Morgunblaðið - 22.05.1983, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. MAÍ 1983 25
Kostnaður við heilbrigðisþjón-
ustuna er mál okkar allra. Þessi
tilvitnuðu „orð að sönnu“ eru úr
einni af ritdeilugreinum lækna í
sl. mánuði í kjölfar málþings um
læknisfræðileg efni og kostnað-
sparnað, haldið í þeim fróma til-
gangi „að gera heilbrigðisþjón-
ustuna markvissari og ódýrari
og þar með minnka útgjöld hins
opinbera og lækka skatta þegn-
anna“, eins og aðstandendur orð-
uðu það. Líklega ekki seinna
vænna. Fram undir þetta hefur
orkan að mestu farið í að auka,
bæta og krefjast — í góðum til-
gangi og með ágætum árangri.
Ein meiriháttar afleiðing tækni-
þróunar síðustu tveggja alda í
Evrópu er sú, að lífsvon manna
hefur lengst um helming, úr 36
árum í 72. Það er úr 315 þúsund
æfistundum í 630 þúsund.
En nú er greinilega í augsýn
— ef ekki þegar á vettvangi — sú
andstyggilega staðreynd, að ekki
er hægt að auka hlutdeild heil-
brigðismálanna mikið meira i
þjóðarkökunni. Einfaldlega ekki
aur til þess. Þjóð þarf nefnilega
líka ýmislegt fleira, sem varla
verður hjá komist. Nema óska-
staðan sé eins og sænskur taln-
aspekingur reiknaði út að yrði
þar í landi að óbreyttum aðstæð-
um. Með sömu fjölgun og verið
hefði þar i landi mundu um
næstu aldamót allir Svíar vera
annað hvort sjúklingar eða
starfsmenn heilbrigðiskerfisins
til að stunda þá. Við sjáum því
hatta fyrir þvi að nú fari þetta
frekar að verða einkaslagur um
fjármagnið innan heilsugæslu-
landamæranna en herför til að
sækja fenginn annað. Hagræð-
ingin er sem sagt á dagskrá.
Stikkorðin hjartavernd og til-
kostnaður í þessum umræðum
sendu hugsun Gáruhöfundar á
flandur. Og þegar við bættist að
skjóta þurfti Gárupistli inn í
grúsk um franska sjómenn á fs-
landsmiðum hér áður fyrr, sló
saman í heilabúinu. Gneistaflug-
ið varð að nýrri kenningu. Hér
opinberast hún: Hjartahnoð var
notað á fslandi löngu áður en
það var uppfundið af vísinda-
mönnum — og tilkostnaðurinn
við lífgunina í lágmarki. Vissu
þetta kannski allir? Svo fer
venjulega þegar maður heldur að
nú hafi eitursnjallri, frumlegri
hugmynd slegið niður. Sjáið þið
til:
Þegar skip fórust við suð-
urströnd fslands, sem títt var á
skútuöld, fóru bændur niður á
sandana til að reyna að bjarga.
Iðulega rak sjómennina þá sem
liðið lík. En líkunum þurfti að
koma í kristinna manna reit og
til sómasamlegrar meðferðar.
Fiskimanninum drukknaða var
þá gjarnan varpað á hest til
flutnings til bæjar. Hann lá
þarna á maganum yfir volgt
hestbakið með hendur og fætur
lafandi beggja megin hryggjar.
Og hesturinn fetaði sig upp
fjörugrjótið og sandana. Hvern-
ig hefði flutningurinn annars átt
að fara fram? Sjálfsagt hefur
við þessa meðferð fyrst þrýstst
upp úr honum sjórinn, sem ofan
í hann hafði farið í volkinu og
brjóstkassinn hnoðast í takt við
göngulag hestsins. Sögur fara af
því að erlendir sjómenn sem
menn héldu drukknaða er þeim
skolaði á landi, hafi lifnað við
þegar til bæjar var komið. Höfðu
þeir ekki fengið nútima hjarta-
hnoð og verið bjargað með því?
Sögur eru raunar til af óvænt-
um björgunum af svipuðu tagi,
meira að segja um nafngreint
fólk, þótt ekki væri þar um sjó-
menn að ræða. Ein útgáfan er
eitthvað á þá leið, að bóndi einn
hafi dottið af baki við skál. Lík-
lega í fljót. Félagar hans töldu
hann af og komu með líkið heim
liggjandi yfir bak hestsins.
Slengdu þvi heldur hranalega á
bæjarhelluna og kuldalega, að
því er stórlyndri húsfreyjunni
fannst. Hún lét bera bónda sinn
inn í rúm, háttaði hjá honum. Og
brátt fór að færast líf i bónda.
Annað hvort átti þátt í lífgjöf-
inni, hrossið eða konan.
Þótt ekki séu þetta kannski
bestu aðferðir við að lifga fólk
við, kynnu þær að vera brúkleg-
ar ef nútíma fín og flókin tæki
væru viðs fjarri, en nærtækt
hross og grýtt fjara eða vel þýfð-
ur mói. Mætti kannski athuga
hvort við kunnum ekki í lifs-
reynslupokanum að luma á ein-
hverju nýtilegu og hagnýtu til
brúks á þessum vettvangi sem
öðrum. Ekki síst þegar við neyð-
umst til að huga að hagnýtu, og
hagnýta raunar að komast i
tísku. Hollt er heima hvað! Eða
hvað? Of mikil sérhæfing dregur
úr aðlögunarhæfni og getur leitt
til forheimskunar, sagði erlend-
ur vísindamaður svo spaklega i
fyrirlestri um tækni og visindi i
Norræna húsinu í fyrra.
Ekki getum við þó raunar
hætt að stunda vísindi, þótt fyrri
aldar fólk hafi fundið vott af
þeim óafvitandi á hestshrygg.
Það er bara viðbótin. Hvað skildi
nú annars fara hér á landi stór
hluti til rannsókna i læknavís-
indum? Það má m.a. finna í
fyrirlestri dr. Vilhjálms Lúð-
víkssonar, framkvæmdastjóra
rannsóknaráðs, á ráðstefnu um
háskólarannsóknir í fyrra. Þar
kom m.a. fram að hlutur lækna-
vísinda hafði nokkuð vaxið á 2ja
ára bili í háskólanum, en hlutur
annarra raunvísinda eitthvað
minnkað og dregist saman í
heildina á milli áranna 1977—79.
„Læknavisindin fá svipað fjár-
magn hlutfallslega í Danmörku
og á Islandi, en mun lægra en i
Noregi og Svíþjóð og Finnlandi,"
sagði Vilhjálmur. Sem ég fór að
glugga í þennan fyrirlestur rak
ýmislegt fleira fróðlegt á fjörur i
tölum sem verður að biða betri
tima. Rýmið er búið!
Ofanúthelltar hugrenningar
höfðu þó sem endapunkt irskan
brandara um lifandi dauða, sem
látinn er flakka sem annað:
McGill var í kirkjugarðinum og
las á gröf Kalla vinar sins áletr-
unina: „Ekki dáinn, bara burt
sofnaður!" — Mamma, sagði
hann við konu sína. — Hann
Kalli okkar gabbar nú engan
með þessu nema sjálfan sig!
V f nn Urífí C. K’ÆÐftV'O.

Þeir sem þannig hugsa og starfa
samkvæmt kenningunni að til-
gangurinn helgi meðalið, þola auð-
vitað ekki einhug meðal þjóðar-
innar um skynsamleg og frjáls-
huga viðbrögð við hinum gífurlega
vanda sem við blasir. Það mun
fyrst sannast þegar alþýðubanda-
lagsforystan horfist i augu við
það, að hún fær ekki lengur færi á
að sitja í ráðherrastólunum. Ættu
stjórnmálaáhugamenn og fræð-
ingar þá að setja mælitæki sín
strax af stað til að sjá eftir hvaða
leiðum og á hve löngum tíma reiði
kerfiskarlanna smýgur inn í skrif-
stofur verkalýðsfélaganna. Jafn-
framt þarf að mæla viðnámsþrótt
hinna einstöku verkalýðsfélaga og
sjá hver þeirra verða fyrst til að
rjúfa þá samstöðu sem er nauð-
synleg til að sigrast á vandanum.
Að þora
og duga
Allir eru sammála um böl at-
vinnuleysisins. Auðvitað er það
ekki stefna neinna stjórnmála-
flokka að koma á atvinnuleysi og
með hliðsjón af því, hve það er
talinn mikill vágestur, ættu þeir
stjórnmálamenn að vera dauða-
dæmdir í almennum kosningum
sem ótrauðir halda sínu striki,
þótt á því sé hamrað ár og síð að
stefnan hafi vaxandi atvinnuleysi
í för með sér og tölur sýna að svo
sé. Staða Margaret Thatchers í
Bretlandi nú, þegar rúmar tvær
vikur eru til kosninga eftir fjög-
urra ára stjórnartíð og vaxandi
atvinnuleysi allan tímann, sýnir
að þanþolið er mikið að þessu
leyti. Thatcher hefur áunnið sér
svo mikið traust meðal bresku
þjóðarinnar, að ekkert virðist geta
hindrað sigur flokks hennar í
komandi kosningum.
Sýnist mega draga þá ályktun
af kosningum í Evrópu undanfarið
og útlitinu um úrslit í Bretlandi,
að menn telji eyðslustefnuna og
verðbólguna sem henni fylgir
hættulegri en leitina að réttum
efnahagsforsendum, þótt af henni
leiði atvinnuleysi. Ef litið er til
þess, hvaða mælistiku menn nota
almennt í umræðum um stöðu
ríkja á alþjóðavettvangi með
hliðsjón af stjórn efnahagsmála,
er ljóst, að mikil verðbólga leiðir
til lökustu einkunnar. Það ætti því
síður en svo að vera nokkurri þjóð
kappsmál að heyja baráttu um
efsta sætið í verðbólgukeppninni,
en eins og kunnugt er, hefur ís-
land lent í hópi þeirra 5 þjóða sem
þar keppa um heimsmeistaratitil-
inn.
Ástæðan fyrir því að þannig er
komið fyrir íslendingum er eink-
um sú, að ekki hefur tekist með
pólitískri forystu að laga þjóðar-
útgjöldin að þeim tekjum sem
þjóðin aflar. Bilið hefur verið brú-
að með lántökum erlendis. Skulda-
byrðin hefur aukist samhliða því
sem innviðirnir hafa orðið veikari
og eiga erfiðara með að standast
þrýsting verðbólguhraðans. Það er
enginn vafi á því, að þessi þróun
spillir áliti þjóðarinnar út á við og
á eftir að hafa alvarleg áhrif ef
menn sýna ekki þor og dug til að
takast á við vandann í stað þess að
ýta honum sífellt á undan sér.
Þrengir aö
bankakerfinu
Atburðirnir í Mexíkó síðasta
sumar mörkuðu tímamót í lána-
þróun á alþjóðavettvangi. Á
skömmum tíma minnkaði gjald-
eyrisforði Mexíkó gífurlega.
Ástæðan var fyrst og fremst sú, að
Mexíkanar sjálfir höfðu misst trú
á stjórn lands síns. Þeir sem áttu
einhverja fjármuni kusu að flytja
þá úr landi og við blasti þjóðar-
gjaldþrot. Á tveimur dögum í
byrjun ágúst tókst með sameigin-
legu átaki einkabanka og alþjóð-
legra fjármálastofnana að semja
um skuldbreytingar sem léttu
þunganum af og síðan hefur tekist
að forða hruni. Hafa bankastofn-
anir nú meiri áhyggjur af þróun
mála í Brasiliu en Mexíkó. En á
þeim fáu mánuðum sem liðnir eru
frá því að komið var í veg fyrir
gjaldþrot Mexíkó hafa fleiri ríki,
s.s. Júgóslavía lent í svipuðum erf-
iðleikum. Það hefur þó ekki reynst
eins auðvelt að bæta úr vanda
Júgóslava, meðal annars vegna
þess að hið alþjóðlega bankakerfi
hefur ekki fé aflögu í sama mæli
og þegar samið var um Mexíkó.
Ónnur ríki eins og til dæmis
viðskiptaland okkar Nígería hafa
lent í svo miklum erfiðleikum að
þau fá tæplega erlend lán til að
standa undir innflutningi og verða
að miða innkaup sín við útflutn-
ingstekjur. Þannig er nú komið
fyrir Zaire, að engin erlendur
banki vill lána fé þangað og inn-
flutningur byggist á þeirri megin-
reglu, að greitt sé fyrir hann út í
hönd.
Allir sem stunda viðskipti hér á
landi átta sig á því, hvað það hefði
í för með sér, ef fsland lenti í svo
þröngri stöðu sem Nígería svo
ekki sé minnst á Zaire. Á erfið-
leikatímum eins og nú þegar
bankar halda að sér höndum og
bíða þess að merki um varanlegan
efnahagsbata i Bandaríkjunum
komi í ljós, er ekki að efa að jafn
skuldugt verðbólguland og fsland
fær ekki hagstæð erlend lán, þótt
þjóðin hafi á sér gott orð fyrir að
standa í skilum.
Nauðsynlegt er, að allur al-
menningur á fslandi fái sem
gleggstar upplýsingar um þróun
þessara mála, þvi að þar með eru
skapaðar forsendur fyrir að menn
skilji betur nauðsyn þess að horfið
sé af núverandi óheillabraut. Til
dæmis væri æskilegt, að Gunnar
Thoroddsen, fráfarandi forsætis-
ráðherra, birti opinberlega bréfið
sem Seðlabankinn sendi ráðherr-
anum að beiðni hans fyrir kosn-
ingar. Það eru ekki stjórnmála-
mennirnir sem borga þessar
skuldir heldur fólkið í landinu.
f þessu samhengi er enn rétt að
víkja að niðurrifsstefnu Alþýðu-
bandalagsins sem með þröngsýni í
iðnaðar- og orkumálum hefur
staðið í vegi fyrir eðlilegri virkj-
ana- og stóriðjustefnu. Er nú svo
komið, að tæplega verður komist
hjá því vegna vitlausrar stjórnar á
efnahags- og atvinnumálum, að
útlendingar eigi alfarið eða að
verulegu leyti þau stóriðjufyrir-
tæki sem bráðnauðsynlegt er að
reisa, eigi ekki að gera Island að
láglaunasvæði til frambúðar.