Morgunblaðið - 20.10.1983, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. OKTÓBER 1983
IJngu skáldin
eru orðin gömul
Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
Stúdentaleikhúsið:
Hvers vegna láta börnin svona?
Dagskrá um „atómskáld".
Samantekt: Anton Helgi Jónsson
og Hlín Agnarsdóttir.
Leikstjórn: Hlín Agnarsdóttir.
Leikmynd og búningar: Anton
Helgi Jónsson, Hlín Agnarsdóttir
og Sigríður E. Sigurðardóttir.
Lýsing: Egill Arnarson og Þórdís
Arnljótsdóttir.
Atómskáldin voru lengi kölluð
ungu skáldin, en nú eru þau orð-
in gömul. Skáld nýrra tíma, Ant-
on Helgi Jónsson, hefur ásamt
Hlín Agnarsdóttur leikstjóra
tekið saman dagskrá úr verkum
gömlu skáldanna sem einu sinni
voru ung. Sá galli er aftur á móti
á gjöfinni að eitt fremsta atóm-
skáldið, Stefán Hörður Grims-
son, vildi ekki vera með. Skáldin
sem lesið er eftir eru Einar
Bragi, Hannes Sigfússon, Jón
Óskar, Jónas E. Svafár og Sigfús
Daðason. Auk þess eru lesnar
þýðingar á verkum höfuðskálda
á borð við Octavio Paz og Paul
Éluard. Prósaistar koma einnig
eftirminnilega við sögu: Ásta
Sigurðardóttir, Guðbergur
Bergsson og Thor Vilhjálmsson.
Áður en lengra er haldið skal
því lýst yfir að þetta er prýðis-
dagskrá, efnið vel valið og yfir-
leitt þolanlega flutt. Gerðar eru
skopstælingar á ýmsum full-
trúum „þjóðlegrar" menningar
og atómskáldunum sjálfum, há-
tíðlegum snillingum. Hin ieiknu
atriði eru fyndin og eiginlega
þótti mér þau skyggja á sýnis-
hornin úr verkum skáldanna.
Búið var að koma af stað svo
miklu gríni um alræmdan stúd-
entafund um ljóðlist og kaffi-
húsaspeki ungra skálda að þegar
hin ágætu ljóð tóku að hljóma
vissi fólk ekki hvort það átti að
hlæja eða fyllast fjálgleik. Sam-
spilið milli leikinna atriða og
upplesturs tókst því ekki nógu
vel, en það var eins og þetta lag-
aðist allt í síðari hluta dagskrár-
innar.
Einkar skemmtilegt innlegg
var túlkun á Flugum eftir Thor
Vilhjálmsson, dæmisögu úr
daglega lífinu. En það var engu
líkara en dagskráin risi og öðlað-
ist jarðsamband þegar sett var á
svið smásagan Gatan í rigningu
eftir Ástu Sigurðardóttur. Von-
andi átta þeir sig á sem koma af
fjöllum hve Ástu var lagið að
laða fram það andrúmsloft sem
leikur um hina fordæmdu og
bágstöddu, rík samúð hennar og
einlægni ásamt ísmeygilegri
kaldhæðni á köflum valda því að
verk hennar eiga brýnt erindi.
Og ekki verður listrænn þróttur
þeirra dreginn í efa.
Af ljóðskáldum þótti mér Sig-
fús Daðason komast einna best
til skila. Hann var greinilega
skáld kvöldsins með ljóð sin um
hin vandmeðförnu orð og sálar-
róna. Ljóð Jóns óskars nutu sín
líka vel.
Flutningur ljóðanna var sjald-
an hárnákvæmur eða réttur ef
svo má komast að orði. Leikræn-
ir tilburðir báru hið viðkvæma í
þeim stundum ofurliði. En ekk-
ert smekklaust var hér á ferð,
allir vönduðu sig og gerðu sitt
besta.
Athygli vakti að Anton Helgi
Jónsson virtist engu minni leik-
ari en leikararnir og áhugafólkið
sem fram kom.
Ekki fór á milli mála að Vil-
borg Halldórsdóttir í hlutverki
Konu í svörtu hafði mest að
Dúkrista eftir Ástu Sigurðardóttur
úr smásagnasafni hennar Sunnu-
dagskvöld til mánudagsmorguns
er eins konar táknmynd dagskrár
Stúdentaleikhússins um atóm-
skáld.
segja í leikrænu tilliti. En einnig
er vert að nefna Daníel Inga Pét-
ursson sem lék Formfastan
mann og Stúdent Hilmars Jóns-
sonar. Soffía Karlsdóttir í hlut-
verki Ljóðelskrar konu var góð,
einkum í leiknum atriðum.
Flutningur Elínar Eddu Árna-
dóttur á Ijóði Éluards í þýðingu
Jóns óskars var sannfærandi.
Þær Sigríður Eyþórsdóttir
flautuleikari og Svanhildur
Óskarsdóttir sellóleikari bættu
Ijúfum tónum við hin torræðu
auðskildu ljóð.
Ég bið ekki um sálarró, orti
Sigfús Daðason forðum. Sá tími
er nú runninn upp að ungt fólk
kann að meta verk atómskáld-
anna. Við þá sem enn eru á sama
báti og ýmsir fordæmendur hins
nýja fyrir þrjátíu árum eða svo
er aðeins hægt að segja: Lesið
atómskáldin.
Við kertaljós
í enskri krá
Leiklíst
Ólafur M. Jóhannesson
Nafn á frummáli: Þið munið hann
Jörund.
Leikstjóri: Þórunn Sigurðardóttir.
Aðstoðarleikstjóri: Ragnhildnr
Jónsdóttir.
Hijómsveitarstjóri: Jóhann Morá-
wek.
Ljósameistari: Egill Ingibergsson.
Sýningarstjóri: Lárus Vilhjálmsson.
Það er ekki hægt að kvarta yfir
þvf að maður hjakki alltaf f sama
fari í hlutverki gagnrýnandans,
þær stundir koma að gagnrýnand-
inn hrekkur upp af menningar-
blundinum og verður aldeilis
hlessa. Þannig varð ég undrandi,
næstum ringlaður, er ég mætti
síðastliðið sunnudagskvöld að sjá
Þið munið hann Jörund i Gafl-inn
við Reykjanesbraut. Ég hafði
stundum hér á árum áður snætt
hamborgara með frönskum í
Gafl-inn og bjóst við einhverju
lókali þar sem menn röðuðu sér
eins og venjulega í skólabekkjar-
stíl og gláptu hver yfir annars
haus á upphækkaðan pall. Það var
nú eitthvað annað, bakvið gaflinn
leyndist lókal þar sem langborð
dúkuð rauðköflóttum dúk teygðu
sig milli veggja, dularfull kerta-
ljósabirta lýsti upp borðið og fólk-
ið sem þar sat.
Ég er ekki fyrr sestur en sæt
stúlka í þjónustubúningi frá átj-
ándu öld vindur sér að mér og
spyr: Má bjóða þér vínlistann?
„Nei takk ... bara kók,“ svarar
stressaður bflistinn. En ég get
ekki neitað því að mig langaði
svakalega í væna kollu af bjór, því
mér leið alveg einsog á enskri
bjórkrá, eða eigum við að segja
írskri, þvf írsk músík dillaði fólk-
inu þarna í hálfrökkrinu. Og þar
sem ég saup á kókinu bundinn af
sérviskulegri vínlöggjöf fslend-
inga varð mér hugsað til þess hve
fáránlegt væri að banna bjór en
leyfa óþverra sem nefnist brennd-
ir drykkir og vodka en eru raunar
ekki annað en bragðbættur vín-
andi. Slfkan óþverra ætti að selja f
apótekum sem meðal við kvefi en
létt vín og bjór þar sem mann-
fagnaður er.
Svo mundi maður eftir honum
Jörundi. Ja, minna mátti nú sjá,
leikendurnir bókstaflega klifruðu
niður úr loftinu og hlupu að úr
öllum áttum syngjandi og dans-
andi og áhorfendur tóku undir.
Var ekki svona stemmning þegar
Sékspír var og hét — menn kátir
og reifir, enda leikhúsið einsog
fótboltavöllur en ekki skrautum-
gerð utanum fermingarveislur. Og
svo þegar leiksýningunni lauk
stökk höfundur verksins, Jónas
Árnason, uppá svið og söng ... arí
dú ...
Hvað viljiði hafa það betra? Ég
að minnsta kosti get ekki hugsað
mér betri skemmtun en sitja á
enskum pöbb við kertaljós á köldu
vetrarkvöldi við Reykjanesbraut
og syngja hin klassfsku frsku lög i
djassaðri útsetningu Jóhanns
Moráwek. Og skiptir raunar engu
máli þó vanti bjórinn. En ég
nefndi klassík ekki í þeim skiln-
ingi sem samstarfsmenn Jóns
Múla á Ríkisútvarpinu leggja í
orðið heldur í nýjum skilningi sem
þeir bræður Jón og Jónas hafa
ekki átt svo lítinn þátt f að vekia
með sínu velþekkta samstarfi. Eg
held nefnilega að lög Jóns við
texta Jónasar eigi eftir að hljóma
þegar virðulegri músík hefur
þagnað. Ekki endilega í hátimbr-
uðum sölum þar sem tónlistar- og
leiklistargyðjunni eru færðar
fórnir, heldur í litlum lókölum þar
sem fólk hefir hópast saman til að
skemmta sér og öðrum.
Þannig tel ég að við munum
Tveir listar til hátíð-
arnefiidar 1. des.
KOSNING til hátíðarnefndar 1.
des. fer fram í Háskóla íslands í
dag, fímmtudag, á almennum stúd-
entafundi í Félagsstofnun stúd-
enta kl. 20—24. Tveir listar eru í
kjöri, A-listi Vöku, sem valið hefur
efnið: Friður, frelsi, mannréttindi,
og B-listi Félags vinstrimanna,
sem valið hefur efnið: „Sjálfstæði"
— Eitthvað ofan á brauð?
A-lista skipa:
Anton Pjetur Þorsteinsson,
Bergljót Friðriksdóttir, Gunnar
Jóhann Birgisson, Hörður
Hauksson, ólafur Arnarson,
Ragnar Pálsson, Stella Kristín
Víðisdóttir.
B-lista skipa:
Birna Gunnlaugsdóttir, Karl
Axelsson, Níels Einarsson, Sóley
Reynisdóttir, Sólveig Óladóttir,
Súsanna Svavarsdóttir, Jón
Gunnar Grjetarsson.
Blaðinu hafa borist eftirfar-
andi greinargerðir frá aðstand-
endum listanna:
A-listi
Friður, frelsi, mannréttindi
Vaka hefur ákveðið að bjóða
fram að þessu sinni efnið: Frið-
ur, frelsi, mannréttindi. Það er
skoðun Vökumanna að tilvalið sé
að boðskapur stúdenta á full-
veldisdeginum sé helgaður þess-
um þremur hugtökum, sem talist
geta einkunnarorð lýðræðis-
sinna, þeir er hafna sósialisman-
um og öðrum öfgastefnum og
telja leið lýðræðisins farsælasta.
Mikil umræða hefur átt sér
stað að undanförnu um frið og
afvopnun og á hverjum degi má
sjá í fjölmiðlunum hrikalegar
frásagnir af alvarlegum mann-
réttindabrotum alræðis- og ein-
ræðisríkjanna. Vaka telur því
rétt að stúdentar hugleiði á full-
veldisdaginn framangreind hug-
tök í samhengi. Hvers erum við
bættari með frið án frelsis og
mannréttinda?
Varla finnast þau félagasam-
tök hér á landi sem ekki hafa
látið að sér kveða í friðarumræð-
unni en oft vill gleymast að frið-
ur er til lítils ef frelsi og mann-
réttindi eru ekki í hávegum höfð.
Þess vegna gerir Vaka það að
tillögu sinni að stúdentar beini
kastljósi sínu að fyrrgreindum
hugtökum, því í raun mynda
þessi þrjú hugtök, friður, frelsi,
mannréttindi, órjúfanlega heild.
Eftirfarandi greinargerð skýr-
ir betur hvað við er átt og má
líta á hana sem stefnuskrá Vöku
í komandi kosningum:
I. Hvers virði er lífið ef þú hefur
ekki frelsi til þess að lifa því?
Helgasti réttur mannsins er
rétturinn til lífs.
En hvað felst í þeim rétti?
Menn greinir á um svarið við
þessari spurningu, hins vegar
eru almenn mannréttindi og
frelsi svo nátengd réttinum til
lífs að lífið verður lítils virði án
þeirra. Hlýtur ekki framtíð lífs á
jörðinni að grundvallast á því að
allir jarðarbúar búi við skoðana-
og athafnafrelsi. Verður barátt-
an fyrir friði því ekki einnig að
byggja á kröfunni um frelsi og
mannréttindi.
II. Friður án frelsis og mann-
réttinda.
Fæstar þjóðir heims búa við
almenn mannréttindi. Ekki er
hægt að krefjast þess að þær
þjóðir sem búa við almenn
mannréttindi séu tilbúnar til
þess að fórna þeim réttindum
fyrir friðinn. M.ö.o. friðurinn má
ekki verða á kostnað frelsisins.
Friðarbarátta lýðræðisþjóða
hlýtur því að einkennast af því
að krafist sé, jafnhliða friði,
frelsis og mannréttinda.
III. Hvernig tryggjum við frið-
inn?
Með því að eyða tortryggni er
ráðist að undirrót átaka. Þekk-
ingunni á því hvernig framleiða
á vopn verður ekki eytt. Friður-
inn getur því ekki eingöngu
grundvallast á afvopnun. Rætur
ófriðar eru m.a. frelsisfjötrar og
skortur á almennum mannrétt-
indum. Með það í huga verður
hin raunverulega friðarbarátta
að fara fram. Alheimsfriður
byggist á jöfnum rétti allra jarð-
arbúa og gagnkvæmu trausti.
IV. Frjálst og fullvalda ísland.
Islendingar hafa búið við frið,
frelsi og mannréttindi um nokk-
urt skeið. Svo hefur þó ekki allt-
af verið og svo þarf ekki alltaf að
verða. Við getum hins vegar auk-
ið líkurnar á því með því að
halda umræðu um þessi mál á
lofti og gleyma því ekki að þessi
réttindi eru ekki sjálfsögð og það
er ekkert sem réttlætir, að þeim
sé fórnað. íslendingar verða því
að skipa sér á bekk með öðrum
lýðræðisþjóðum sem berjast
fyrir friði, frelsi og mannrétt-
indum.
B-listi:
„Sjálfstæði" — Eitthvað
ofan á brauð?
Sú yfirskrift sem vinstrimenn
hafa valið 1. des. dagskrá sinni,
kann í fyrstu að hljóma fjar-
stæðukennd. — En þegar betur
er að gáð er hún í fullu samræmi
við þá atburði, sem eiga sér stað
þessa dagana í þjóðlífi íslend-
inga.
Sá raunveruleiki, að Islend-
ingar urðu fullvalda þjóð, gerði
ráð fyrir, að þeir hefðu þau kjör
er gerðu þeim kleift að hafa til
hnífs og skeiðar. Engu að síður
blasir sú staðreynd við, að þeir
stjórnmálaflokkar er kenna sig
við frelsið og manndáðina,
kreppa þannig að alþýðu þessa
lands, að bæði sjálfstæði þjóðar-
innar og vissu manna um dag-
legt brauð er stefnt í voða. Laga-
ákvæðum er dembt yfir þjóðina
af fáeinum dekurdrengjum, sem
með þótta þeirra laga, ganga
þvert á grundvallarfrelsi hvers
íslensks manns, er berst í
brauðstritinu.
Árangur áratuga baráttu
verkalýðsins hefur falið í sér þá
stöðu, að þegnar landsins njóti
þjónustu fullkomins heilbrigðis-
og menntakerfis. Nú er svo kom-
ið, að hart er vegið að þessum
þáttum hins íslenska þjóðfélags.
Stefna ríkisvaldsins miðar að
því að efla hinn sterka á kostnað
þeirra, er minna mega sín. Best
sést þetta á gífurlegri eflingu
bankavaldsins í landinu og auk-
inni greiðvikni til handa erlendu
auð- og hervaldi.
Að framansögðu *sér Félag
vinstrimanna (FVM) fulla þörf á
að þessum málum verði gerð góð
skil á fullveldishátíðinni 1. des.
næstkomandi. Því spyrja
vinstrimenn, hvort það sjálf-
stæði, sem þjóðin gumar af á
tyllidögum, sé eitthvað ofan á
brauð og þá hverjum til handa?
— Hvernig eru mannréttinda-
og frelsismálum komið í land-
inu? Hvar er sjálfstæðið?
Stefnt er að hafa hátíðardag-
skrá í Háskólabíói, útvarps-
dagskrá, gefa út blað í tilefni
dagsins og halda fótatrimm að
kvöldi.