Morgunblaðið - 11.11.1983, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. NÓVEMBER 1983
Heimur heyrnarlausra:
Þögn full af hljóðum ...
Leiklist
Jóhanna Kristjónsdóttir
Leikfélag Revkjavfkur: Guð gaf mér
eyra (Children of a Lesser God)
Höfundur: Mark Medoff
Þýðandi: Úlfur Hjörvar
Lýsing: Daniel Williamsson
Leikmynd: Magnús Pálsson
Búningar: Magnús Pálsson og Krist-
ín Guðjónsdóttir
Leikstjóri: Þorsteinn Cunnarsson.
Heimur heyrnarlausra, hvernig
skyldi hann vera í eyrum okkar
málstirðra heyrandi manna? Þögn
full af hljóðum, minnir mig að
honum sé lýst í leikritinu Guð gaf
mér eyra. Mikið sagt með fáum
orðum. Það er lærdómsríkt og
áhrifamikið að kynnast þessum
heimi, sem flestir hafa yfirborðs-
lega þekkingu á, takmarkaðan
skilning en kannski góðan en
pínulítið yfirlætislegan vilja til að
átta sig á heimi heyrnarlausra. Þó
er hér ekki aðeins verið að tala um
fólk sem er gersamlega heyrnar-
laust, aðeins Sara Norman (Berg-
lind Stefánsdóttir) er alveg heyrn-
arlaus, Orin Dennis (Karl Ágúst
Úlfsson) og Lydia (Lilja Þóris-
dóttir) hafa nokkra heyrn og bæði
þau síðarnefndu lesa af vörum.
Sara Norman hefur alizt upp í
þögninni, neitar að læra að lesa af
vörum, hefur aldrei fengist til að
reyna að koma frá sér hljóði. Hún
og Orin eru vinir frá bernsku,
sameiginleg fötlun hefur fært þau
saman, en engu að síður stendur
milli þeirra barátta heit og ha-
trömm, og það er orsök þeirrar
baráttu sem hlýtur að koma
leikmanni á óvart: innan þessa
hóps heyrnarlausra/heyrna-
skertra er bæði rígur, stétta-
skipting og hvaðeina rétt eins og í
málstirða heiminum, og baráttan
beinist ekki hvað síst að því, eink-
um hjá Söru, að fá að vera í friði
með fötlun sína og vill verða
gjaldgeng með táknmálið eitt að
leiðarljósi. En svo kynnist hún
James Leeds, sem er kennari við
heyrnleysingjaskólann. Hann er
fullur af eldmóði og krafti og legg-
ur sig mikið fram við að draga
nemendur sína úr þeirri einangr-
un sem þeir hljóta að búa við, oft
hefur það tekist. Sara er honum
erfið viðfangs, en gegn vilja sín-
um, kannski þeirra beggja
tveggja, laðast þau hvort að öðru
og þrátt fyrir augljósa erfiðleika
sem þeirra hljóta að bíða ákveða
þau að giftast. Og þar með er ekki
úti ævintýrið, þá fyrst hefst bar-
áttan. Barátta Söru fyrir að vera
viðurkennd fyrir hvað hún er, bar-
átta hennar við að láta James ekki
draga sig inn í heyranda heiminn
svo að hún „bregðist" félögum sín-
um, barátta James við að fá hana
til að læra varalestur, með því
gæti hún lært að tala og orðið
gjaldgengari en ekki. Er hér stikl-
að á stóru og farið lauslega yfir
sögu.
Það hefur þurft mikinn dugnað
og kjark til að setja upp þetta verk
og allt veltur á frammistöðu leik-
aranna, einkum náttúrulega
Berglindar Stefánsdóttur og Sig-
urðar Skúlasonar. Er ekki að orð-
lengja að samleikur þeirra er í
Berglind Stefánsdóttir og Sigurður Skúlason í hlutverkum Söru og James.
senn vandaður, listilega unninn og
örlar hvergi á tilfinningasemi.
Berglind sýnir í samskiptum sín-
um við hann og aðra mjög glögg-
lega, hversu svipbrigði eru sjálf-
sögð og nauðsynleg heyrnarlausu
fólki til að tjá sig. Og tekst svo vel,
að með ólíkindum er. Sigurður
Skúlason leikur James af mikilli
skynsemi og af miklum skilningi
og vinnur góðan sigur. Leikur
þeirra beggja er eftirminnilegur
og í ýmsum atriðum er glæsilegt
að sjá, hversu vel öguð þau eru og
þó óherpt, hversu kímnin á í þeim
rík ítök, jafnvel þótt heyrnar-
lausra húmor sé ekki alltaf merk-
ur í vitund heyrnleysingja. Það er
ástæða til að óska þeim báðum til
hamingju með listræna og fagra
frammistöðu. Lilja Þórisdóttir
leikur Lydiu, sem hefur að vísu
DUrrenmatt
á Akranesi
Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
Skagaleikflokkurinn:
EÐLISFRÆÐINGARNIR
eftir Friedrich DUrrenmatt.
Halldór Stefánsson þýddi.
Leikstjóri: Kjartan Ragnarsson.
Leikmynd: Bjarni Þór Bjarnason,
Guðjón Guðmundsson, Kjartan
Ragnarsson.
Lýsing: Hlynur Eggertsson.
Skagaleikflokkurinn er meðal
þeirra áhugaleikfélaga sem mörgu
góðu hafa komið til leiðar. Jafn
metnaðarfull tilraun og sú að
túlka Eðlisfræðinga Dúrrenmatts
hlaut því að freista þess sem að
jafnaði gefur skýrslu um reynslu
sína af leikritum og leiklist. Ég
tók mér far með Akraborginni
þriðjudaginn áttunda þessa mán-
aðar til þess að fylgjast með því
hvernig evrópskri hámenningu
reiddi af á Akranesi. Áhorfendur
voru áhugasamir og virkir og
fögnuðu ákaft í lok sýningar, en
skelfing voru þeir fáir þegar þess
er gætt hvað boðið var upp á. Ég
vil í upphafi þessarar umsagnar
hvetja sem flesta til þess að gefa
starfi Skagaleikflokksins gaum.
Að þessu sinni er sannarlega á
ferðinni annað og meira en dæg-
urfluga.
Friedrich Dúrrenmatt er einn
þeirra skáldsagnahöfunda sem
leikhúsið hefur heillað. Dúrren-
matt er fyrst og fremst skáld-
sagnahöíundur, en leikrit hans
hafa vakið athygli á honum. Leik-
rit eins og Eðlisfræðingarnir er I
rauninni mjög alvarleg umræða
um vanda mannsins á okkar dög-
um, ekki síst vísindamannanna
sem eiga það á hættu að vera
keyptir og notaðir í illum tilgangi.
Eðlisfræðingarnir er eitt þessara
umræðuleikrita sem lengi hafa
verið í gildi. í því sambandi má
minna á Henrik Ibsen.
f umræðuleikritum sínum er
Dúrrenmatt sífellt að deila á sam-
tímann frá siðferðilegu sjónar-
Friedrich Durrenmatt
miði og ávallt með frelsi og glæp í
huga. Hvernig getur maðurinn
verið frjáls? Er hann það nokkurn
tíma? Og hvaða áhrif hafa mót-
sagnir eðlis og samfélags á niður-
stöður rithöfundarins? Það er að-
eins ein leið: að taka afstöðu með
manninum.
Eðlisfræðingarnir eru á margan
hátt óhugnanlegt verk. Dúrren-
matt leitar fanga í heimi geðveik-
innar, leikritið gerist á geðveikra-
hæli. En það er einkennandi fyrir
hinn alvörugefna rithöfund að til
jæss að gera orð sín skiljanlegri og
þess vegna áhrifaríkari klæðir
Kjartan Ragnarsson
hann þau búningi hinna lágu
hvata. Hann flytur sinn boðskap.
Og til þess að boðskapurinn kom-
ist betur til skila er hann settur
fram með hjálp ýmissa aðferða
sem nálgast að vera reyfaralegar.
Háðið situr vissulega í fyrirrúmi
fyrir sorgarleiknum. Þráðurinn er
eins og góð sakamálasaga og ekki
skortir það sem menn eru á hött-
um eftir: spennu. Svik, glæpir,
launráð eru meðal þess sem Dúrr-
enmatt leiðir fram til þess að dá-
leiða áhorfandann. Hann sér
áhorfandanum fyrir afþreyingu,
en fær hann um leið til að hugsa.
Þetta gildir um mörg leikrit
Dúrrenmatts og einnig skáldsögur
hans.
Eðlisfræðingarnir eru þrír.
Einn þeirra er afburðamaður.
Hinir kunna líka sitt fag, en eru
sendir af tveimur stórveldum til
að veiða afburðamanninn. Þeir
leika allir geðsjúklinga, allir tapa
að lokum, en fulltrúi hins djöful-
lega, hinnar takmarkalausu
gróðahyggju, leikur á þá og tor-
tímir heiminum. Þessi aðili er geð-
læknir af rómuðum ættum, krypp-
lingur í kvengervi, uppþornuð
þýsk fröken með doktorsnafnbót.
Eins og Möbíus segir að lokum,
snillingurinn sem lék sig geðveik-
an og hefur verið rændur öllu og
stefnt gegn mannkyninu:
„Ég er Salómon, ég er vesalings
Salómon konungur. Einu sinni var
ég ómælanlega ríkur, vitur og guð-
hræddur, fyrir mætti mínum
skulfu hinir voldugu. Ég var höfð-
ingi friðar og réttlætis, en vísdóm-
ur minn spillti guðsótta mínum,
og þegar ég óttaðist ekki lengur
guð eyðilagði vísdómur minn auð-
æfi mín. Nú eru borgirnar hrund-
ar, þar sem ég áður ríkti. Ríki
mitt, sem mér var trúað fyrir,
autt, — bláglitrandi eyðimörk. Og
einhvers staðar um litla gula
nafnlausa stjörnu snýst geislavirk
jörðin ennþá í tilgangsleysi. Ég er
Salómon, ég er Salómon, ég er
vesalings konungurinn Salómon."
16.N0V. 83 ftHM
BILDSHOFÐANUM --------
OPIÐ HVERN DAG KL. 15-21