Morgunblaðið - 12.05.1983, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. MAÍ1983
Michael Voslensky er sovéskur sagnfræöingur, sem naut mikils trúnaðar og
álits í heimalandi sínu, þar til hann í byrjun síðasta áratugs flúði til Vestur-
landa. Hann hefur nú skrifað bókina Nomenklatura, sem er lýsing á herrastétt-
inni í Sovétríkjunum, völdum hennar, forréttindum, efnahagsáhrifum, einangr-
un og hugsunarhætti.
Bókin er m.a. byggð á persónulegri reynslu höfundar. Birgir ísl. Gunnarsson
mun fjalla um þessa bók í nokkrum greinum hér í blaðinu.
iCrrictenteracfw-
tMassaviSoKetLnorwi
Nomenklatura
— eftir Birgi ísl.
Gunnarsson
Það orð, sem er notað í fyrir-
sögn þessarar greinar, er nafn á
bók, sem vakið hefur mikla at-
hygli að undanförnu. Þeir sem
lesa greinar um Sovétríkin,
hvort sem er í þýskum, enskum
eða frönskum blöðum rekast æ
oftar á þetta orð. Það er á góðri
leið með að verða alþjóðlegt heiti
á þeim hópi manna, sem hefur
völdin í sovésku þjóðfélagi og
stjórnar því frá degi til dags. A
sama hátt og orðið Gulag hefur
orðið ákveðna merkingu, þegar
rætt er um sovéskar þrælkun-
arbúðir, er orðið Nomenklatura
að festast í sessi sem hugtak yfir
hina nýju valdastétt í Sovétríkj-
unum.
Höfundurinn
Höfundur þessarar bókar er
Michael Voslensky. Hann er sov-
éskur sagnfræðingur og starfaði
í mörg ár fyrir þá deild innan
sovésku vísindaakademíunnar,
sem fjailar um alþjóðleg sam-
skipti og alþjóðaefnahagsmál.
Voslensky starfaði einnig sem
einn af ræðuskrifurum Krustj-
evs á sínum tíma. Hann er því
gjörkunnugur sovétkerfinu inn-
an frá. Hann flúði til Vestur-
landa á síðasta áratug og starfar
Birgir Isl. Gunnarsson
nú við rannsóknastofnun um
sovésk málefni í Múnchen. Bók
Voslenskys um Nomenklatura
kom fyrst út á þýsku 1980, en
hefur síðan verið þýdd á mörg
tungumál. Bókin kom t.d. endur-
bætt út í sænskri þýðingu á sl.
ári og er stuðst við þá útgáfu í
þessari umsögn og í þeim grein-
um, sem á eftir koma.
I formála fyrir sænsku útgáf-
unni segir, að það sem komi nýtt
fram í bók Voslenskys sé fjöldi
athugana, sem höfundur hafi
gert á Nomenklatura — hinni
„MeÖ notkun sinni
á þessu orði vill höf-
undur hins vegar vísa
til þess kerfis valda-
manna í öllum lykil-
stööum, sem vaka yfir
smáu sem stóru í lífi
Sovétborgarans og
reyndar borgara í öör-
um ríkjum sósíalism-
ans.“
ráðandi stétt í Sovétríkjunum —
og að niðurstöður hans séu
byggðar á eigin reynsiu, þar sem
hann sjálfur hafi notið mikils
trúnaðar þar innan dyra. Síðan
segir í þessum formála: „En hið
nýja í bók Voslenskys er einnig
aðferð hans við að skilgreina
sovétkerfið. Hann hefur gert
það, sem enginn annar hefur
gert á undan honum, þ.e. notfært
sér hugsanir og kenningar Marx
í athugunum sínum." Höfundur
er hins vegar mjög gagnrýninn á
kenningar Leníns, sem hann tel-
ur að hafi lagt grundvöllinn að
því yfirstéttarkerfi, sem ein-
kenni Sovétríkin.
Kerfí valdamanna
í fyrsta kafla bókarinnar gerir
TURA
höfundur nokkra grein fyrir
vinnubrögðum sínum og við-
fangsefni. Hann byrjar á því að
skýra orðið Nomenklatura. Orð-
ið þýðir röð eða kerfi hugtaka á
nánast hvaða sviði sem er, t.d. í
læknisfræði, grasafræði og líf-
fræði svo að eitthvað sé nefnt.
Með notkun sinni á þessu orði
vill höfundur hins vegar vísa til
þess kerfis valdamanna í öllum
lykilstöðum, sem vaka yfir smáu
sem stóru í lífi Sovétborgarans
og reyndar borgara í öðrum ríkj-
um sósíalismans.
Varðandi nánari skilgreiningu
á orðinu vitnar bókarhöfundur
til opinbers rits, sem gefið var út
í Moskvu 1978 um skipulag
flokksins. Þar segir: „Nomen-
klatura er tákn yfir mjög mikil-
vægar stöður. Þeir sem geta
komið til greina í þær stöður eru
fyrirfram rannsakaðir, viður-
kenndir og mælt með þeim af
flokksstjórninni í héraði, borg
eða á stærra svæði. Á sama hátt
verður flokksstjórnin að sam-
þykkja að maður, sem fengið
hefur inngöngu í Nomenklatura
flokksstjórnarinnar, verði leyst-
ur frá starfi sínu. Það eru per-
sónur, sem gegna lykilstörfum,
sem ganga inn í Nomenklatura."
Persónuleg reynsla
Bókin fjallar sem sagt um
„hina nýju stétt“ í Sovétríkjun-
um, en það er það nafn, sem
Milovan Djilas kallaði valda-
stéttina í ríkjum sósíalismans.
Bókinni er skipt í átta kafla og
hver kafli skiptist í marga und-
irkafla. Viðfangsefni kaflanna
eru sem hér segir: Upphaf og
myndun hinnar ríkjandi stéttar.
Hverjir tilheyra Nomenklatura
og hvernig komast menn inn.
Völd herrastéttarinnar í efna-
hagslífinu og arðrán hennar.
Forréttindin og einangrunin frá
fólkinu. Einræði stéttarinnar.
Heimsveldisstefna Nomenklat-
ura. Hugsunarháttur og sálarlíf.
Bókin er skrifuð á léttu og
skemmtilegu máli og höfundur
kryddar gjarnan frásögn sína
með persónulegum endurminn-
ingum eða smásögum. Hann lýs-
ir skært inn í það hyldjúp tii-
finningaleysis og kulda, sem ein-
kennir stjórnarkerfi sósíalísku
landanna.
Lýsingar höfundar á sovét-
kerfinu og niðurstöður hans eru
margar mjög athyglisverðar. Tii
að kynna lesendum Mbl. frekar
það, sem fram kemur í bókinni,
verður hér í nokkrum greinum
fjallað um ýmsa þætti úr efni
bókarinnar.
Birgir (sl. Guanarssoa er eiaa af
alþingismönnum Sjálfstædisflokks-
ins í Reykjavík.
Syndir feðranna eiga ekki að
hindra húsbyggingar ungs fólks
— eftir Halldór
Blöndal alþm.
Ég fékk kalda kveðju í sumar-
gjöf frá Guðjóni Jónssyni hér í
Morgunblaðinu. Tilefnið var, að ég
hef beitt mér fyrir því á Alþingi
og utan þess, að ungu fólki verði
aftur gert kleift að eignast íbúð án
þess að ganga fram af sér. Kjarni
málflutnings míns hefur verið sá,
að í skjóli verðbólgunnar hefur
jafnöldrum mínum tekist að búa
um sig í hollum híbýlum, sem þeir
eru stoltir af. Ég hef sett fram þá
kröfu, að unga fólkið, niðjarnir,
fái sama rétt og foreldrarnir. Mín
lausn hefur verið sú, að þeim, sem
eru að eignast sína fyrstu íbúð,
verði gefinn kostur á viðunandi
láni til langs tíma, sem gerlegt sé
að rísa undir með venjulegum
launatekjum.
Menn vilja búa
að sínu
Eftir að Svavar Gestsson varð
ráðherra húsnæðismála hefur bor-
ið æ meira á því, að ungt fólk sé á
hrakhólum með húsnæði og það á
eftir að ágerast. Skýringin er sú,
að menn geta ekki lengur ráðist i
húsbyggingar með dugnað og
fyrirhyggju sjáifs sín að vopni. Á
hinn bóginn verða þær kröfur æ
háværari, að allur þorrinn geti
flutt áhyggjuiaust í verkamanna-
bústaði eða leiguíbúðir hins opin-
bera. Sú lausn er kölluð „félags-
leg“, en er, þegar betur er að gáð,
óæskileg og raunar óraunsæ
óskhyggja eins og áþreifanlega
hefur á sannast á skömmum (of
löngum þó) ráðherraferli Svavars.
Verkamannabústaðakerfið er
löngu sprungið og leiguíbúðirnar
láta á sér standa, einfaldlega
vegna þess að þær eru of dýrar.
Einstaklingurinn fer hægar í
sakirnar og sýnir meiri fyrir-
hyggju en tilsjónarmenn félags-
málaráðherra. Svo einfalt er það.
Þó skattaáþjánin sé orðin mikil
hér á landi vantar enn mikið upp á
til að hún dugi til þess. að hið
opinbera byggi yfir allt það unga
fólk, sem nú er að hefja lífsbarátt-
una.
Hávamál eru það kvæði, sem
mér hefur ávallt þótt mest koma
til eftir að Gísli Jónsson kenndi
mér að skilja það. Það er jafn satt
núna og fyrir þúsund árum, að
„halur er heima hverr“, — að
menn vilja fá að búa að sínu, vera
öðrum óháðir, kóngar í sínu ríki.
Sumir segja að Bjartur í Sumar-
„Sumir segja, að Bjart-
ur í Sumarhúsum hafí
verið íslenskari en allt
sem íslenskt er. Hann
var sjálfstæðismaður í
þess orðs fyllstu merk-
ingu. Og þótt Ián séu
verðtTyggð nú, gagn-
stætt því sem áður var,
stendur hugur unga
fólksins til hins sama.
Það vill eiga sín híbýli,
fegra þau og prýða
smátt og smátt.“
húsum hafi verið islenskari en allt
sem íslenskt er. Hann var sjálf-
stæðismaður í þess orðs fyllstu
merkingu. Og þótt lán séu verð-
tryggð nú, gagnstætt því sem áður
var, stendur hugur unga fólksins
til hins sama. Það vill eiga sín hí-
býli, fegra þau og prýða smátt og
smátt, jafnvel þótt hurðir vanti
fyrst í stað og nokkur ár líði, áður
cn gengið hefur verið frá öllu til
fullnustu.
Latur maður lá í skut,
latur var hann þegar hann sat,
latur fékk oft lítinn hlut,
latur þetta kveðið gat,
sagði Steindór Finnsson um sjálf-
an sig. Ungt fólk, hver einstakur
og allir saman, ber meira úr být-
um ef það fær tækifæri til að
leggja fram kraftana og það vill fá
að gera það. Sjálfs er höndin holl-
ust. Hitt er aftur lýsandi fyrir
viðhorf Svavars Gestssonar og
Þjóðviljans að boðskapur Guðjóns
Jónssonar skuli tekinn þar upp
sem stóri sannleikur.
Hver borgar?
Guðjón Jónsson virðist hneyksl-
aður á því, að ég skuli hafa spurt,
hvers unga fólkið eigi að gjalda að
það skuli ekki hafa tækifæri til að
ráðast í byggingu á íbúðarhúsnæði
nema með afarkostum. Ég tilfæri
hér sýnishorn af hugrenningum
hans af þessu tilefni: „Hvers á hún
að gjalda? spyrð þú undrandi, eða
sár eða hneykslaður — skilur þú
þá ekki að hún geldur glapa ykkar,
að unga fólkið hlýtur að gjalda
ábyrgðarleysis óg gróðafíknar hinna
stoltu jafnaldra þinna, spillingar lið-
inna ára, því að syndir feðranna
koma niður á börnunum." (Leturbr.
G.J.)
llalldór Blöndal
Og lausn hans er þessi: „Látum
hvern mann hafa frjálsræði til að
kaupa — íbúð sem annað — því
verði sem hann vill og getur fyrir
eigið fé. En fyrir fé úr sjóðum
samfélagsins, jafnvel þótt verð-
tryggt sé, má engum leyfast að
kaupa nema af einverju viti,
hvorki íbúð né togara." Og þar
fram eftir götunum.
„Sjóðir samfélagsins", hvað er
nú það? Ekki eru þeir botnlausir
fremur en Öskjuvatn. Og ber að
skilja þetta svo, að æskilegt sé, að
hið opinbera eignist smátt og
smátt íbúðarhúsnæði landsmanna
og annist allt viðhald? Eða er
hugsunin sú, að æskilegt sé, að
meiri skilsmunur verði í framtíð-
inni milli ríkra og fátækra en ver-
ið hefur um sinn, svo að klásúlur í
gjafabréfum í Landsbókasafni, um
að þessa og þessa bók megi enginn
fá að láni nema húseigandi, fái
aftur gildi? Mér er það ekki ljóst,
en ég hef af því sannar spurnir, að
á frjálsum markaði á Akureyri
hafi íbúð í sambýlishúsi selst á
„Jaftialdrar mínir eru
stoltir af húsum sínum“
a/inuln(t
hrfur il
éf til Halldórs Blöndals *
CMjsul yfir ái»"Knnum Jaln
M.m, mmi rrw a! humim •tm
('iuójón JómtHon
„llvem á ung»
fólkM »A gialda?-
siulií,. Oaatu tkkl látlA þrtta
ómKt’ Þá hrfAi k»nn*ki mátt M»
þér Krrinina Er »kki nú* á okkur
l»Kt unn» fAlkiA”. »A umbtri
ranúindin. þú »A *kki r* okkur
•lorkaA mrA þm»um h»lt.’
Su má þrtla »A vl»u v*ra »ly».
ca rkki á»lnm«ur hi»'
Inlvaldur n*stu kyniléAar. þt.rr
»r wm þú ert »A vork*nn» I »krifi
þlnu’ Hv«r» á hún »A gj.ld.’
•pyrA þú undr»ndi, *A» nár *A»
hnrykalaAur - akilur þú þá «kki
»A hún geldur id»p» ykk»r, »A
un|» fóHiiá Mýtw •* 0*“* ábyr*»
ur lýAr*Ai J
þrosku P J
»A n» kcr fl