Morgunblaðið - 13.04.1983, Blaðsíða 16

64
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. APRÍL 1983
Francois Dorin, sem bæði er
kunn leikkona og hefur skrifað
nokkur leikrit áður, er höfund-
ur nýs leikrits, sem heitir L’Eti-
quette eða Merkimiðinn og er
sýnd í Variétés-leikhúsinu í
París. Alveg bráðfyndið!
Sviðsmyndin í Merkimiðanum
sýnir tvær íbúðir í sama húsi, í
annarri býr menningarvitafjöl-
skylda en í hinni góðborgarar,
sem tala ekki sama mál og ekki
saman. Og svo verður Júlía úr
annarri fjölskyldunni ástfangin
af Rómeó úr hinni.
Menningarpólitík Frakka:
Átak til að breikka svið lista
og dreifa menningunni víðar
Frakkar hafa löngum verið for-
ustuþjóð í lista- og menningar-
málum í Evrópu. Þar hafa þau
mál verið í deiglu og mikilli um-
fjöllun á þessu og sl. ári undir for-
ustu Langs. Jafnvel leitt til harðra
orðaskipta við þjóðir á öðrum
menningarsvæðum, eins og
Bandaríkjunum. Sl. tvo áratugi
hefur orðið lægð í forustuhlut-
verki Frakka á þessu sviði og
Mitterand og sósíalistastjórnin,
sem kom til valda fyrir nær tveim-
ur árum, hafði það á stefnuskrá
sinni að gera verulegt átak til að
snúa því við. Hóf átakið með því
að tvöfalda fjárframlag til menn-
ingarmála á þessu ári. Aformin að
ná því markmiði er að til menn-
ingarmála færi að jafnaði 1% af
fjárlögum ríkisins. Með þessu náð-
ist sú fjárveiting á þessu ári upp í
0,48%, að því er M. Larque, að-
stoðarráðherra menntamálaráð-
herrans, tjáði íslenskum frétta-
mönnum í viðtali í ráðuneytinu
fyrir skömmu. Um leið útskýrði
hann hvert beina skyldi þessu
viðbótarframlagi, sem virðist vera
mikið í listgreinar og listiðnað-
argreinar, er hafa orðið útundan
fram að þessu, meðan dýru verk-
efnin eins og Óperan, Pompidou-
listasafnið og stóru leikhúsin hafa
gleypt allt tiltækt fé. Einkum ætti
að gera átak í jaðargreinum, eins
og hann nefndi það og meiri dreif-
ingu á menningarmálum. Verður
komið að því síðar.
En sama kvöldið sem þetta við-
tal fór fram, urðu miklar breyt-
ingar á stjórninni í umróti efna-
hagsráðstafana og þegar niður-
stöður voru ljósar, var Jack Lang
ekki lengur í hópi aðalráðherra í
svonefndri „átakastjórn", þótt
hann haldi áfram að fara með
menningarmálin. Er „ministre
delegé" og á því ekki sæti á ríkis-
stjórnarfundum nema þegar hans
sérmál eru þar á dagskrá. Þetta
kom mjög á óvart, og er lagt svo út
að menningarmálin séu e.t.v. ekki
lengur slíkt „forgangsverkefni"
hjá ríkisstjórninni, nú þegar
þrengir að í efnahagsmálum henn-
ar. Menningarmálin séu eftir
myndun nýju ríkisstjórnarinnar
ekki hærra sett en „ráðuneyti
tómstundamála" eða „ráðuneyti
kvennamála", eins og blaðamaður-
inn Ch. Cujolle orðaði það. En það
kemur í ljós í fjárveitingu næsta
árs. E.t.v. er þetta skammtíma
fyrirbrigði. Á þessu ári halda
menn þó alltaf sínum aukafjár-
veitingum til lista og menningar-
mála og sínu striki.
Fyrir utanaðkomandi virðist
vissulega — hvað sem þessu
menningarátaki viðríkur —
gnægtahorn listaviðburða í París.
Leikhúsin skipta tugum, stórar og
smáar listsýningar eru á hverju
horni, tónleikar og óperur á boð-
stólum, að ekki sé nefnd gróskan í
nýja Pompidou-safninu, og hundr-
uð kvikmyndahúsa sýna kvöld
hvert nýjar og gamlar myndir, svo
eitthvað sé nefnt. Erlendum gesti
virðist þar slík ofgnótt af ölhi að
varla sé á bætandi og vandi að
velja.
Hörkudeilur um
menningarmál
„Iðnaðarmenningin mun ná
okkur upp úr erfiðleikunum,"
sagði Jack Lang, menntamálaráð-
herra, fyrr á þessu ári, og hann
hefur á sínum 22ja mánaða
stjórnarferli verið ódeigur að ráð-
ast í verkefnið — svo sumum
Frökkum hefur fundist nóg um.
Fræg varð ræða hans í fyrra á
ráðstefnu UNESCO, menningar-
og vísindastofnunar Sameinuðu
þjóðanna í Mexíkó. Setti satt að
segja allt á annan endann á al-
þjóðavettvangi. Þar réðist Jack
Lang harkalega að Bandaríkja-
mönnum, sem hann sakaði um
„menningarlega heimsvalda-
stefnu" og hvatti til andstöðu gegn
„þjóð sem legði undir sig meðvit-
und, hugsanagang og lífsviðhorf"
Talaði jafnvel um kvótakerfi á
Einn gestgjafi Vigdísar Finnbogadóttur í heimsókninni til Frakklands þessa dagana,
er sem vera ber Jack Lang, menningarmálaráðherra landsins, og stendur fyrir hátíðar-
sýningu á ballett til heiðurs forseta íslands í Óperunni í París fimmtudagskvöldið 14.
aprfl. En Jack Lang sem er mjög litríkur persónuleiki, og leiðir menningarpólitík
ríkisstjórnarinnar, sem hafði menningarmál að forgangsverkefni er hún tók við. Hann er
fyrrverandi leikhússtjóri svo sem forseti okkar, og aflaði sér vinsælda og frægðar sem
leikhússtjóri í Theatre National eða Þjóðarleikhúsi Frakka og þó sérstaklega fyrir
forstöðu á mikilli og frægri listahátíð í Nancy fyrir nokkrum árum.
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. APRÍL 1983
65
innflutningi listgreina. En þótt
Frakkar séu sárir yfir að útflutn-
ingur þeirra á bókmenntum og
hljómplötum hefur dregist veru-
lega saman á undanförnum 20 ár-
um, þá olli þetta miklum deilum í
Frakklandi sjálfu, sem og erlend-
is. Margir töldu að þarna væri
meira um að kenna einangrun-
arstefnu Frakka og því hve út-
breiðsla tungu þeirra hörfar fyrir
enskunni. Og Bandaríkjamenn
svöruðu fullum hálsi. I Wall
Street Journal, sem kemur út í
Evrópu, sagði: „{ staðinn fyrir að
hafa áhyggjur af Dallas ætti Jack
Lang að nota tíma sinn til að átta-
sig á því hvers vegna Frakkland er
nú algert núll í virkri heimsmenn-
ingu samtímans." Lét að því liggja
að Frökkum væri nær að herða sig
í samkeppninni.
„París er að verða menningar-
höfuðborg heimsins," sagði Lang
kokhraustur og bauð snarlega til
mikillar menningarráðstefnu í
Sorbonne-háskóla í París um 400
þekktum menningarvitum frá öll-
um heimsálfum. Franska ríkið
borgaði ferðakostnað og ráð-
stefnuhald og Jack Lang sagði í
svari til Wall Street Journal:
„Þessi árás skiptir minna máli en
sá áhugi, sem fram hefur komið
hjá þeim Bandaríkjamönnum sem
sóttu ráðstefnuna eins og Coppola,
Gailbraith, Sontag, Lumet, Fuller,
Styron, Mailer og mörgum fleiri
fulltrúum skapandi listar í Banda-
ríkjunum, sem alltaf hafa verið
nátengdar hinu listræna og skap-
andi Frakklandi." Þessi mikla
menningarráðstefna 13. febr. síð-
astliðinn í Sorbonne vakti sem
sagt mikla athygli og umræður
um lista- og menningarmál í al-
þjóðlegu samhengi. Umræður þar
urðu að vísu ekki eins hvassar og í
öðrum stíl en þær sem orð Langs í
Mexíkó höfðu valdið.
Fáar þjóðir einráðar
Aðstoðarráðherra Langs vildi
draga nokkuð úr hörkunni í þess-
um umræðum í viðtalinu við ís-
lenska blaðamenn í menntamála-
ráðuneytinu í Rue Valais í París
nú fyrir páskana. Ef lesin væri
ræða ráðherrans í Mexíkó, þá
skildist að hann hefði ekki verið
að skera upp herör fyrir Frakk-
land eitt gegn einhliða menning-
arstraumum, heldur fyrir hönd
allra menningarþjóða. Með sjón-
varpsgervihnöttum og myndbönd-
um sem flæddu yfir þá gæti ein
þjóð ef við gættum okkar ekki og
spyrntum við fótum, orðið ríkj-
andi í öllum menningarþáttum um
víða veröld, á sama hátt og Japan-
ir eiga nú að mestu einir ljós-
myndamarkaðinn. Ráðherrann
hefði í raun verið að ræða um
hvernig við gætum öll varist því
að 1—3 þjóðir verði einráðar í
lista- og menningarmálum. Allar
þjóðir Evrópu yrðu nú að leggja
sitt til í sambandi við myndbanda-
flutning á menningu — til að þar
yrði fjölbreytni ríkjandi. Við verð-
um að gera þetta átak saman, því
við höfum ekki efni á að standa í,
því hver fyrir sig, sagði hann.
Tónninn í Sorbonne var dálítið
annar hjá Jack Lang, sagði tals-
maður ráðherrans. Hann er sann-
færður um að listir og menning
skipti gífurlegu máli og að við
verðum öll að leggja okkar fram
til að viðhalda því. Áð það verði að
flæða alls staðar að, jafnt frá Afr-
íkuþjóðum sem gömlu menningar-
þjóðunum í Evrópu, þótt þróunar-
þjóðirnar teldu sig margar ekki
hafa efni á slíku. Við þessar þjóðir
ætti ekki síður að tala um jafn-
rétti á sviði menningar en á efna-
hagssviðinu. Þegar séu efnahags-
erfiðleikar, þá komi það gjarnan
fyrst niður á menningarmálum.
Þessi orð áttu eftir að sannast í
Frakklandi nokkrum tímum síðar.
En menningarmál hverrar þjóðar
verða að vera hluti af lífsstílnum,
bætti hann við.
Aðstoðarráðherrann útskýrði
fyrir okkur þá menningarpólitísku
stefnu stjórnarinnar að færa listir
og menningarmál nær miðjunni.
Lang hefði legið undir ásökunum
fyrir að hafa með ærnu fé safnað á
Sorbonne-ráðstefnuna menning-
arvitum úr yfirstétt. En honum
hefði gengið til að ná fram og láta
heyrast rödd menntamanna er-
lendis frá jafnt sem innanlands.
Aðaltilgangurinn hefði verið að
sýna og fá erlenda menningar-
frömuði til að skilja að Frakkar
vildu nú færa menningarmálin
meira á miðlínu, þ.e. til alls al-
mennings. Hann hefði viljað fá
þar fram nýja strauma með skoð-
anaskiptum.
Aðstoðarráðherrann mótmælti
því að ætlunin væri að fara að
setja kvóta á innflutning, t.d. á
bandarískar kvikmyndir í Frakk-
landi. Kvótaskiptingin sneri að
sjónvarpinu, þar sem lengi hefði
verið 60% kvóti fyrir Evrópu-
myndir, en 40% fyrir aðra heims-
hluta. París væri miðstöð kvik-
mynda frá öllum löndum. Og 1978
hefði verið besta árið fyrir kvik-
myndahúsin hvað aðsókn snerti.
— Við erum opið þjóðfélag,
sagði hann. Kvótar sjónvarps
miða eingöngu að því að vernda
okkur og tryggja að við höldum í
okkar eigin menningu. Okkar
stefna er að framleiða kvikmyndir
eða gera þær í samvinnu við aðrar
Evrópuþjóðir á okkar menning-
arsvæði, til að geta skipst á við
stóru öflugu aðilana eins og
Jack Lang er ráðherra menn-
ingarmála í Frakklandi og hef-
ur stjórnað átaki því sem ríkis-
stjórnin hefur gert í lista- og
menningarmálum af miklum
krafti.
Bandaríkjamenn. Okkur gengur
það nú til að hvetja aðrar Evrópu-
þjóðir til að gera líka átak á því
sviði.
Ljósmyndun, popp, tíska
og kvikmyndir
Að svo búnu snerist talið að
hinni metnaðarfullu stefnu
frönsku stjórnarinnar í menning-
armálum, sem hafði í för með sér
tvöföldunina á fjárveitingum í ár.
Hvert á sú aukning helst að fara?
Jack Lang vill fyrst og fremst
víkka menningarsviðið og auka við
listræna sköpun. Aukin fjárráð á
þessu sviði skyldu fara til allra
lista og þá nú einkum til nýrra
greina, eins og t.d. ljósmyndunar
og popptónlistar og jazz og tísk-
unnar. Lista sem hingað til hafa
verið á útjaðrinum og fyrirlitnar
af listayfirstéttinni. Hann vill ná
menningunni úr þeim fjötrum sem
hún hefur verið í, þar sem allt
beinist að hefðbundnum listgrein-
um eins og óperum og fleiru þess
háttar. Óperan í París hefur 1.200
manns i vinnu og allar hinar
miklu fjárveitingar fara í manna-
kaup en ekki nýsköpun, að því er
aðstoðarráðherrann upplýsti.
Ekkert til nýsköpunar. En að vísu
hefur verið hægt að auka fjárveit-
ingar ofurlítið til óperu og Pompi-
dou-safnsins líka, en í miklu
minna mæli. Ætlunin er sem sagt
að beina athygli og fjármagni að-
allega að því að breikka listasviðið
í Frakklandi.
Annar þáttur í þessari menn-
ingarpólitík í Frakklandi er að
rétta af það óréttlæti sem ríkjandi
hefur verið í menningardreifingu
til hinna efnuðu og hinna efna-
minni og þeirra sem fjárráðin
hafa hins vegar. Og á sama hátt
annars vegar til stórborgarinnar
og hins vegar til landsbyggðarinn-
ar o.s.frv. Þeir vilja fá jafnari
menningardreifingu til litlu sam-
félaganna miðað við höfuðborgina.
Til dæmis væri eitt aðalmálið
bókaútgáfan og dreifing á bókum.
í því skyni yrði að lyfta undir
bókasöfn sveitarfélaganna. Og
koma ætti upp miðstöð safna, sem
lána í önnur söfn, um leið og bóka-
kostur þeirra sem verst yrðu sett
yrði aukinn. Öll sveitarfélögin
yrðu að vera þátttakendur í þessu
menningarátaki. Stjórnin hyggð-
ist beina sýningum og ráðstefnum
um menningarmál út á lands-
byggðina til að fá sveitarfélögin
til að lyfta undir ákveðna menn-
ingarþætti sem þar væru varla til.
Áður hafði Parísarborg gleypt
allar fjárveitingar í stóru söfnin,
leikhúsin, óperuna o.s.frv., sem
ekki mætti vanmeta. En nú væri
átakið sem sagt á að dreifa listum
og menningarþáttum meira.
Þriðji liðurinn í átakinu á
menningarsviðinu í Frakklandi er
að veita sérstaklega fé til iðnaðar
á listasviðinu. Til dæmis til kvik-
myndagerðar, sem er á vegum
einkaaðila. Áform ríkisstjórnar-
innar með auknu fjármagni er
sem sagt að ýta sérstaklega undir
franska kvikmyndagerð, einkum
þar sem flest þróuð lönd eru hætt
að reka nokkra stefnu í kvik-
myndamálum eða styðja kvik-
myndagerð sína. Fyrir franska
menningu telur ríkisstjórnin í
Frakklandi nauðsynlegt að gera
nú átak á því sviði, og hefur raun-
ar gert það að undanförnu, að því
er okkur var sagt í
menntamálaráðuneytinu.
Sama verð á
öllum bókum
Bókaframleiðsla er öll í höndum
frjálsra bókaútgefenda. En bóka-
útflutningur hefur dregist veru-
lega saman undanfarin 20 ár, þótt
öll þau bókmenntaverðlaun sem
veitt eru í Frakklandi árlega,
bendi til þess að mikil gróska sé
þar heima fyrir. En nú telja
stjórnvöld bækur til þeirra iðn-
greina, sem sérstaklega þurfi að
lyfta undir. Hafa þegar verið sett
lög um að sama verð skuli vera á
bókum alls staðar í Frakklandi.
En munurinn gat farið upp í 5%
eftir því hvar keypt var. Litlu
bókabúðirnar voru vegna undir-
boða þeirra stóru að týna tölunni.
Og vönduðu bækurnar að hverfa
fyrir metsölubókunum. Einnig
hefur verið reynt að tryggja með
löggjöf að bækur fáist alls staðar
jafnt, í París og úti á landsbyggð-
inni, í stórum verzlunum og smá-
um.
Hvað hljómlistinni viðvíkur, þá
telst hljóðfæraiðnaðurinn til þess
sem ætlunin er að auka með að-
stoð ríkisins. Og þar kemur líka til
áhugi á að auka vinsæla tónlist
svo sem popp og jazz, sem ekki
síður teljist til lista en sígilda
tónlistin, skv. stefnu menntamála-
ráðherrans.
Þessi áform frönsku ríkisstjórn-
arinnar í menningarmálum undir
forustu Jack Langs voru stórtæk
„Ástarsorg ensku læðunnar“
heitir leikrit, sem nú gengur í
Theatre de Paris í París og hef-
ur vakið mikinn fognuð, enda
fara ungir og gamlir saman að
sjá það. Geneviev Serreau
samdi það upp úr sögu eftir
Balzac og hafði myndskreyt-
ingar bókarinnar til hliðsjónar.
En það eru einmitt búningarnir
á persónunum, allt dýr, sem eru
svo skemmtilegir.
og metnaðarfull fyrir franska
menningu. Hvort sem úr verður
dregið, eins og skipan málaflokka
í nýju stjórninni bendir til, þar
sem menningarmálaráðherrann er
ekki lengur forgangsráðherra, þá
hefur umræðan og aukin fjárveit-
ing þessa árs gert mikið gagn. Og
má þá kannski taka upp þráðinn
þar sem frá er horfið þegar betur
árar. Ýmislegt hefur gerst. Má
benda á að ljósmyndun -nýtur nú
greinilega meiri virðingar og
ljósmyndasýningum sem og list-
sýningum fer ört fjölgandi. Ráð-
herrann sjálfur var einmitt að
heiðra hinn þekkta ljósmyndara
Giselle Freund með orðu heiðurs-
fylkingarinnar í móttöku, þetta
sama kvöld. Blaðamennirnir 3 frá
Islandi náðu að tala þar við hann
nokkur orð, áður en hann þurfti að
flýta sér að sjónvarpinu vegna
frétta um byltingu í stjórninni,
þar sem hann hefði verið færður
niður á annað valdaþrep, sem fyrr
er sagt.