnur og fundahöld, þar sem
efst á dagskrá var einmitt yfir-
vofandi heimskreppa — heims-
kreppa, er skall á fyrir 4 árum og
fer síharðnandi.
Og hún getur ekki annað en
farið síharðnandi. Þegar er ljóst,
að kreppan mikla, sem svo hefir
verið nefnd og skall á árið 1929,
amun sýnast barnaleikur í sam-
anburði við vinstrikreppuna.
Eiginlega er hún varla hafin.
Skuldafjöll óreiðuríkja nýfrels-
isheimsins og draumóraríkja
hagvaxtadellunnar hanga enn
uppi.
Einhver þekktasti og skarp-
skyggnasti gagnrýnandi á sviði
efnahagsmála, sem nú — og lengi
undanfarið — lætur til sin taka á
Vesturlöndum, dr. Paul C. Mart-
in, reiknast svo til í nýútkominni
bók sinni, „Wann kommt der
Staatsbankrott“,(Múnchen 1983),
að á árinu 1983 falli jafn-
virði DM 250.000.000.000 afborg-
ana og vaxta af ríkjaskuldum i
Heimskreppa
lýðræðissósíalismans
Ur hagsæld Afrek á aðeins Undir helgiskriðum
í harmagrát 24 klst. skuldafjallsins
Gleymd gildi,
vanrækt gæði
Á fáum sviðum, ef nokkrum,
hefir blind trú á jafnvægishæfni
hins óbeyzlaða framtaks hlotið
lélegri vitnisburð en þann, sem
jafnvægisleysi náttúrunnar ber
með sér af þess völdum:
Gróðurlendi breytist í urðir,
sanda og eyðimerkur; stöðuvðtn
verða vilpur, lífkeðjur rofna,
skrúðgarðar hverfa undi bíla-
stæði, loftið fyllist eiturþykkn-
um, drykkjarvatnið verður
heilsuspillandi og fjórðungur
allra dýra- og jurtategunda er í
útrýmingarhættu. Auðlegð lífrík-
isins hefir því síður en svo verið
varðveitt, því síður ávöxtuð, held-
ur hefir henni verið fórnað með
svívirðilegum hætti í þágu
„kjarabóta". Að náttúran væri yf-
irleitt gæði og gildi í sjálfri sér,
sem þarfnaðist verndar, það er
óneitanlega síðförull sannieikur,
sem ekki náði upp á yfirborðið
fyrr en skorturinn tók í taumana
og skarnið að torvelda umferð og
andardrátt. Samtímis magnast
an getur kennt okkur heilmargt
um, hvernig við honum skuli
brugðizt, en þó einkum, hvernig
ekki skuli að úrlausnum staðið.
Heimsslitavoðinn felst því ekki
nema að tiltölulega litlu leyti í
þeim efnum. Hann er fólginn í
þeim, sem eru fordæmalaus.
Stóriðjusemi
Skráðri sögu hættir gjarnan til
að hlaupa um of yfir hið hvers-
dagslega, sem þó er þess virði að
tekið sé vel eftir; aðallega vegna
þess, að af dagsnertum má oft
draga nytsamlega lærdóma, er
vakið gætu til umhugsunar,
kannski hresst ofurlítið upp á
blundandi heilasellur. Annað mál
er siðan það, hvort við viljum
eitthvað læra, hvort við þorum að
horfast í augu við okkur sjálf,
hvort við getum þá yíirleitt nokk-
uð lært.
Ekki ber ég á móti því, að ugg-
ur af þessu tagi sé í meira lagi
kaldranalegur. Hann er þó ekki
ástæðulaus, heldur rekur hann
rætur í fáein brot úr dagbók
Jarðar, sem ná yfir einhvern sól-
arhring líðandi tíma.
★ ríkisskuldir hækka um
$700.000.000 vegna vanskila-
vaxta.
Ábyggilegar heimildir um
skarn-, skólp- og sorp-magn eða
daglegt tjón af þess völdum hefi
ég ekki í svipinn, enda ætti ekki
að þurfa að hafa áhyggjur af því:
Heimsmálamaðurinn Þórarinn
Þórarinsson hefir birt vísinda-
lega útreikninga frá gagnmerk-
um Sþ-kontór í Kaupmannahöfn
yfir „gróðann" af slíkri fram-
leiðslu (sbr. ríkissjóðsblaðið
„Tíminn" í nóvember sl.)
Úr peningaheiminum
Núverandi forsætisráðherra ís-
lands, sem framsóknarmenn þeir,
er ritstýra Svarthöfðablaðinu og
flenna sig óspart yfir opnur þess,
ávallt nefna „hinn mikli sjarmör
íslenzkra stjórnmála" (ha-hal),
lét þess getið i „stefnuræðu" sinni
á fundi þinglaunamanna í haust-
byrjun, að „um áramótin
1981/1982 grunaði engan að
kreppa væri í aðsigi".
Naumast er völ á traustari
vitnisburði um aumkvunarvert
gjalddaga. „Þar sem vangreiddir
vextir og afborganir þyngja
skuldabyrðina, verður afleiðingin
stigmögnunarvítahringur, er ber
eigin endalok í sjálfum sér,“ segir
hann.
Afleiðingarnar af gegndarlaus-
um fjáraustri Vesturlanda í
óseðjandi ölmusuríki sósíalism-
ans birtust fyrir alvöru í mynd
ríkisgjaldþrota fyrir 2 árum, en í
raun telst ríki gjaldþrota, þegar
því verður um megn að standa við
ríkisréttarlegar fjárskuldbind-
ingar sínar, þó að ríkisgjaldþroti
sé ekki lýst yfir opinberlega.
Síðan hefir ríkisgjaldþrotum
fjölgað, eða þannig:
Árið 1980 urðu 6 ríki gjald-
þrota, árið 1981 urðu 14 ríki
gjaldþrota, árið 1982 per 15. ágúst
varð 21 ríki gjaldþrota.
Áframhald og afleiðingar má
auðveldlega gera sér í hugarlund:
Ráðdeildarfólk á Vesturlöndum
mun líða og þjást vegna afglapa
„stjórnmálamanna", sem standa
föstum fótum óralangt ofar öllum
staðreyndum —
— „vegna víðsýnisins“„ að eigin
sögn.