Morgunblaðið - 22.05.1983, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. MAÍ 1983
Svipmynd á sunnudegi
CRAXI
*
Maðurinn sem ýtti Itölum
út í nýjar þingkosningar
ÍTALSKI sósíalistaleiðtoginn Bettino Craxi, sem hefur
komið því til leiðar að gengið verður til kosninga á Ítalíu
dagana 25. og 26. júní, er harðskeyttur stjórnmálamaður,
sem tekur oft mikla áhættu.
Flokkur sósíalista var í mik-
illi lægð þegar hann tók
við stjórn hans 1976, en
honum hefur tekizt að sameina
flokkinn. Hann hefur mótað
nýja stefnu og gert sósíalista-
flokkinn að áhrifamiklu afli í ít-
ölskum stjórnmálum.
Þrátt fyrir þetta hefur fylgi
ítalskra sósíalista lítið aukizt:
það var 9,6% í kosningunum
1972, óbreytt 1976, en jókst svo
lítillega í 9,8% 1979. Þetta er lít-
ið fylgi miðað við fylgi annarra
jafnaðarmannaflokka í Suður-
Evrópu. Franskir jafnaðarmenn
fengu 39% í þingkosningunum
1979, Andreas Papandreou hlaut
48,1% í Grikklandi í október
sama ár, Felipe Gonzales 46% á
Spáni í október í fyrra og Mario
Soares 36,3% í þingkosningun-
um í Portúgal á dögunum.
Ítalía hefur þá sérstöðu að
flokkur kommúnista er stærsti
vinstri flokkurinn með 30,4% at-
kvæða. Þar við bætist að kristi-
legir demókratar njóta stuðn-
ings 38,3% kjósenda. Það táknar
að Craxi verður að berjast á
tvennum vígstöðvum gegn
tveimur ólíkum stjórnmála-
flokkum, sem vilja halda honum
niðri.
ODDAAÐSTAÐA
Að sumu leyti stendur Craxi
þó vel að vígi. Þótt flokkur hans
hafi innan við 10 af hundraði at-
kvæða er hann þriðji stærsti
stjórnmálaflokkurinn á Ítalíu og
í oddaaðstöðu í öllum stjórnar-
myndunarviðræðum. Craxi hef-
ur þróað með sér tækni til að
færa sér í nyt öll mál, sem upp
koma, stundum á hvatvíslegan
en um leið ismeygilegan hátt.
Hann hefur lagt fram stefnu-
skrá um kerfisbreytingu í efna-
hagsmálum og stjórnmálum og
ýmsir telja að sósíalistar hafi
gott „jarðsamband" við þjóðina
á tímum skjótra þjóðfélags-
breytinga og kunni góð skil á öll-
um „hræringum".
Flokkurinn er stundum sakað-
ur um að fylgja hentistefnu og
elta uppi öll mál, sem geti aflað
honum vinsælda. Þannig er sagt
að hann reyni að laða til sín
óráðna eða vonsvikna kjósendur,
sem vera kynni að höfða mætti
til með réttum málflutningi í
einhverju einu áhugamáli, sem á
hug þeirra allan.
Hvað sem því líður hefur
Craxi tekizt að koma mótherjum
sínum úr jafnvægi. Þeir gagn-
rýna aðferðir hans, en velta því
fyrir sér hvort hann hafi ekki
næmari tilfinningu en þeir fyrir
hugsunarhætti ítalsks nútíma-
fólks.
Harður málflutningur Craxi,
raunsæ afstaða hans, sú áherzla
sem hann Ieggur á áþreifanleg
mál og sá hæfileiki hans að vera
alltaf í sviðsljósinu vekur
gremju stjórnmálamanna úr
öðrum flokkum.
Stjórnmálakerfið á Ítalíu hef-
ur staðið af sér hryðjuverk og
„þing götunnar", en óvirk and-
staða kjósenda veldur stjórn-
málamönnum áhyggjum.
PÓLITÍSK ÞREYTA
Samkvæmt nýlegri skoðana-
könnun mundu 18% kjósenda
sitja heima eða skila auðu ef
kosið væri nú, eða tæplega helm-
ingi fleiri en 1976. Ef þessi hópur
kjósenda myndaði flokk yrði
hann sá þriðji stærsti, næst á
eftir flokkum kristilegra demó-
krata og kommúnista.
Einnig ríkir mikil óánægja
með „partiocrazia", eða „flokks-
ræði“. Flokkarnir virðast öllu
ráða, ekki aðeins í stjórnmálun-
um heldur á öllum helztu sviðum
þjóðlífsins. Þetta á t.d. við um
efnahagsmál, ríkisfyrirtæki,
banka, útvarp og sjónvarp, „alls
staðar þar sem flokksvélunum
hefur tekizt að teygja klærnar".
Stöðum hjá ríkinu er skipt bróð-
urlega milli flokkanna eftir fylgi
þeirra í kosningum.
Stjórnmálamenn hafa óljósan
grun um að leikreglur stjórn-
málanna séu að breytast og
óttast það. Vera má að kjósend-
ur séu lífsreyndari og hlutlaus-
ari en áður og taki ekki Iengur
gott og gilt það sem sett er fram
í hefðbundnum, þreytulegum,
pólitískum áróðri. Stjórnmála-
kerfið er þungt í vöfum og það
hefur leitt til þess að flokkarnir
hafa stöðugt þurft að hagræða
stefnu sinni, slá af kröfum og
þar fram eftir götunum.
Kjósendur hafa sífellt orðið
fyrir vonbrigðum og eru orðnir
leiðir á „formúluleik" stjórn-
málaflokkanna og því sjónarspili
sem stjórnmálin virðast orðin.
Þeir vilja ríkisstjórn en ekki
sjónarspil, aðgerðir í stað orða.
„FRIÐARSPILLIR"
Craxi virðist hafa tekizt að slá
á þessa óánægjustrengi. Hann
olli stjórnarkreppunni á dögun-
um þegar sósíalistar undir for-
ystu hans hættu stuðningi sínum
við samsteypustjórn þá sem þeir
stóðu að ásamt frjálslyndum,
sósíaldemókrötum og kristi-
legum demókrötum undir for-
ystu Amintore Fanfani forsæt-
isráðherra.
Þar með rauf Craxi það vopna-
hlé, sem ríkt hefur í ítölskum
stjórnmálum, og sumir hafa
kallað hann „friðarspillinn".
Þátttaka í samsteypustjórnum
felur oft í sér „vopnahlé" fremur
en samkomulag um lausn
ágreiningsmála og Craxi hefur
oft verið erfiður í samstarfi.
Öðru hverju gerir hann uppsteyt
eins og til að kanna hvort
stjórnarsamstarfið þróist eftir
leiðum sem hann telur æski-
legar.
Smáflokkar eru oft erfiðir í
stjórnarsamstarfi. Þær mála-
miðlunarlausnir, sem eru sam-
þykktar, og sá ágreiningur, sem
breitt er yfir, eru oft bezta
ástæðan til að slíta stjórnarsam-
starfinu. Sósíalistar sáu þann
kost vænstan að fara úr ríkis-
stjórn, þótt þeir tækju þá
áhættu að verða sakaðir um að
koma kosningunum í kring í
eiginhagsmunaskyni.
Sér til varnar segja þeir að
þar sem kosningar hafi verið
orðnar óhjákvæmilegar á annað
borð hafi verið bezt að ljúka
þeim af í júní, um leið og bæjar-
og sveitarstjórnarkosningar
færu fram, í stað þess að bíða
fram á haust.
„ÓHÁÐUR“
Craxi setur sjálfstæði sósíal-
istaflokksins ofar öllu öðru.
Sjálfstæði flokksins er honum
heilagur málstaður og tryggð
hans við þann málstað er ástæð-
an til þess að hann er tekinn al-
varlega í stjórnmálum. Jafnvel
þegar hann var rétt rúmlega
tvítugur vildi hann stjórnmála-
flokk, sem væri fjarlægur
kommúnistum, ómarxískur og
með sína sérstöku, ótvíræðu
stefnu.
Craxi, sem er sköllóttur og
með gleraugu, er eftirlæti
skopmyndateiknara. Á skop-
myndunum virðist hann haldinn
barnalegri löngun til að fá öllum
kröfum sínum framgengt eða
þungbúinn á svip, einbeittur og
metnaðargjarn úr hófi fram.
Faðir Craxi var lögfræðingur
á Sikiley og fluttist til Mílanó,
þar sem hann varð kunnur sósí-
alisti. Craxi gekk í flokkinn
tæplega tvítugur og tók virkan
þátt í stjórnmálum ungs fólks og
háskólapólitík. Árið 1959, þá 25
ára gamall, átti hann í útistöð-
um við eitilharða kommúnista í
Sesto San Giovanni, sem gengið
hefur undir nafninu Stalíngrad
Ítalíu.
Craxi kynntist kommúnistum
eins og þeir eru þegar þeir eru
hvað ósveigjanlegastir. Hann
fékk einnig að kynnast vanda-
málum samsteypustjórna, því að
í Mílanó var mynduð fyrsta
mið-vinstri-stjórnin á Ítalíu, í
janúar 1961, m.a. með þátttöku
kristilegra demókrata og sósíal-
ista.
Craxi var orðinn dæmigerður
atvinnustjórnmálamaður þegar
hér var komið og vann mikið
starf í stjórnmálum Mílanó.
Hann var kjörinn í fulltrúadeild
ítalska þingsins 1968 og varð
einn þriggja vararitara flokksins
tveimur árum síðar. 1 því starfi
var hann fulltrúi minnihluta
óháðra flokksmanna.
„HALLARBYLTING“
Eftir kosningarnar 1976
fannst flokknum að tími væri
kominn til að skipta um forystu.
Nýir menn, sem voru kallaðir
„ofurstar á fimmtugsaldri",
skipulögðu „hallarbyltingu" og
Craxi tók við stöðu flokksleið-
toga af Francesco de Martino.
Blöðin lýstu Craxi þannig að
hann væri dæmigerður hroka-
fullur kerfismaður, sem ýmsir
flokksmenn eldri en hann van-
treystu, en hann hélt sínu striki
og mótaði nýja stefnu. Það er til
marks um dugnað og færni
Craxi í stjórnmálum að 1976
studdu aðeins 10% fulltrúa mið-
stjórnarinnar óháða stefnu
hans, en á þingi flokksins í Pal-
Hann rauf
vopnahlé
stjórnmála-
flokkanna
á Ítalíu
ermo í maí 1981 studdu 70%
þingfulltrúa endurkosningu
hans.
í kosningabaráttunni 1976,
nokkrum mánuðum áður en
Craxi tók við stjórn sósíalista-
flokksins, sögðu kristilegir
demókratar sem svo: „Við höfum
engar áhyggjur af kommúnist-
um, en sjáið þið bara uppátæki
óðu mannanna í sósíalista-
flokknum." Hikandi kjósendur
vinstra megin við miðju hörm-
uðu að ekki væri lengur til
sósíalistaflokkur, sem menn
vissu hvar þeir hefðu og fylgdi
ótvíræðri stefnu.
Auk óháðra flokksmanna og
hvatamanna nánara samstarfs
við kommúnista var í flokknum
urmull tækifærissinnaðra
hvatamanna aukins frjálsræðis,
sem aðrir kölluðu lausungu. Síð-
an hefur Craxi mótað flokkinn í
eigin mynd.
Hann er í engum vafa um að
Sovétríkin séu aðaiógnunin við
frið í heiminum. Undir hans
stjórn hafa sósíalistar stutt
væntanlega uppsetningu banda-
rískra eldflauga í Comiso-
herstöðinni á Sikiley, ef ekki
næst nægilega mikill árangur í
Genfar-viðræðunum.
Flokkurinn hefur einnig sam-
þykkt það sjónarmið Craxi að I
hugtakinu sósíalismi felist „fjöl-
ræði“, einstaklingsfrelsi og óbeit
á algildri hugsjónafræði, sem
allan vanda eigi að leysa, en hafi
þann veikleika að þeir sem hana
aðhyllist viðurkenni ekki mistök
sín og læri ekki af þeim.
Nýlega átti Craxi fund með
Enrico Berlinguer, leiðtoga
kommúnista, sem berjast ekki
lengur fyrir „sögulegum sætt-
um“ heldur myndun vinstri
stjórnar. Fundurinn vakti mikla
athygli, en virðist aðeins hafa
verið haldinn til þess að Craxi og
Berlinguer gætu borið saman
bækur sínar. Kommúnistar vildu
vita á hvaða mál sósíalistar
mundu leggja áherzlu í kosn-
ingabaráttunni og hvort stefna
þeirra gæti samrýmzt sameig-
inlegri stefnu vinstri flokkanna.
Craxi gengur til kosninganna
án nokkurra skuldbindinga um
stjórnarsamstarf við aðra
flokka. Eftir kosningar getur
verið að honum verði boðin
þátttaka í ríkisstjórn svipaðri
þeirri og nú hefur beðizt lausnar.
Einnig má vera að hann reyni
sjálfur að mynda samsteypu-
stjórn þar sem smáflokkar sósí-
aldemókrata, frjálslyndra og
lýðveldissinna mynduðu kjarn-
ann. Varla getur talizt trúlegt að
hann færist það langt í átt til
kommúnista að vinstristjórn
verði hugsanlegur möguleiki.
Þótt Craxi sé metnaðargjarn
veit hann vel að stjórn fyrsta
forsætisráðherra sósíalista í
sögu lýðveldisins yrði að standa
á traustum grunni. Forysta í
hrörlegri samsteypustjórn, sem
hrökklaðist frá völdum eftir sex
mánuði, yrði flokknum áfall —
slík stjörn yrði sósíalistum ekki
til framdráttar.
(The Guardian.)