Morgunblaðið - 13.04.1983, Blaðsíða 10

58
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. APRÍL 1983
Sviðið í gamia lcikhúsinu á Akureyri.
Ljósm.: Eðvarð Sigurgeirsson.
Leikhúsþankar frá Akureyri:
í tilefni af franska
farsanum Spékoppar
— eftir George Feydeau.
Leikstjóri: FIosi Ólafssor
eftir Steingrím Sigurðsí (Ljósm.: St.S.)
Gamla samkomuhúsið — leik-
húsið á Ak. er breytt. Svalirnar,
sem alltaf minntu á Texas Shoot-
ing Gallery í kúrekamyndum, eru
farnar, og leiksviðið er allt öðru
visi. Gamla tjaldið níðþunga fyrir
leiksviðinu er horfið út í veður og
vind, og skileríin, sem Freymóður
Jóhanns gerði af árstíðunum, sem
hengu hátt upp undir loft, sitt til
hvorrar handar við sviðið — þetta
er líka farið. Óljúgfróður Akur-
eyringur hermdi greinarhöf., að
hér um árið hefði verið málað yfir
Vor og Haust. Vor var vinstra
megin — náttúrlega hjarta megin.
Þetta voru drottningarlegar
gyðjur með engilásjónu og vængi
(gátu jafnvel táknað Músurnar —
listagyðjurnar), en þær voru ekki
lausar við að vera örlítið munað-
arfullar og voru gæddar lífssafa
og sköpuðu því áhrif í ungri sál —
og stendur ekki einhvers staðar,
að lengi búi að fyrstu gerð.
Freymóður sálugi hélt upp á ást-
ina eins og hann átti kyn til —
Krossakyn, sem sumir segja, að sé
með gallísku ívafi, trúlega sjó-
reknu.
Og síðastliðið miðvikudags-
kvöldið 30. fyrra mánaðar var sýn-
ing á frönskum farsa í „gamla
leikhúsinu" — meir að segja grand
premiere — með öllu, sem því til-
heyrir. Það var slydduveður og í
stað þess að demba sér á postulun-
um beint niður „Menntaveginn" —
öðru nafni „Glötunarstíg" svo-
nefnda, — ofan úr gamla Hlíðars-
Brynleifs Tobíassonar aðjúnkts-
húsinu að Eyrarlandsvegi 26 á
Syðri-Brekkunni, sem um liðlega
þrjátíu ára skeið hefur verið höf-
uðvígi kaþólíkka í Norðuramtinu
(Hólastipti), þá var hringt á B.S.O.
(af brýnni ástæðu tii að hlífa
Lloyds spariskóm) og beðið um
númer eitt af stöð, Grétar Melst-
að, vin og stríðsfélaga gegnum ár-
in, sem kann svo að keyra með
„fölelse" eins og sagt var á danskri
akureyrsku. Því miður er herra
Grétar hættur að notast við Citr-
oén um stundarsakir, en hann
þekkir bíla ekki síður vel en
donsjúanar konur, veit allt um
aksturshæfni mismunandi teg-
unda við breytileg skilyrði.
Á tíunda bekk í sæti númer tíu í
leikhúsinu örskammri stundu
fyrir sýningu, þá var með visst
eftirsjá og söknuði hugsað til
stemmningar, sem þetta gamla
horfna skapaði alla tíð í þessu
fornemma leikhúsi. Það var reist
rétt upp úr aldamótunum. Þá var
verið að stíga inn í nýja öld og
jafnframt nýja veröld og miðað
við ástæður og aðstæður og félags-
legar þarfir í dag hefði það jafn-
gilt því, að reist hefði verið sam-
komuhús, sem rúmaði 16 þúsund
manns. Svo stórhuga voru hug-
sjónamenn af aldamótakynslóð-
inni. „Það er alls óþarfi að hugsa
um leikhúsbyggingu á Ak. næstu
hundrað árin,“ sagði andlega heið-
arlegur leikhúsmaður á Ak. nýver-
ið. Þetta glæsilega hús er ekki
breytt að utan — það var byggt á
mettíma 1906 úr norskum kjörviði
og í byggingarstíl, sem er sam-
bland af gotneskum og krónborg-
arblæ og norrænni reisn. Tröpp-
urnar, sem liggja upp á loft, þess-
ar breiðu, bröttu — þeim hefur
alls ekki fækkað, en þær sköpuðu
og skapa enn vissa sálfræði og
ennfremur annar stigi, er við tek-
ur og liggur enn hærra upp í „rest-
eranto" og upp á balkónið og sval-
irnar, sem hurfu vegna rangra
hugmynda einhverra, sem réðu og
ráða kannski enn.
Og áður en farsinn, sem hann
Flosi Ólafsson að sunnan var
fenginn til að leikstýra, hófst,
skaut upp í hugann fyrstu ljóðlín-
um í kvæði Jóhanns Jónssonar,
Söknuður:
„Hvar hafa dagar lífs þíns lit
sínum glatað?
Og Ijóðin, er þutu um þitt blóð frá
draumi til draums
hvar urðu þau veðrinu að bráð, ó, barn,
er þig hugðir
borið með undursamleikans
eigin þrotlausan brunn þér í brjósti
Hvar ... ?
Engu að síðu virtust frumsýn-
ingargestir bara glaðir, þegar
„dúndurfarsinn", eins og vinur
Flosi kallar stykkið í viðtali við
sérlegan fulltrúa DV fyrir norðan,
hófst. Það er yfirleitt alltaf andleg
reynsla að fara í leikhús og nálega
alltaf forvitnilegt. Leikstjórinn
Flosi Ólafsson er ekkert venju-
legur leikhúsmaður; sum hlutverk
láta honum gróflega vel. Hann
virðist hafa sérstaka tilfinningu
fyrir ósviknum prakkarahúmor og
minnir einhvern veginn alltaf á
eitthvað, sem gæti verið bergmál
úr sögum Ameríkanans Damon
Runyon, sem lýsti skálkum og
vafasömu fólki í New York í
kímni-stíl, sneri hrollvekjunni upp
í strákaglens alveg eins og Monsi-
eur Flosi, sem nær betur en flestir
aðrir túlkun á látæði og viðbrögð-
um asfaltfrumskógar-gæjans í
„litlu New York“ — „stórborginni"
Reykjavík. Einkum er Flosa þetta
lagið, þegar teflt er á tæpt vað og
í grófum og hæpnum og stundum
klaufa-klunnalegum kringum-
stæðum. Hann getur gert sig sví-
virðilega viðurstyggilegan með svo
raunverulegum hætti, að ekki er
örgrannt um, að þeir, sem sjá og
heyra, fyllist bæði vandlætingu og
reiði, sem lengi eimir eftir af. Svo
lifandi er Flosi, svo innlifaður get-
ur hann verið, að það er eins og
hann leiki nær eingöngu með
hormónunum og sálarlífið sé sam-
kvæmt því, þá bezt lætur.
Farsinn „Spékoppar („On purge
bébé“) er eitt þessara leikrita eftir
Fransmanninn Georges Feydeau,
kaffihúsbóhem og fagurkera og
áhugalistmála, sem fór á fætur kl.
fimm á daginn, bjó tíu ár á hóteli
eftir skilnað og lifði og hrærðist í
kaffihúsandrúmslofti Parísar-
borgar. Það er skrýtið að koma
ofan af fjöllum í tvíþættum skiln-
ingi: Annars vegar af skíðum ofan
úr Hlíðarfjalli, sem austurríski
skíðakappinn Tonie Spiesz (var
hér á ferð á Ak. ’57 til að kenna og
keppa), sagði, að væri eitt bezta
skíða-terrain í Norðurálfu — hins
vegar að horfast í augu við þá
staðreynd við frumsýningu að
kvöldi sama dags að koma alveg
hreint ofan af fjöllum varðandi
þekkingu á höfundi franska dúnd-
urfarsans, sem Flosi leikstýrir í
„gamla Oxford-teatrinu" hér fyrir
norðan. Það var sumpart heiðar-
legri vígstaða — enginn
bókmenntasnobba-heilaþvottur
hafði náð tökum á huganum, enda
að öllum jafnaði vonlaust, hvað
varðar þann, sem þetta skrifar.
Einhver hálfírskur Kanadamaður,
sem segist hafa unnið í leyniþjón-
ustu brezka flughersins, búsettur
á Akureyri, hafði upplýst eftir
kaþólska messu á „upphæðum", að
BBC-sjónvarpið hefði gert sér mat
úr leikritum þessa Fransmanns.
Feydeau heldur sér yfirleitt við
sama heygarðshornið í leikrit-
un sinni, semsagt hjónabandið —
til heiðurs því að því er sagt er —
og ennfremur til heiðurs fram-
hjáhaldi. Minna má ekki gagn
gera. Og list höfundar felst í því
að stinga svo listrænt á kýlinu, að
áhorfandi verði meðsekur. Svo lif-
andi er Monsieur Feydeau í töfra-
brögðum sínum á afar franska
vísu. Því reynir e.t.v. meira á túlk-
unarhæfileika leikenda og skiln-
ing leikstjóra, svo að tilætluð
áhrif náist. í fljótu bragði sýnist
þessi farsi harla ómerkilegur og
flatur á köflum — en þegar fram í
sækir, birtist skýring án beinnar
skýringar eins og gerist í sjálfu
lífinu.
Þetta leikrit er tímabært. Höf-
undur þess virðist hafa gert æði
Að tjaldabaki í lok frumsýningar. Frú Sunna Borg (t.v.), sem fer með
aðalhlutverkið, og frú Lilja, kona Flosa Ólafssonar, leikstjóra.
margt upp við sig í eigin lífi — ella
hefði hann ekki skrifað á þann
veg, sem hann gerir. Hann boðar
engin ákveðin siðalögmál. Oscar
Wilde segir einhvers staðar:
„Bækur eru hvorki siðlegar né
ósiðlegar. Þær eru annaðhvort vel
eða illa skrifaðar." Feydeau er
ekkert að klípa ofan af hlutunum
og hann sýnir keðju af mannleg-
um viðbrögðum vegna síngirni,
særðrar hégómagirndar, sjálfs-
elsku og skorts á virðingu gagn-
vart tilverunni, sem kemur fram,
þá tveir deila. Þetta var örlítill út-
úrdúr, en hugleiðing um kátlegt
franskt leikrit, sem gefur þeim,
sem fara með hlutverk, töluverða
möguleika til þess að sýna hlið-
stæður af mannpersónum í lífinu,
sem hver og einn ætti að kannast
við af eigin raun og ef litið er ofan
í eigin barm.
Sunna Borg, stendur sig með
prýði og verður svo innilega
gommu ... bredduleg í ýmsum
kvenlegum átökum, sem hún heyr
í hlutverki Júlíu, ekki hvað sízt þá
verulega tekur að harðna á daln-
um og allt er að springa. Hins veg-
ar er sérstök reisn yfir henni sem
leikkonu og jafnvel aristokratísk
reisn (í seinni tíð) — eða öllu held-
ur er eins og nýr blær sé yfir per-
sónuleika hennar á sviði. Hún
virðist ennfremur hafa til að bera
„breidd" sem leikkona og sprengi-
magn af lífsorku — jafnvel meira
en títt er um aðrar íslenzkar
leikkonur. Það er eins og hún sé að
hefja nýtt tímabil með sigrum.
Það er töluverður kraftur í
leiksýningunni — því er ekki að
neita. Hvernig á annað að vera,
þegar hann Flosi er annars vegar.
Hann hefur látið í veðri vaka, að
hann hafi lagt alúð í þetta stykki,
þýtt það og síðan hafi franskur
menntamaður, Gérard Lemarquis,
kennari við Háskólann farið yfir
þýðinguna, en sá franski kom
fljúgandi í þotu og rétt náði að
setjast mitt á milli konu leikstjór-
ans og greinarhöfundar, í þann
mund sem frumsýning hófst.
Það gengur á ýmsu í leikritinu,
eiginmenn, ektakvinnur, kokkálar,
þjónustupía, friðill, yfirdekraður
óþekktarormur — öllu er spilað
fram með franskri rökhyggju. Það
virðist töluvert útreiknað, hvernig
verkið er byggt upp, og það er viss
púnktur í því, sem hvergi sést
annars staðar en t.a.m. í franskri
kvikmynd, svo til í hverri franskri
kvikmynd, en þó svo ísmeygilegur
— þetta „petit peu“ eins og í list-
rænni matargerð og í öðrum hlið-
stæðum munaði lífsins.
Þráinn Karlsson (afar mikill Ak-
ureyringur) getur oft verið sterk-
ur leikari, en mætti losa sig við
stíl Arnars Jónssonar — hann
þarf ekki að vera að setja sig
óþarflega í vissar raddstellingar
— það er mikill munur á alvöru-
þunga og hátíðleik. Þetta er hvor-
ugum sagt beinlínis til hnjóðs,
heldur sem athugasemd, því að
báðir geta þeir sitthvað, hvor á
sinn hátt. Þráinn getur oft verið
sterkari og meira lifandi en aðrir
leikendur norðan heiðar. Og hann
hefur karakter. Kújón í höndun-
um á Marinó Þorsteinssyni, sem
hefur áratugum saman verið á
„fjölunum" á Ak., er dæmigerð
karlremba, — en það er orð, sem
jafnréttiskonum er tamt að leggja
sér í munn, oftlega á röngum for-
sendum, en þó ekki alltaf. Þetta
var laglega gert hjá Marinó. Hon-
um fer vel að leika drambsama og
sjálfsþóttafulla náunga — stíll
hans er heldur betur norðlenzkur.
Frú Kújón er minna hlutverk, sem
Kristjana Jónsdóttir fer með —
svona fremur þokkalega heldur en
hitt.
Friðillinn, sem Theodór Júlíus-
son leikur, er í einhvers konar
gervi, sem er sambland af ítölsk-
um gígóló með blautt morðingj-
abros a la Guðinn Brilljantín í At-
ómstöð Kiljans, nokkuð algengri
tegund af atvinnuflagara og
mjúkmálum spraðibassa. Þetta
var Flosa leikstjóra líkt að lokka
fram. Þernan Rósa á að vera
ósköp venjuleg og kjánaleg stúlka.
Virðist Ragnheiði Tryggvadóttur
farast þokkalega úr hendi að sýna
þá persónu þannig, hafa næga
kímnikennd og innlifunartækni til
þess arna.
Og þá er það pottormurinn hann
Dódó, sonur hjónanna, strákkvik-
indi, sem er jafnvel gerður verri
en upplagið segir til um. Skýring á
því er m.a. brotið hjónaband og
brotið heimili, sem hann elst upp
við, strákgreyið. Dódó er siðferði-
lega áminningin í leikritinu — víti
til varnaðar.
í hléinu var farið fram til að fá
sér hressingu.
Og þá sköpuðust viss leiðindi við
að sjá á einum stað leikhúsgesti
raða sér upp í biðröð til að láta
skenkja sér gosdrykki í pappa-
hylkjum — sumir keyptu sér „bon
bon“ til að gefa sér og mökum sín-
um. Síðan var fyrir forvitnissakir
haldið upp á loft til þess að kanna,
hvort á boðstólum væru kaffiveit-
ingar eins og í gamla daga. Þvílík
breyting, drottinn minn dýri.
Þarna röðuðu góðborgarar Akur-
eyrar sér upp eins og fé, sem átti
að leiða til slátrunar, til þess eins
að komast að nöturlegu borði, þar
sem unglingsstúlkur helltu úr
kaffibrúsum í ófríð ílát svipað og
tíðkast á slæmum vinnustöðum í
krummaskuðum. í gamla daga
hefði þetta ekki verið liðið í leik-
húsinu á Akureyri. Þá gengu
föngulegar og snyrtilegar stúlkur
með hvítar svuntur um beina í
sömu salarkynnum og á boðstólun
var ekki brúsakaffi, heldur ilm-
andi kaffi með meðlæti, sem
sæmdi því, sem leikhúsið hafði
upp á að bjóða.
Farsinn franski, sem Flosi færði
Akureyri „á silfurfati", vó upp á
móti þessum annmarka, sem hef-
ur skapazt einhvern veginn með
„nýjum siðum" í gamla Samkomu-
húsinu.
p.t. Akureyri, 3. apríl 1983,
stgr