Morgunblaðið - 18.09.1983, Blaðsíða 6

54
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. SEPTEMBER 1983
Seinni hluti Morgunblaðssamtals við hinn kunna bandaríska rithöfund
Caldwell er Georgíumaður
og þar eð ég var kominn að
heimsækja hann frá
Georgíuríki töluðum við margt um
þetta fæðingarríki hans og Cald-
well sagði mér m.a. þessa sögu:
Það var á þeim árum þegar ég
var ungur og fátækur og hafði bit-
ið það í mig að verða rithöfundur.
Ég hafði komið til Los Angeles
með ferðaritvélina mína í annarri
hendi og litla ferðatösku í hinni.
Ég var örþreyttur. Mér hafði ekki
komið dúr á auga alla leiðina frá
Maine. Ég fann fljótlega ódýrt
hótel og geðsleg kona með mikið
ljóst hár leigði mér lítið herbergi.
Þegar ég hafði skráð mig inn og
ætlaði að ganga til herbergis
míns, segir konan:
Hvaðan sagðistu aftur vera?
Frá Maine, ansaði ég.
Ertu viss? spurði konan.
Ég kvaðst vera nokkuð viss um
það og gekk til herbergis míns. Ég
gat ekki haldið mér vakandi öllu
lengur og var því stuttur í spuna
við konuna. Ég settist á rúmið og
vafði mér sígarettu og hallaði mér
síðan aftur. Síðan man ég ekkert
fyrr en allt í einu að ég verð var
við einkennilegan umgang frammi
á gangi. Ég komst ekki til ráðs, en
mér heyrðist eins og í draumi fólk
vera með háreysti fyrir utan her-
bergisdyrnar og lemja utan hurð-
ina. Loksins þegar ég opnaði aug-
un, gerðist það í sama svipan að
hurðin er brotin upp og slökkvi-
liðsmaður stendur inná miðju
gólfi með exi í hendi. Fjöldi
manna kom í kjölfar hans og var
mikill fyrirgangur á þessu fólki
öllu. Ég fann nú megna brunalykt,
en áttaði mig samt ekki á því hvað
væri að gerast fyrr en tveir
slökkviliðsmenn höluðu mig uppúr
rúminu og hristu mig til. Vatni
var þá skvett á rúmið og ég sá að
hálf dýnan hafði brunnið.
Auminginn! heyrði ég að ljós-
hærða konan sagði blíðlega. Ég sá
Texti: Jakob F. Ásgeirsson
Myndir: Nancy Engebretson
Það var enginn Ól.K.Mag.
við höndina þegar ég heim-
sótti Erskine Caldwell í Ariz-
ona. Ég ákvað því að sjá um
myndatökur sjálfur og skal
það ekki orðlengt að það kom
engin mynd út heil. Ég sló þá á
þráðinn til hennar Nancy
Engebretson, sem er vel met-
inn ljósmyndari í Phoenix, og
hún hafði fulla samúð með
mér í þessum óförum og lofaði
að senda um hæl myndir af
Erskine Caldwell. Þær komu í
síðustu viku! Tveir mánuðir
eru nú liðnir síðan samtal
Morgunblaðsins við Caldwell
birtist (lOda júlí) og nú þegar
myndirnar góðu eru loksins
komnar til landsins skal skrif-
uð nokkur viðbót um Erskine
Caldwell, þann ágæta rithöf-
und sem hefur boðað komu
sína til íslands, verði heilsan
góð á níræðisaldrinum en
Caldwell verður áttræður nú í
desember.
að hann var yfir sig þreyttur og
syfjaður þegar hann kom í kvöld.
Brenndist hann nokkuð?
Slökkviliðsmennirnir gengu úr
skugga um að ég væri óbrenndur
og annar þeirra sagði:
Ég skil ekki hvernig maðurinn
hefur sloppið við að brenna. Hálf-
tími í viðbót og hann hefði verið
steindauður.
Ég ætla að færa hann í annað
herbergi, sagði ljóshærða konan,
og leyfa honum að sofa, aumingj-
anum!
Slökkviliðsmennirnir vildu að
konan léti mig borga skaðabætur,
en hún mátti ekki heyra á slíkt
minnst, heldur ýtti hún mér útum
dyrnar, tók upp ferðatöskuna
mína og ritvélina:
Nei, sagði hún, hann er sveit-
ungi minn og hann borgar ekki
neitt. Hann sagðist koma frá
Maine, en hann blekkir mig ekki.
Hann talar eins og allir í Georgíu
og ég er frá Georgíu líka. Eftir að
hafa búið hér með ókunnugum
jafn lengi og ég, þá yrði það mitt
svona til að ég fæddist í Suðrinu
og skrifaði fyrstu sögur mínar um
líf í Suðurríkjunum. Eg hef aldrei
einskorðað mig við að skrifa um
Suðrið, t.a.m. hef ég skrifað fjölda
smásagna frá Nýja Englandi. Ég
er stundum talinn til Suðurrfkja-
höfunda af þeirri ástæðu að ég
fæddist þar, en það breytir því
ekki að ég er fyrst og fremst
bandarískur höfundur.
Á fjórða áratugnum stóð Cald-
well að útgáfu merks bókaflokks
sem kallaðist Amerícan Folkways.
Ég hafði þá fyrir sið, segir hann,
að skrifa bók á ári og ég ferðaðist
mikið, en samt fannst mér ég ekki
hafa nóg fyrir stafni. Þegar maður
er ungur, þá getur maður allt. Ég
semsé fann það út að ég hafði einn
og tvo mánuði afgangs á hverju
ári, þegar ég var búinn að klára
bók og hafði ferðast að vild minni
og fannst ekki kominn tími til að
byrja á nýrri bók. Mér kom þá til
hugar að hefja útgáfu bókaflokks
um líf í ýmsum einangruðum
sveitum Bandaríkjanna, þar sem
Caldwell í garði sínum.
síðasta verk að fara að baka sveit-
unga mínum vandræði.
Ssögu þessa er einnig að
finna í stuttri sjálfsævi-
sögu Caldwells Call it Ex-
períence. En Caldwell lítur ekki á
sig sem Georgíumann, þó hann
viðurkenni semsé fúslega að þeir
séu mikið gott fólk og allra manna
vinsamlegastir í kynningu.
Ég hef verið í öllum ríkjum
Bandaríkjanna, segir hann, og
Georgía á engar sérstakar rætur í
mér. Ég fæddist þar, ég byrjaði í
blaðamennsku þar, ég gekk í skóla
þar, en það er allt og sumt.
Georgía er ekki heimaríki mitt
fremur en eitthvert annað ríki
Bandaríkjanna og sú staðreynd að
ég fæddist þar breytir þar engu
um.
Þú ert samt iðulega talinn til
Suðurríkjahöfunda.
Ég er bandarískur höfundur,
segir Caldwell. Ég hefði getað
skrifað um lífið hvar sem er í
Bandaríkjunum og það bara vill
Morgunblaðið/ Nancy Engebretson.
fólk lifði í sátt við náttúruna og
hafði skapað sér á ýmsan hátt
sína eigin menningu. Ég ræddi
málið við útgefanda minn og hon-
um leist vel á hugmyndina og ég
fór þá að garfa í þessu. Á endan-
um gáfum við út 25 bindi, svo
þetta verk er um margt merkileg
heimild um líf í Bandaríkjunum
og eftirá er ég dálítið stoltur af
þessu framtaki mínu. Ég var eins-
konar rannsóknarstjóri verksins;
ég ferðaðist um og leitaði uppi
góða menn til að skrifa bækurnar
í þeim sveitum þar sem mér fund-
úst lífshættir manna svo merki-
legir að þeir yrðu að bókfestast.
Mér var umhugað um að sá sem
skrifaði bókina, ætti enn heima í
þeirri sveit sem hann átti að lýsa
og væri þar öllum hnútum kunn-
ugur. Það var því stundum streð
að finna rétta manninn til verks-
ins, en allt hafðist þetta nú. Ég fór
svo yfir hverja bók og lagði til að
einu og öðru yrði breytt eins og
gengur, því hér voru ekki á ferð-
inni þjálfaðir rithöfundar. Bæk-
Gamall maður horfir útum glugga. Erskine Caldwell í stofu sinni.
urnar í Amerícan Folkways urðu
ekki metsölubækur, en þær seld-
ust nóg til að gera útgefandann
ánægðan og yfirleitt voru menn
ánægðir með útkomuna. En fram-
tak af þessu tagi væri óhugsandi
nú á tímum: Rafmagnið snar-
breytti lífsháttumm manna og svo
kom sjónvarpið og nú eru áður
einangruð svæði komin í samband
við umheiminn og ekki svo mikill
munur á lífsvenjum manna eftir
sveitum. Það mátti ekki seinna
vera að ég fylgdi eftir þessari
hugmynd minni.
Hvað finnst þér um föðurland
þitt nú?
Bandaríkin eru í deiglunni, ef
svo má segja, og ég get ekki áttað
mig á því hvert stefnir í umróti
næstu ára. Það mun svo margt
breytast með hinni miklu tækni og
ég held þær breytingar hafi í för
með sér mikinn óróa í þjóðlífinu.
Órói er jafnan fylgifiskur breyt-
inga. En hvert sem stefnir, þá er
ég sannfærður um að við eigum
mikla framtíð. Ég veit að næstu
tíu til tuttugu árin mun margt
breytast og ef ég lifi það, þá fylgi
ég þeim breytingum bara eins og
ekkert sé. Ég er fullur bjartsýni.
Þú óttast ekki kjarnorkustyrj-
öld?
Nei. Þetta eru skelfileg vopn, en
ég óttast þau ekki af því að ég er
alls ófróður um hvað muni gerast.
Ég geri mér ljóst hvað getur gerst,
en ég veit ekki hvað mun gerast.
Það er munur þar á, en ég trúi því
að það finnist leið til að fólk geti
lifað með kjarnorkusprengjunni.
Fyrst og fremst vona ég að henni
verði aldrei kastað í styrjöld og í
annan stað að það finnist vörn
gegn henni. Ég trúi því að mann-
kynið eigi framtíð fyrir sér.
Erskine Caldwell er maður
fremur hár vexti, vel
byggður og hraustlegur
þrátt fyrir áttatíu ár. Hann held-
ur sér við með því að hjóla daglega
á sérstöku líkamsræktarhjóli sem
hann hefur í vinnustofu sinni.
„Vinnustofa" hans er lítið, aflangt
herbergi og þar er fátt húsgagna:
Tveir stólar, lítið skrifborð — rit-
vél, pappír og ritföng á borðinu —
skemmtilegar teikningar hanga á
veggjum. Ánnað er ekki í þessu
herbergi utan hjólið. Jú, rautt
teppi á gólfi.
Eg er sérvitur um ýmislegt smá-
legt, segir Caldwell. Til dæmis
þetta rauða teppi, það hefur fylgt
mér í gegnum súrt og sætt og allt-
af hef ég það í vinnustofu minni.
Nú, og ég get ekki skrifað nema á
gulan pappír! Margir rithöfundar
eru uppfullir af slíkri sérvisku. Ég
nota heldur ekki rafmagnsritvél-
ar; ég á tólf gamlar ritvélar á víð
og dreif um húsið, því þessir gripir
eru einlægt að bila og þá hef ég
alltaf aðra vél að grípa til.
Ertu ekki haldinn einhverri
sérvisku um vinnutímann?
Ég hef unnið á öllum tímum og
búið mér til ótal reglur um vinnu-
Erskine
Caldwell