Morgunblaðið - 13.04.1983, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. APRÍL 1983
59
Ríkisafskipti af gömlum vana?
— eftir Einar K.
Guðfinnsson,
Bolungarvík
Enginn vafi er á því að heims-
kreppan mikla fyrir um það bil
hálfri öld hafði mjög víðtæk og
varanleg áhrif á skipan efna-
hagsmála í heiminum. Flestir litu
á heimskreppuna sem sönnun á
eymd hins frjálsa markaðskerfis
og að svar við henni væri aukning
ríkisafskipta. Þetta fól ekki ein-
vörðungu í sér að hlutur ríkisins í
þjóðartekjunum jókst, heldur ekki
síður það að ríkisvaldinu voru
fengin í hendur ýmis þau hlut-
verk, sem áður og fyrr voru álitin
fyrir utan verkefnasvið þess.
Áhrifanna af þessari breyttu
verkaskiptingu einstaklinga og
ríkisvalds hefur gætt mjög mikið.
Ekki er nóg með að ríkisvaldið
ráðstafi nú æ stærri hluta þjóðar-
teknanna. Heldur ráðskast ríkis-
valdið með ýmsilegt það sem því
kom ekki í hug áður. Hér á landi
hefur ríkið tekið á sig ábyrgð á
margs konar verkum, sem engum
datt áður og fyrr í hug að væru á
verksviði þess. Nefna má að hið
opinbera hefur með höndum verð-
myndun á fjölmörgum sviðum, hér
ríkja ströng verðlagshöft og gjald-
eyrishöft og þannig má lengi telja.
Ríkið ræður líka að umtalsverðum
hluta kjörum lánamarkaðarins í
landinu. Lán til sumra hluta eru
hagstæðari en til annarra. Sumar
atvinnugreinar njóta ívilnana um-
fram aðrar. Dæmi eru um að at-
vinnustarfsemi af einhverju tagi
er skattlögð langt umfram það
sem gerist og gengur í landinu. Og
þá má nefna að ríkið horfir með
velþóknun til tiltekinna rekstrar-
forma. Loks er að geta þess að
ríkisvaldið starfrækir fyrirtæki,
sem mörg hver eru í beinni sam-
keppni við önnur fyrirtæki á
markaðnum.
Óæskileg mismunun
Enginn vafi er á því að þessar
reglur og þá um leið inngrip ríkis-
valdsins í efnahagslífið hafa haft
mikil áhrif. Hvort þau áhrif hafa
orðið til góðs eða ills deila menn
um, eins og vonlegt er. Á það ber
þó að leggja áherslu að með þess-
um miklu afskiptum af þróun hag-
kerfisins hafa stjórnvöld hverju
sinni innsiglað þann skilning sinn
að unnt sé að hafa svo góða yfir-
sýn yfir hagkerfið ailt, að málum
þess megi skipa á farsælan hátt,
eftir ráðum örfárra útvaldra.
Þegar þessum málum hefur ver-
ið skipað í upphafi hafa áreiðan-
lega ráðið ástæður, sem þá voru
taldar gildar. Það er skoðun mín
að öll mismunun af hálfu ríkis-
valdsins, hvort sem um er að ræða
mismunun á milli atvinnugreina,
eða eignarforma sé óæskileg. Slík
mismunun felur í sér efnahags-
lega stýringu. Stýringu sem ég
hygg að landsfeðurnir séu sjaldn-
ast megnugir til að framkvæma af
nokkru viti. Alltof oft lýtur slík
stýring pólitískum duttlungum og
lítt er hugað að efnahagslegum
forsendum og afleiðingum. Eng-
inn vafi er á því í mínum huga að
tilhneiging hins opinbera til þess
að auka forsjá sína í þessum efn-
um hefur dregið úr hagvexti og þá
um leið lífskjarabatanum, sem svo
nauðsynlegur er.
Þrándur í götu
nýrra atvinnugreina
Þegar starfsskilyrði atvinnu-
veganna eru skoðuð, kemur í ljós,
að þau tengjast mjög þeim mark-
aðs og samkeppnisskilyrðum sem
þeir búa við. Eins og ég hefi þegar
rakið er engan veginn auðvelt að
leggja mat á starfsskilyrði
atvinnugreina. Þar ráða svo marg-
ir og margslungnir þættir, sem
erfitt getur reynst að meta á
hlutlægan hátt. Efist menn um
þetta, er rétt að benda þeim hin-
um sömu á doðrant einn mikinn
og torlesinn sem er afrakstur af
starfi nefndar er athugaði starfs-
skilyrði atvinnuveganna á vegum
ríkisstjórnarinnar nú fyrr á þessu
ári. Ljóst er af lestri þessa mikla
plaggs að talsverð mismunun hef-
ur átt sér stað og hefur hún jafnan
verið hefðbundnum atvinnugrein-
um í vil. Þessi mismunun er þó á
margan hátt á undanhaldi af ýms-
um ástæðum. Enginn vafi er á því
að mismunun af þessu tagi hefur
beinlínis verið Þrándur í götu
hvers konar nýrra atvinnugreina;
atvinnugreina sem þó þurfa að
hasla sér hér völl, til að hér bygg-
ist lífvænlegt samfélag í framtíð
sem í nútíð. Gott dæmi um þetta
er tölvuiðnaðurinn. Öllum ber
saman um að íslendingum sé það
nauðsynlegt að fylgjast vel með á
sviði tölvubúnaðar og að byggja
upp eigin iðnfyrirtæki á þessu
sviði. Til skamms tíma voru þó hér
okurtollar á tölvum, hvort sem
það voru tölvur sem hluti fram-
leiðslubúnaðar eða hreinar
skrifstofu- og skýrsluvélar. Þar
með var af ríkisins hálfu fjár-
magni beint frá tölvunum og inn á
aðrar brautir, sem í mjög mörgum
tilfellum voru mun óarðbærari
fyrir þjóðarbúið í heild.
„Ríkið ræður líka að um-
talsverðum hluta kjörum
lánamarkaðarins í land-
inu. Lán til sumra hluta
eru hagstæðari en til ann-
arra. Sumar atvinnugrein-
ar njóta ívilnana umfram
aðrar.“
Af gömlum vana
Ríkisvaldið er í eðli sínu
íhaldssamt og svifaseint fyrir-
bæri. Það kemur ekki bara í ljós í
því að ríkisvaldið stýri hyggjuviti
og fjármagni manna með þeim
hætti sem ég rakti í dæminu hér á
undan. Það kemur ekki síður fram
í því að „þótt nokkuð sé um það
vitað hvað vakti fyrir ráða-
mönnum við stofnun fyrirtækis
með ríkisaðild er með öllu óvíst að
nú viti menn hver tilgangurinn sé
með því að halda áfram þátttöku í
atvinnurekstrinum", eins og
Höskuldur Jónsson ráðuneytis-
stjóri í fjármálaráðuneytinu
komst að orði í stórmerkri ræðu er
hann flutti í ársbyrjun í fyrra. Um
þetta er hægt að hafa hundrað
dæmi, liggur mér við að segja. Og
fyrir gamlan aðstandanda „þákns-
ins burt“ er það einkar ljúft. Ég
nefni Landssmiðjuna, Siglósíld,
Ríkisútgáfu námsbóka, Ferða-
skrifstofu ríkisins. Og hvers vegna
á ríkið hlut í Eimskipafélaginu og
ástundar samkeppni við sína eigin
skipaútgerð, eða eignarhlut í
Rafha í Hafnarfirði. Af hverju
þarf ríkið að eiga hlut í steinullar-
verksmiðju, sem er í meira lagi
vafasamt fyrirtæki. Og hvers
vegna þarf ríkið að eiga hlut í ís-
lenskum aðalverktökum sem hafa
einkarétt á verktakastarfsemi á
Keflavíkurflugvelli.
Maður hlýtur að hafa leyfi til
þess að spyrja: hvers vegna þarf
ríkið að eiga hlut einmitt í þessum
fyrirtækjum en ekki einhverjum
öðrum. Af hverju þarf ríkið að
eiga Landssmiðjuna, en ekki til
dæmis einhverja aðra vélsmiðju.
Og af hverju á ríkið hlut í Rafha
en ekki alveg eins í einhverju raf-
iðnaðarfyrirtæki öðru.
Fríðindi og
mismunun
Mörg þessara fyrirtækja hins
opinbera borga ekki opinber gjöld
eða njóta fríðinda í þeim efnum.
Sem dæmi um þetta má til dæmis
nefna Síldarverksmiðjur ríkisins,
svo sem alkunna er. Bæjarútgerð
Reykjavíkur greiðir ekki tekju- og
eignaskatt eða aðstöðugjald. Og
Brunabótafélag íslands greiðir
ekki tekju- eða eignaskatt en innir
af hendi aðstöðugjald.
Sum rekstrarform njóta líka
fríðinda umfram önnur. Þekktast
er auðvitað dæmið af samvinnu-
hreyfingunni. En samvinnumenn
réttlæta skattafríðindi samvinnu-
fyrirtækjanna með tilfinninga-
legri tilvísan til þess, að sam-
vinnufyrirtæki séu „göfugri" en
önnur rekstrarform í landinu!!
Öll þessi dæmi sem hér hafa
verið nefnd, segja okkur sögu af
alltumfaðmandi forsjárhyggju
ríkisins. Þetta eru dæmi um það
þegar stjórnmálamenn telja sig
hafa slíka yfirsýn yfir efnahags-
lífið að þeir geti með skynsamlegu
móti sagt hvað sé æskilegt, skyn-
samlegt eða ráðlegt. Ekki skal hér
dregið í efa að tilgangurinn að
baki þessu sé góður. — En var
ekki líka einhvern tímann sagt að
vegurinn til glötunar væri varðað-
ur góðum ásetningi?
Bolungarvík 5/4 1983.
f
Einar K. Gudfínnsson skipar 3. sæti i
frambodslista Sjálfstæðisflokksins á
Vestfjörðum.
Um Sædýrasafnið
í Hafnarfirði
— eftir Sigurð
Helga Guðmundsson
Undanfarið hafa staðið yfir um-
ræður um Sædýrasafnið í Hafnar-
firði og sumt af því hefur óneit-
anlega vakið furðu mína. Þessar
umræður hafa fallið í tvo farvegi,
annars vegar um atriði er varða
Sædýrasafnið sjálft, dýrin þar og
aðbúnað þeirra, en hins vegar at-
riði sem greinilega er beint gegn
mannorði þeirra er að safninu
standa.
Nú er það að sjálfsögðu svo, að
menn getur greint á um dýragarða
og skepnuhald almennt. Það er
skoðun ýmissa aðila að innilokun
dýra sé af hinu illa og hljóti að
vera dýrum kvalræði. Rökrétt
væri þá að áætla sem svo að þeir
hinir sömu beittu sér gegn því að
fólk héldi gæludýr, hvort sem þá
er um að ræða hunda, ketti eða
eitthvað annað. Þó ég sé að vísu
ekki sammála slíkum skoðunum,
virði ég þær að sjálfsögðu, að
minnsta kosti svo lengi sem þær
snúast ekki upp í þráhyggju sem
engum rökum tekur. En ég vænti
þess líka að hlutaðeigendur hafi
þroska til að virða skoðanir sem
eru af öðrum toga.
„Það er jafnan svo að
hægt er að finna ýmsar
veilur í flestri starfsemi
ef að þeim er leitað sér-
staklega, en að draga
upp mynd af slíku ein-
göngu er að halla réttu
máli.“
Meðan Sædýrasafnið var opið
var ég einn þeirra sem stundum
lögðu þangað leið sína með börnin
sín til að virða fyrir sér dýrin sem
þar voru og ræða um þau við börn-
in. Það fór að sjálfsögðu ekki fram
hjá mér að margt var af vanefnum
gjört og frumbýlingsháttur á
mörgu, en það var fjarri því að
aðbúnaðurinn hneykslaði mig. Og
samanburður við aðra dýragarða,
sem ég hefi séð þó nokkra, var
heldur ekki á þann veg að ég hefði
ástæðu til að ætla að dýrum í Sæ-
dýrasafninu liði þar verr, nema
síður væri. Allar umræður og
fréttir af ástandinu í safninu
vöktu því nokkra furðu hjá mér,
því það gat ekki hjá því farið að sú
mynd sem gafst af lestri greina og
frétta af málinu væri nokkuð
dökk. Eftir grein í Helgarpóstin-
um um síðustu helgi gerði ég mér
því ferð í safnið til að sjá með
eigin augum hvort aðbúnaður og
ástand væri virkilega svo dökk-
leitt sem virtist. Það var ljóst að
sum húsin höfðu hrörnað og hluti
af einu þeirra brunarústir. En þar
voru líka ný húsakynni sem ég
hafði ekki séð, ein3 og hvalalaug-
in, en ég gat ekki séð annað en
umgengni væri ágæt og mér er
hulin ráðgáta hvernig þær myndir
höfðu verið teknar sem birtar
voru, sem sýndu spýtnabrak og
ruslahaug. Það er jafnan svo að
hægt er að finna ýmsar veilur í
flestri starfsemi ef að þeim er leit-
að sérstaklega, en að draga upp
mynd af slíku eingöngu er að halla
réttu máli.
I umræddri grein í Helgarpóst-
inum er vikið að nokkrum forystu-
mönnum safnsins og starfs-
mönnum á þann veg að furðu vek-
ur. Reyndar er á það minnst að
safnið hafi í upphafi verið gert af
vanefnum og fjárhagur verið
þröngur, jafnvel svo að nafn-
greindir forystumenn þess hafi
orðið að veðsetja íbúðarhúsnæði
Sigurður Helgi Guðmundsson
sitt til að standa straum af rekstr-
inum. Slíkt gera menn ekki nema
nokkur hugsjón búi að baki og
virðist okkur sumum sem utan við
málið allt stöndum, að hæpið sé í
sömu grein að væna hlutaðeigandi
um fégræðgi. Þá er vikið að háum
lögfræðikostnaði og kostnaði við
dýralækningar. Raunar virðist
mér að kostnaður við dýralækn-
ingar hljóti að vitna um að ekki
hafi rekstraraðilar safnsins van-
rækt að láta fylgjast með líðan og
heilsufari dýranna. Annað hvort
bera því þessi ummæli blaða-
mannsins vott um að vel hafi verið
að þessum þætti staðið, eða verið
er að væna hlutaðeigandi dýra-
lækni um að þiggja fé fyrir að
bera falskan vitnisburð eða eitt-
hvað í þá áttina, og trúi ég ekki að
það hafi verið ætlunin. Eins er
vikið að lögfræðikostnaði og látið
að því liggja að hann sé óeðlilega
hár hjá lokuðu safni. Nú skilst
mér á greininni að þessi kostnaður
sé tilkominn a.m.k. að hluta vegna
sölu á hvölunum sem safnið hefur
fengið heimild til að veiða. Ljóst
er að miklir fjármunir eru þar í
húfi, eftir því sem upplýst er í
grein blaðamannsins og því hlýtur
að verða að ganga þar vel frá mál-
um. Ekki mundi ég hika við að
leita aðstoðar fasteignasala og
lögfræðings ef ég ætlaði að selja
eða festa kaup á fasteign og teldi
með því fullvíst að meira gæti
sparast en til væri kostað þegar
upp er staðið. Um verðlagningu
slíkrar þjónustu almennt í landinu
geta menn svo deilt eins og þeim
sýnist.
Oft hafa menn ætlað auð í ann-
ars garði og litið öfundaraugum til
hagnaðar annarra, hvort sem
hann er ímyndaður eða raunveru-
legur. En mér finnst lúalegt að
vega að mannorði manna með
dylgjum um óheiðarlega meðferð
fjármuna fyrir það eitt að þeir
sýni dugnað, hugvitsemi og fram-
takssemi. Hafi ég misskilið grein
hlutaðeigandi blaðamanns og
þetta hafi ekki verið tilgangur
hans biðst ég að sjálfsögðu afsök-
unar. En þetta var það sem við
mér blasti við lesturinn og reynd-
ar af ýmsum þeim fréttum sem
birst hafa.
Ég vona svo að Sædýrasafnið í
Hafnarfirði verði sem fyrst opnað
og þá með þeim umbótum sem
boðaðar hafa verið.
Hafnarfirði, 21. mars 1983
Sigurður Helgi Guðmundsson