Morgunblaðið - 22.05.1983, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. MAÍ 1983
pJtrgiiíi Útgefandi ttMðfrifr hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aóalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 210 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 18 kr. eintakiö.

Itvö þúsund ár hefur Krist-
ur fylgt mannkyni á veg-
ferð þess. Á hvítasunnu var
kirkja Krists stofnuð. Þenn-
an dag hugleiða kristnir
menn þann atburð, þegar Jes-
ús birtist lærisveinum sínum
skyndilega, ræddi við þá og
hvarf aftur líkt og hann kom.
Þeir eignuðust nýtt líf og nýj-
an fögnuð. „Og skyndilega
varð gnýr af himni, eins og
aðdynjandi sterkviðris, og
fyllti allt húsið, sem þeir sátu
í,“ segir í Postulasögunni þar
sem því er lýst þegar heilagur
andi kom yfir lærisveinana,
sá andi sem veitti þeim afl til
að stofna kirkju Krists og
boða fagnaðarerindið æ síð-
an.
Kirkjan hefur aldrei átt
auðvelt með að svara spurn-
ingum um stríð og frið með
einföldum hætti. Hvort eiga
menn að bjóða hina kinnina
eða snúast gegn andstæð-
ingnum? Frumkristnir menn
voru friðarsinnar í hinum
sanna skilningi þess orð í nær
fjórar aldir þangað til rétt-
læting fyrir kristnu stríði
mótaðist á tímum Konstant-
íns, keisara. Fyrir tilstilli
heilags Ágústínusar og heil-
ags Tómasar Aquina sköpuð-
ust kristnar forsendur fyrir
að hefja stríð (jus ad bellum)
og jafnframt leiðbeiningar
um það hvernig stríð skyldi
háð (jus in bello). Til marks
um þau vandamál sem menn
stóðu frammi fyrir fyrr á öld-
um má nefna, að kristnum
mönnum var bannað að nota
boga gegn trúbræðrum sín-
um. Boga mátti aðeins beita
gegn heiðingjum.
Hin síðari misseri hefur
kirkjan tekið til við að vara
þjóðir heims við hættunni af
kjarnorkuvopnum. I niður-
stöðum kristins heimsþings
um líf og frið sem haldið var
í Uppsölum í síðasta mánuði
segir meðal annars: „Hin
hefðbundna kenning um
„réttlátt stríð“ hefur jafnan
byggst á siðfræðilegum fyrir-
vara um andstöðu gegn styrj-
öld þar sem því er haldið
fram að það að grípa til
vopna hljóti að vera síðasta
úrræði þegar allar friðsam-
legar leiðir hafa verið reynd-
ar. Því hefur og verið haldið
fram að ekki sé hægt að um-
bera tilgangslaust og von-
laust stríð, þar sem engar lík-
ur séu á að málstað réttlætis
sé þjónað. Lögð hefur verið
rík áhersla á að valdbeiting í
hernaði verði að þjóna
ákveðnum tilgangi og vera
undir nákvæmri stjórn og
ekki megi ráðast á óbreytta
borgara. í nútíma hernaði
eru notuð vopn, sem myrða
fólk tilviljanakennt og gildir
það jafnt um kjarnorkuvopn
sem venjuleg vopn. Þess
vegna verður kenning kirkj-
unnar að fordæma slíkan
vopnabúnað. Við erum sam-
mála um að aldrei verður
hægt að réttlæta kjarnorku-
styrjöld, sem hlýtur að magn-
ast eins og allur annar hern-
aður.“
í hinum tilvitnuðu orðum
eru færð siðfræðileg rök fyrir
hinni hefðbundnu kenningu
um „réttlátt stríð“ og því
slegið föstu, að aldrei sé unnt
að réttlæta kjarnorkustyrj-
öld. Undir það sjónarmið
verður aldrei nægilega sterk-
lega tekið. Um það hvaða
leiðir eru skynsamlegastar til
að hindra kjarnorkustríð er
hins vegar deilt og þar kemur
fram sá ágreiningur sem set-
ur mikinn svip á umræður á
Vesturlöndum um stríð og
frið nú á tímum. Kirkjuþing-
ið í Uppsölum vefengdi „nú-
verandi stjórnmálakenningar
um kjarnorkuvopnavígbúnað
í varnarskyni" og enn segir:
„Kjarnorkuvopnabúnaður í
varnarskyni er beinlínis
mannskemmandi með því að
hann eykur ótta og hatur og
gerir ráð fyrir átökum milli
„óvinarins og okkar“. Flest
okkar telja því að tilvist
vopna þessara sé andstæð
vilja Guðs.“ Hér er fast að
orði kveðið og sú spurning
hlýtur að vakna hvort þeir
sem mótuðu „núverandi
stjórnmálakenningar" séu
ekki betur í stakk búnir til að
meta forsendurnar sem þær
hvíla á og miða að því að
tryggja frið heldur en guð-
fræðingarnir. Um þetta er
rætt af vaxandi þunga eftir
því sem kirkjan lætur þessi
mál meira til sín taka.
Á þessum umræðum eru
ýmsar hliðar en þær tengjast
flestar þeim boðskap, sem
kristnum mönnum er fluttur
á hvítasunnu. Ásmundur
Guðmundsson, biskup, sagði
á sínum tíma í hvítasunnu-
dagsræðu: „... ef vér gefumst
á vald anda hvítasunnunar,
svo að hjörtu taka að brenna
heilögum eldi og verkin tala.
En hve þá verður allt bjart.
Þá verður jafnframt talað því
máli, sem allir skilja — máli
kærleikans. Þá brúast bilið
geigvænlega milli andstæðra
lífsskoðana, milli austurs og
vesturs, og hjörtun læknast
af ótta, hatri og tortryggni.
Hernaðarandann lægir, of-
beldi og kúgun, og þjóðirnar
hröktu og hrjáðu öðlast aftur
frelsi og mannréttindi. Fálk-
inn, sem kominn er inn að
hjarta rjúpunnar, sér, að hún
er systir hans. Nýtt bræðra-
lag rís á jörðu, reist á
grundvelli þeirrar trúar, að
Guð sé faðir allra og menn-
irnir því bræður og systur."
1 umræðum um stríð og
frið verða menn að draga
mörkin á milli orsaka og af-
leiðinga. Allur hinn mikli
vopnabúnaður sem mannkyn
ræður nú yfir er afleiðing
þess að ekki hefur tekist að
draga úr tortryggni milli
ólíkra stjórnkerfa. Vopna-
búnaðurinn er orðinn svo
geigvænlegur að allir menn
gera sér ljóst að beiting hans
jafngildir sjálfsmorði. Kirkj-
an berst gegn sjálfstortím-
ingu í hvaða mynd sem hún
birtist með boðskapnum um
kærleikann. Það er alls ekki í
samræmi við hinn heilaga
innblástur að láta þann
boðskap týnast í deilum um
eldflaugakerfi, frystingu eða
dreifingu kjarnorkuvopna.
Mestu skiptir að lotningin
fyrir lífinu sem Kristur
kenndi ráði úrslitum um
ákvarðanir mannanna.
„En hve þá verður allt bjart“
►♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Rey kj a víkurbréf
>♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Laugardagur 21. maí
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Ad fá
neitunarvald
Það blasir nú við öllum, að úr-
slit kosninganna 23. apríl voru
ekki skýr og afgerandi. Hitt er
einnig Ijóst, að ekki er unnt að
mynda starfshæfa ríkisstjórn með
nægilegum þingstyrk án aðildar
Sjálfstæðisflokksins. Af þessum
staðreyndum leiðir til dæmis, að
hvað sem öðru líður er út í hött að
veita Svavari Gestssyni umboð til
stjórnarmyndunar. Alþýðubanda-
laginu tekst aldrei að hafa um það
forystu að skapa starfhæfan
meirihluta um ríkisstjórn á al-
þingi íslendinga.
Sú aðferð Svavars Gestssonar
að leggja einskonar krossapróf
fyrir aðra flokka staðfestir að Al-
þýðubandalagið er ekki þannig
stjórnmálaflokkur, að það geti
orðið forystuafl í íslensku þjóðlífi.
Flokkurinn þrífst best í upplausn
og leggur sig fram um að koma í
veg fyrir einhug um framfaramál
eða þau málefni sem varða sjálf-
stæði þjóðarinnar. Dæmin þessu
til staðfestingar eru mörg og nú
sjást til dæmis tilburðir hjá al-
þýðubandalagsmönnum til að
styrkja stöðu sína með því að vísa
til neitunarvalds verkalýðshreyf-
ingarinnar í efnahagsmálum. Al-
þýðubandalagið fari í raun með
þetta neitunarvald og þess vegna
sé öðrum betra að hafa hægt um
sig og friðmælast við flokkinA,
annars hljótist verra af. 1 þeirri
ríkisstjórn sem enn situr, fékk Al-
þýðubandalagið neitunarvald í
flugstöðvarmálinu og rígheldur í
það eins og frægt er, auk þess sem
með leynisamkomulagi oddvita
aðilanna að ríkisstjórninni var
ákveðið að í meiriháttar málum
hefðu einstakir aðilar að stjórn-
inni neitunarvald.
Krossapróf Alþýðubandalagsins
á rætur að rekja til ásóknar þess í
að hafa neitunarvald gagnvart
sjónarmiðum annarra. í stað þess
að hafa þrek til að setja fram eig-
in stefnu, kýs flokkurinn að leita
eftir skoðunum annarra, svo að
hann geti síðan sagst hafa verið á
móti hinu eða þessu og komið í veg
fyrir að það næði fram að ganga.
Einkennileg
samningaadferö
Frá bæjardyrum Alþýðubanda-
lagsins horfir málið þannig við:
Öllum er kunnugt um sérvisku
okkar í hinum einstöku mála-
flokkum og við vitum, að aðrir
fallast ekki á hana, þess vegna
skulum við reyna að fá fram sjón-
armið annarra og þá eins nálægt
okkar skoðunum og unnt er, síðan
skulum við taka upp samninga og
þoka þá málum enn nær sérvisku
okkar sjálfra. Rökin fyrir þessu
inn á við í Alþýðubandalaginu eru
skýr, þau eru hin sömu og þegar
Kremlverjar segja á alþjóðavett-
vangi: Jú, við erum tilbúnir til að
semja, en bara um það sem að
ykkur snýr.
Þess sjást sem betur fer ýmis
merki, að æ fleiri átta sig á því, að
það leiðir af eðli Alþýðubanda-
lagsins og þeirri hugmyndafræði
sem ræður stefnu flokksins, að
hann er ekki stjórnhæfur í lýð-
ræðisríki nema undir svo öflugri
forystu annarra flokka að niður-
rifsstefnunni sé alfarið ýtt til
hliðar. Francois Mitterrand,
Frakklandsforseti, þekkir komm-
únista af langri reynslu. Honum
er og ljóst, að því aðeins nýtur
stjórn undir forystu sósíaiista
með kommúnista innan dyra
trausts inn á við og út á við, að
kommúnistar skipi þann sess sem
þeim hæfir. Fer ekki á milli mála
að staðfesta Frakklandsforseta
gagnvart Sovétríkjunum á meðal
annars rætur að rekja til þess, að
hann vill ekki vekja hinn minnsta
grun um að kommúnistar hafi
áhrif á franska stefnu í utanríkis-
og öryggismálum.
Aðferðin sem Svavar Gestsson
beitti þegar hann varpaði fram
hugmyndinni um að fresta verð-
bólguholskeflunni 1. júní, svo að
hann gæti baðað sig lengur í fjöl-
miðlaljósinu sem óhjákvæmilega
beinist að umboðshafanum, stað-
festir enn einu sinni þá almennu
skoðun, að forystumenn Alþýðu-
bandalagsins umgangast verka-
lýðsrekendurna í flokknum sem
undirsáta en ekki samherja.
Gagnvart verkalýðsrekendunum
beitir Svavar þessari aðferð: Nú,
ef þið viljið ekki gera eins og ég
segi, fáið þið bara einhverja yfir
ykkur, sem virða ykkur ekki einu
sinni viðlits. Með þessa þjóðlygi að
vopni hótar Svavar svo öðrum
flokkum öllu illu og krefst neitun-
arvalds.
Einhugur eða
upplausn
Hvort sem stjórnmálaflokkar
eru margir eða fáir í lýðræðisríki
er það nauðsynleg forsenda fyrir
því að mál nái fram að ganga, að
um þau myndist þverpólitisk sam-
staða. Einkum er einhugur milli
ólíkra stjórnmálaflokka mikil-
vægur um mál þjóðar út á við. í
utanríkismálum hefur það aldrei
verið á stefnuskrá Alþýðubanda-
lagsins að efla einhug meðal ís-
lendinga. Þvert á móti hefur
flokkurinn notað hvert tækifærið
á eftir öðru til að stofna til upp-
lausnar, án þess þó að hann hafi
nokkurn haldbæran kost annan til
að benda á þegar sjálfstæði þjóð-
arinnar er í húfi. Kjarninn í utan-
ríkisstefnu Alþýðubandalagsins,
sem nú hin síðari ár hefur verið
sveipaður margvíslegum dulum og
þar að auki falinn undir ráðherra-
stólum, gæti hafa verið hannaður
af hugmyndafræðingum Varsjár-
bandalagsins; þeirra heitasta ósk
er auðvitað að Island fari úr
NATO og verði varnarlaust.
Hið sama er raunar að segja um
efnahagsmálin. Alþýðubandalagið
kýs upplausn í þeim frekar en ein-
hug um leiðir sem ekki verða farn-
ar þrautalaust. Flokkurinn sýnist
halda að menn trúi því endalaust,
að ísland sé eina landið í veröld-
inni, þar sem ekki sé nauðsynlegt
að sníða útgjöldum stakk eftir
tekjum. Af því sem forystumenn
Alþýðubandalagsins hafa látið frá
sér fara um efnahagsúrræði,
mætti ætia, að þeir hefðu haft það
sem kosningaloforð að koma verð-
bólgunni örugglega vel yfir
100%-markið. Og svo telja þeir
sjálfum sér trú um og hafa meira
að segja áhrif á menn í oðrum
flokkum, þegar þeir fullyrða að
pólska leiðin sem Alþýðubanda-
lagið boðar í efnahagsmálum sé að
skapi íslenskra launþega. Alþýðu-
bandalaginu er ljóst að á íslandi
skapast aldrei einhugur um pólsku
leiðina. Hins vegar eru þeir áreið-
anlega til innan raða Alþýðu-
bandalagsins sem telja, að í upp-
lausninni í yfir 100% verðbólgu
kunni að takast smátt og smátt að
þoka þjóðinni nauðugri viljugri
inn á pólsku leiðina til fátæktar og
örbirgðar.