Morgunblaðið - 17.07.1983, Page 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. JÚLÍ 1983
Hugsað til þeirra,
sem mest kaupa
af okkar vörum
— eftir Berg G.
Gíslason
Lifnaðarhættir hafa breytzt á
þeim tíma, sem liðinn er frá síð-
ustu heimsstyrjöld. Hraðskreið
farartæki og fljótvirk fjar-
skiptatæki eru að hnýta saman
fólk á fjarlægum stöðum. Við-
skipti fylgja í kjölfarið. í stað
þess að höndla aðallega á mark-
aðstorginu, dreifast vörur vegna
hagkvæmrar framleiðslu fram
og til baka og ekki sízt vegna
mismunandi árstíma.
í dag og máske í nokkur ár er
afturkippur í viðskiptum. Þá
þarf að breyta til og hver þjóðar-
flokkur þarf að aðlaga venjur
sinar þannig, að hægt sé að
þóknast þeim, sem getur tekið
við og notfært sér framleiðslu
hins.
Því ekki gefa okkur svolítinn
tíma til þess að hugsa til þeirra,
sem kaupa langsamlega mest og
neyta af framleiðslu okkar,
Bandaríkjamanna, Englendinga og
Skota, Portúgala, Sovétmanna,
Þjóðverja, ítala, Spánverja og Níg-
eríumanna?
Neytendurnir í þessum lönd-
um framleiða fjölda af neyzlu-
og öðrum vörum. Væri nú ekki
hyggilegt, að við sem lifum á út-
flutningnum reyndum þeirra
framleiðslu og gerðum kaup-
manninum og kaupfélagsstjór-
anum það ljóst, að nauðsynlegt
sé að hafa á boðstólum úrval af
heppilegum vörum frá þessum
þjóðum.
Táknrænt dæmi er mér í huga:
Framleiðsla og útflutningur bif-
reiða er Bandaríkjamönnum við-
kvæmt mál. Innflutningurinn til
íslands er nær stöðvaður í og
með, vegna hárra ríkisgjalda.
Hér mætti liðka til og breyta
tollmeðferð þannig, að hin háu
ríkisgjöld væru aðeins miðuð við
sömu flutningsgjöld og greidd
eru af sams konar vöru frá Evr-
ópulöndum. Þetta mætti flokk-
ast undir „bestu kjaraviðskipti"
og væri í samræmi við meðferð á
vörum sem koma til landsins í
flugfragt — tilhögun, sem hefur
gefizt sérstaklega vel. Til frekari
áréttingar mætti minna á ýmsar
ráðstafanir, sem voru leyfðar og
sem komu sér vel meðan upp-
bygging á austantjaldsviðskipt-
unum átti sér stað.
Annað atriði sem er athugun-
arvert er, að nú eru ávextir að
koma á markaðinn í viðskipta-
löndunum, t.d. Portúgal og
Spáni, en engar auglýsingar eða
framboð á þeim hefur sézt, þrátt
fyrir að nú eru mögulegar beinar
skipaferðir.
Væntanlega verður ráðin bót á
þessu fljótlega, þannig að inn-
flytjendur og neytendur megi
styðja útflytjendur í landinu
með ráðum og dáð til þess að
forðast hreina vöruskiptaverzl-
un.
1982
(itflutiiingiir íslenzkir vöruflokkar Innflutningur
USA 2.188.653 27 982.846
Bretland 1.118.683 39 1.015.443
Portúgal 999.500 6 268.449*
Sovetríkin 639.828 9 1.065.200
V-Þýzkaland 600.498 37 1.421.910
Spánn 345.868 117.637
Nígería 325.335 226
Ítalía (1981 858.367)
321.926 299.561
Sviss 300.019 106.767
*Norðurlöndin 329.557 2.949.507

Líkræöur um
lifandi presta
— eftir Leif Sveins-
son, lögfrœðing
Þann 2. nóvember sl. reit ég
grein í Mbl. er ég nefndi: „Eru
afmælisgreinar ótímabærar
minningargreinar". Urðu margir
til að þakka mér fyrir þessa grein
og töldu orð í tíma töluð. Einn
vina minna, Halldór Blöndal al-
þingismaður, benti mér samt á, að
mér mundi aldrei takast að út-
rýma afmælisgreinunum, því það
væri tómstundagaman presta-
stéttarinnar að rita hólgreinar
hver um annan. Þetta rifjaðist
upp fyrir mér, þegar ég las Mbl. í
morgun, þar eru firnalangar af-
mælisgreinar um fimmtugan
prest, sr. Jón Einarsson í Saurbæ.
Ég er kunnugur Jóni og ætt hans
og er þetta allt hið vænsta fólk.
Hefði mér þótt vænna um að
ágæti sr. Jóns kæmi fram í auk-
inni kirkju'sókn og nýjungum í
kirkjustarfi en ótímabærum
minningargreinum, en e.t.v. eru
þetta samtök prestanna, sem eng-
inn má rjúfa.
Þegar Ólafur Skúlason dómpró-
fastur varð fimmtugur, ofbauð
honum svo fjöldi og lengd afmæl-
isgreinanna um sig, að honum
varð að orði: „Og ég sem hélt ég
væri á lífi.“
Prestar verða að gera sér ljósa
þá gamalkunnu staðreynd, að of-
lof er háð. Sóknarbörnin verða að
geta borið virðingu fyrir prestun-
um, en ekki brosa að tilburðum
þeirra. Þeir ættu að vanda meira
líkræður sínar yfir látnum sókn-
arbörnum, en bíða ofurlítið með
að hæla hver öðrum í ótímabær-
um minningargreinum.
Þjóðin bíður eftir því, að prest-
arnir vakni af aldalöngum svefni
og fylli kirkjurnar að nýju, brenn-
andi í andanum.
Reykjavík, 15. júlí 1983
Jarðstöðin við Úlfarsfell, sem teklð getur á méti gervihnattasendingum.
Bandaríkin:
Gífurleg útþensla
kapalsjónvarpskerfa
— stöðvar, sem senda um gervi-
hnetti, reynast þó skæðir keppinautar
FJÖRUTÍU ÁR eru nú liðin frá upphafi kapalsjónvarps í Bandaríkjunum.
Tekjur af rekstri slíkra kapalsjónvarpsstöðva námu 4,6 milljörðum dala í
Bandaríkjunum og í Kanada voru tekjurnar 500 milljónir dala, en markaður-
inn þar er þó miklura mun minni. Þrátt fyrir kreppueinkenni í báðum
þessum löndum hefur þessi starfsemi skilað arði.
En engin rós er án þyrna. Eig-
endur kapalsjónvarpsstöðva
standa nú frammi fyrir ýmsum
erfiðleikum. I Bandaríkjunum
borgar hinn almenni neytandi 12
dollara fyrir hinn venjulega „kap-
alpakka". Að sögn forstjóra eins
stærsta kapalsjónvarpsfyrirtækis-
ins leikur þó enginn vafi á þvi, að
neytendur eru reiðubúnir til þess
að leggja 40—50 dollara af mörk-
um fyrir verslunar- og bankaþjón-
ustu í gegnum kapalkerfið.
Gallinn er bara sá, að eigendur
stöðvanna hafa engan veginn und-
an við að bæta þjónustuna. For-
stjórinn, Gustav Hauser, segist
ennfremur vera þess fullviss, að
fyrir lok þessa áratugar verði
hægt að bjóða upp á 100-rása kap-
alkerfi og fólk muni fúslega reiða
af hendi 120 dollara mánaðarlega
fyrir þjónustuna.
í Kanada er svipuð staða uppi á
teningnum. Meira en helmingur
allra kandískra heimila kaupir nú
þjónustu af kapalsjónvarpsfyrir-
tækjum, þ.e. um fjórar milljónir
viðskiptavina.
Vandamál þessa iðnaðar skipt-
ast í meginatriðum niður i þrjá
þætti; fjármögnun, samkeppni og
þjónustu við neytendur.
Mikil útgjöld hafa eðlilega í för
með sér miklar skuldir. Vaxta-
hækkun á undanförnum mánuðum
hefur einnig reynst eigendum
stöðvanna þung í skauti. Kostnað-
ur við uppbyggingu og stækkun
kapalkerfanna fer stöðugt vaxandi
og á þéttbýlum svæðum, þar sem
notendur eru kannski 600.000 tals-
ins, er fjármagnsþörfin geysileg.
í fyrra kostaði það 30—40.000
dollara að leggja sjónvarpskapal
einnar mílu vegalengd. Tekjur af
einkaleyfinu voru 5—10.000 doll-
arar á hverja mílu fram til 1979. í
borgum á borð við New York og
Boston, þar sem leggja þarf meg-
inhluta kapalsins neðanjarðar,
getur kostnaðurinn rokið upp í
160.000 dollara á hverja mílu, eða
um 100 dollara á hvern metra.
Leyfisgjöld hafa í ofanálag
reynst ákaflega dýr. Því er þannig
háttað bæði í Bandaríkjunum og
Kanada, að bæjar- eða borgaryf-
irvöld á hverjum stað veita
ákveðnum aðila einkaleyfi til
lagningar sjónvarpskapals. Vegna
hinnar gifurlegu samkeppni um
neytendurna og einkaréttinn hef-
ur borgaryfirvöldum tekist að
þvinga alls kyns aukaatriði út úr
einkaréttarhöfunum. Auk þess að
taka 5% af brúttóinnkomu hafa
yfirvöld sumra staða krafist þess
að byggðar verði fokdýrar sund-
laugar eða bókasöfn á kostnað
kapaisjónvarpsfyrirtækj anna,
sem hluti greiðslunnar fyrir
einkaleyfið. Allt er þetta auðvitað
í þágu bættrar þjónustu yfirvalda
við hinn almenna borgara. Afleið-
ingin er enda sú, að eigendur
kapalsjónvarpsstöðva hafa margir
snúið Saki við freistandi svæðum.
Afleiðing hækkandi bygg-
ingarkostnaðar og hærri vaxta er
sú, að minni fjármunir eru nú
fyrir hendi hjá einstökum fyrir-
tækjum innan þessarar greinar til
þess að mæta hinni síharðnandi
samkeppni. Kapalsjónvarp hefur
þróast ört í Bandaríkjunum frá
því að geta aðeins boðið upp á 12
rásir í stað 30 rása víðast hvar nú.
Samtímis berast fregnir af upp-
setningu nýrra stöðva víða að.
í dag eru 52 kapalsjónvarpsfyr-
irtæki í Bandaríkjunum. Sum
þeirra senda efni sitt út í gegn um
gervihnetti, en önnur í gegnum
kapla, ýmist undir eða á yfirborði
jarðar. Alls eru 42 þessara fyrir-
tækja rekin með fjármagni frá
auglýsendum og neytendur borga
ekkert fyrir þjónustuna. í tíu til-
vikum þurfa neytendur hins vegar
að greiða fyrir þá þjónustu, sem
þeir fá. Talið er að 45 nýjar kap-
alsjónvarpsstöðvar muni rísa af
grunni fyrir lok þessa árs.
Fjárhagur margra þessara
fyrirtækja er með ágætum, en
önnur eru skuldum vafin. Fyrir
fáum árum voru reknar nokkrar
„risastöðvar" í Bandaríkjunum,
sem sendu efni sitt um gervallt
landið með aðstoð gervihnatta.
Auglýsendur hafa hins vegar
smám saman dregið úr auglýsing-
um vegna minnkandi sjónvarps-
gláps almennings og mikils kostn-
aðar. Aðeins ein þessara stöðva er
nú enn rekin. Hún hefur bæki-
stöðvar sínar í Atlanta í Georgíu-
ríki.
Eitt bandarísku sjónvarpsfyr-
irtækjanna tók t.d. upp á því að
bjóða neytendum sínum upp á
beinar útsendingar frá ballettum
og óperum fyrir brot þess, sem það
kostaði að borga sig inn á sýn-
ingarnar. Þetta er talið gott dæmi
um hvernig samkeppnin hefur
mulið áhorfendahópinn niður í
slíkar smáeiningar, að auglýsend-
ur sjá sér ekki lengur nokkurn hag
í því að auglýsa.
Þetta er þó e.t.v. ekki það alvar-
legasta. Sýnu skeinuhættari virð-
ast ætla að verða tækninýjung-
arnar, sem stöðugt skjóta upp
kollinum. Er þar að nefna t.d. DBS
(Direct Broadcasting System),
sem beint er gegn veldi kapal-
sjónvarpskerfanna. Þar er um að
ræða sendingar beint til neytand-
ans um gervihnött — að sjálf-
sögðu að því gefnu að hann hafi
viðhlítandi móttökuskerm á hús-
þakinu. SMATV (Satellite Master
Antenna Television) er annar slík-
ur keppinautur, sem sérhæfir sig í
sendingum til fjölbýlishúsa.
Þessir aðilar vilja að sjálfsögðu
næla sér í sinn hluta kökunnar.
Þeir standa að vissu leyti betur að
vígi. Það er ódýrara að koma á fót
slíkri þjónustu og þegar hún er á
annað borð fyrir hendi á eftir að
reynast erfitt að ryðja henni úr
vegi.
Þá er ótalið þriðja og jafnframt
síðasta stórvandamálið, sem að
kapalsjónvarpsstöðvum steðjar.
Það er að halda neytendunum
ánægðum.
Þessi mynd af útsendingu sovéska sjónvarpsins nóðist fyrir tilstilli mót-
tökuskerms fyrir sendingar gervihnatta.