Morgunblaðið - 17.11.1983, Page 12

12 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. NÓVEMBER 1983
Ur greinargerð Þorvalds Búasonar um rekstur og afkomu vinnslustöðva landbúnaðarins:
Hvers vegna er sláturkostnaður á íslandi
talinn miklu hærri en á Nýja Sjálandi?
í umræðum um búvöruverð á undaniornum árum hefur mikið verið rætt um rekstrarkostnað
vinnslustöðva landbúnaðarins, fyrirkomulag á afurðalánum, niðurgreiðsiur o.fl. Hvað eftir
annaö hafa komið fram staðhæfíngar um, að hagnaður af rekstri vinnslustöðvanna væri of
mikill og eðlilegra væri að afurðalánin yrðu greidd beint til bænda og hafa komið fram
tillögur um þaö á Alþingi eins og kunnugt er.
Morgunblaðið hefur undir höndum greinargerð, sem Þorvaldur Búason, eðlisfræðingur
hefur unnið að og tekið saman, en hann hefur gert ítarlega athugun á þessum þáttum. í
inngangi að þessari greinargerð segir höfundur m.a.: „Tilgangurinn er að opna umræður um
þennan þátt í atvinnulífí landsmanna með því að tína saman upplýsingar, sem fínna má á víð
og dreif í opinberum gögnum og draga af þeim nokkrar ályktanir.
Líta ber á þessa viðleitni, sem tilraun til að setja fram dæmi um hvernig rekstrarkostnaöur
og afkoma vinnslustöðva sauðfjárafurða gæti verið miðað við núverandi umhverfí og gildandi
leikreglur. Því er ekki haldið fram, að ástandið sé nákvæmlega eins og forsendur gætu gefíð
tilefni til að ætla. Frekari umræðum er ætlað að leiða í Ijós í hve ríkum mæli þær forsendur,
sem hér eru notaðar eiga við.“
Greinargerð Þorvalds Búasonar er allítarleg. Hún hefur verið afhent ýmsum hagsmunaað-
ilum og áhugamönnum um þessi mál. Morgunblaðið mun ekki birta hana í heild en birtir
verða úr henni þrír kaflar og fjallar sá fyrsti þeirra, sem hér fer á eftir um rekstrarkostnað
vinnslustöðvanna. Það skal tekið fram, að allar upphæðir í þessum texta eru í gömlum
krónum og er miðað við verðlag í september 1980:
Rekstrarkostnaður
vinnslustöðva
í áætlun sexmannanefndar í
sept. 1980 var gert ráð fyrir að
slátur- og heildsölukostnaður væri
651 kr/kg. Eins og fram kemur í
töflu III breytist þessi áætlun
(miðað við fast verðlag) verulega á
árinu og fer allt niður í 544 kr/kg
í júlí 1981. Sú spurning vaknar því
eðlilega, hvort áætlun sexmanna-
nefndar sé traust. Hér verða gerð-
ar lauslegar athuganir á þessu
efni. 1) Gerður er samanburður
við vinnslu sauðfjárafurða á Nýja
Sjálandi. 2) Gerð er áætlun um
rekstur sláturhúss, þar sem geng-
ið er út frá vinnumælingum, sem
gerðar voru af Búvörudeild SÍS
o.fl. haustið 1974, svo og almenn-
um upplýsingum um þygginga-
kostnað. 3) Loks er sérstök áætlun
gerð um frysti- og geymslukostn-
að, þar sem m.a. er höfð hliðsjón
af upplýsingum um kostnað vegna
byggingar og búnaðar nýlegs
frystihúss Bæjarútgerðar Reykja-
víkur.
Sláturkostnaður
á Nýja-Sjálandi
{ „Árbók landbúnaðarins 1980“
er greinargerð, „Ferð til Nýja-
Sjálands og Ástralíu vorið 1980",
þar sem fram koma ýmsar áhuga-
verðar upplýsingar. Ferðin var
farin um mánaðamótin mars/apr-
íl 1981. Þá var sláturkostnaður á
Nýja Njálandi 8 NZ$/lamb. Meðal-
fallþungi þar er 16,7 kg/lamb. Þetta
svarar til 230 kr/kg miðað við verð-
lag í september (1980), sem er
minna en þriðjungur af sláturkostn-
aði eins og hann er áætlaður við
verðákvarðanir f sept. 1980, (713
kr/kg). Rétt er að hafa í huga eftir-
farandi:
1. Allur fjármagnskostnaður er
fólginn í tölunni frá Nýja Sjá-
landi, en verulegur hluti slátur-
húsa hér er byggður með styrkj-
um úr framleiðnisjóði eða lán-
um, sem hafa verið á neikvæð-
um raunvöxtum.
2. Kjötið virðist a.m.k. að hluta
miklu meira unnið í sláturhús-
um á Nýja Sjálandi en hér tíðk-
ast; rafmagnsmeyrnun, brytjun
og pökkun verulegs hluta kjöts-
ins er vinnsla sem á sér stað í
flestum húsum þar syðra.
3. Dreifingarkostnaður er senni-
lega ekki innifalinn í tölunum
um sláturkostnað á Nýja Sjá-
landi, en sölukostnaður hlýtur
að vera innifalinn. í kostnaðar-
áætlun sexmannanefndar er
gert ráð fyrir dreifingar- og
sölukostnaði á heildsölustigi.
4. Ekki er gert ráð fyrir geymslu-
kostnaði í kostnaðartölum fyrir
Nýja Sjáland, því kjötið er þeg-
ar í stað sent á markað ýmist
ófryst á kjötmarkað heima fyrir
eða fryst á erlendan markað.
5. Einingar í sláturhúsum á Nýja
Sjálandi eru mun stærri en hér
tíðkast. Þó ættu stærstu slát-
urhús hér að vera fyllilega sam-
bærileg.
6. Nýtingartími húsanna er lengri
á Nýja Sjálandi.
7. Mjög hliðstæðri tækni og vinnu-
brögðum er beitt hér og á Nýja
Sjálandi við slátrun.
Þegar ofanskráð atriði eru höfð í
huga, er ekki auðvelt að sjá, hvers
vegna ástæða er talin vera til að
áætla sláturkostnað svo miklu hærri
en á Nýja Sjálandi.
Lausleg áætlun á slátur-
og heildsölukostnaði
Miðað er við hús, sem getur
slátrað 18.000 gripum á sjö vikum,
þ.e. rúmlega 500 dilkum á dag.
meðalfallþungi er áætlaður 14 kg.
Heildarkjötframleiðsla verður þá
252.000 kg.
1. Byggingarkostnaður (miðaður
við fullfrágengið hús) er áætlað-
ur 70.000 kr/m3 og húsið 3.000
m3. Vextir, afskriftir og viðhald
húss 6% af byggingarkostnaði,
þ.e. 210 m.kr.xO,06/252.000 kg =
50,000 kr/kg.
2. Stofnkostnaður vegna búnaðar
(annars ern frystibúnaðar) er
áætlaður 70 m.kr. Afborganir,
vextir og viðhald búnaðar (svo
og orka, vatn o.s.frv.) 15% af
stofnkostnaði þ.e. 70
m.kr.xO,15/252.000 kg = 41,67
kr/kg. Fjármagnskostnaður
(ásamt viðhaldi) er því áætlaður
91,67 kr/kg.
3. Samanlagður vinnutími við
slátrun að frádreginni vinnu við
gærur og frystingu er áætlaður
30 mín., meðalkaup starfs-
manna við slátrun 2.540,00
kr/klst, launatengd gjöld 20%.
Launakostnaður verður þá 2.540
kr/klstx0,5 klst/gripxl,2 / (14
kg/grip) = 108,85 kr/kg.
4. Þá er gert ráð fyrir skrif-
stofumanni í hálfu starfi 9,6
m.kr. Rekstrarvörur og ýmis
annar kostnaður t.d. vegna
skrifstofu 8,4 m.kr., þ.e. skrif-
stofu- og stjórnunarkostnaður
og rekstrarvörur 18 m.kr. /
252.000 kg = 71,43 kr/kg.
5. Dreifingarkostnaður er áætlað-
ur 40 kr/kg sem svarar til þess
að kjötið sé að meðaltali flutt
um 400 km veg.
6. Að lokum er gert ráð fyrir að
annað og ófyrirséð geti numið
sem svarar 20% af ofanskráðu,
þ.e. (91,67 + 108,85 + 71,43 -
40) x 0,20 = 62,39 kr/kg.
7. Kostnaður vegna frystingar og
geymslu er lauslega áætlaður í
l,9.c) 66,92 kr/kg.
Samanlegur kostnaður samkvæmt
1.—7. er áætlaður 441,26 kr/kg eða
sem næst 440 kr/kg.
Lausleg áætlun frysti-
og geymslukostnaðar
1. Gert er ráð fyrir frysti, kæli og
vélasal í einni og sömu bygg-
ingu, 200 + 6.200 + 500 = 6.900 m3
og miðað við að húsið geti ann-
að framleiðslu á 1.000 tonnum
af kjöti. Byggingarkostnaður á
fullfrágengnu húsi og lóð 335
m.kr. Afskriftir, vextir og við-
hald reiknast 6% þ.e. 335 m.kr.
x 0,06 / 1.000 tonn = 20,10
kr./kg.
2. Vélar og búnaður í kæli er
áætlað að kosti 95 m.kr. og
vegna frystis 83 m.kr. til við-
bótar. í þessum tölum er áætl-
aður innifalinn stofnkostnaður
vegna búnaðar svo sem lyftara,
grinda og palla svo tveir menn
geti annað bæði vélgæslu, mót-
töku og afgreiðslu (meðan á
frystingu stendur), en einn
annars. Afskriftir, vextir, við-
hald og rekstrarvörur vegna
véla og búnaðar eru áætlaðar
10% af stofnkostnaði véla og
búnaðar. (Tekið er tillit til þess,
að búnaður er ekki fullnýttur.)
Þessi kostnaður reiknast því
samanlagt 178 m.kr. x 0,10 /
1.000 tonn = 17,80 kr./kg.
3. Heildarorkunotkun vegna
frystingar er áætluð 130 MWh,
vegna kælis 60 MWh. Mesta afl
er áætlað 75 kW meðan fryst-
ing stendur yfir, en annars 16,5
kW. Aflgjald er áætlað 64.000
kr./kW á ári (25% hærra en í
Reykjavík) eða 16.000 kr./kW á
ársfjórðung. Heildaraflgjald
verður þá (75x16.000 +
16,5x16.000x3) / 1.000 tonn =
1,99 kr./kg. (Sömuleiðis 25%
hærra en taxti í Reykjavík.)
Orkugjald er áætlað 12,5
kr./kWh, heildarorkugjald
verður þá (130.000+60.000) x
12,5 / 1.000 tonn = 2,38 kr./kg.
Samanlagður kostnaður af raf-
orku er því áætlaður 4,37
kr./kg.
4. Eins og áður er minnst á, er
gert ráð fyrir að tveir menn
geti annað móttöku og af-
greiðslu meðan frysting stend-
ur yfir, en einn maður ella.
Launakostnaður yrði þá
1x15x0,9 m.kr. / 1.000 tonn =
13,50 kr./kg.
5. Þá er reiknað með að annað og
ófyrirséð nemi 20% af ofan-
skráðu þ.e. (20,10 + 17,80 + 4,37 +
13,5) x 0,20 = 11,15. Samanlagð-
ur kostnaður vegna frystingar
og geymslu, þegar gert er ráð
fyrir að fjárfesting og rekstur
nýtist ekki í neitt annað verður
þá 66,92 kr./kg. Það lætur
nærri, að áætla megi hlut fryst-
ingar í þessari tölu nálægt 20
kr./kg en geymslu 45 kr./kg að
meðaltali. Þessar tölur ættu að
geta verið hámarkstölur, því að
auðvelt ætti að vera að nýta
bæði frysti og kæli miklu betur.
Frystir er einungis nýttur W úr
árinu samkvæmt ofanskráðum
TAFLA XVII
Yfirlít yfir évöxtun vínnslustöðv. ar i lausafé tfniðað við 1.000 ke Dl) irió
tíl ág. 1981, , ef ávaxtaó á innlánsreikninsú og fylgt reglu 2 um uppelór við
1 2 3 4 5
Hreyf. Vaxtar. Vaxtagr. Kassast. Kassast,
í mán. (34X) á föstu
veröl.
kr. kr. kr. kr. kr.
1980 sept. 2.249 1.020
okt. 318.012 135.155
nóv. 1.658.858 658.014
des. 75.934 27.969
1981 jan. -49.735 -16.910
tebt. -101.669 -31.687
marz 182.633 51.746
aprll -55.210 -14.079
. mal 194.719 44.136
júní -31.411 -6.230
jún -146.434 -24.894
ag. -128.836 -18.252
sept. -154.994 -17.566
okt. -418.079 -35.537
nóv. -1.437.532 -81.460
des.
1982 Jan. -19.007 0 6.71.426 560.925 328.421
328.421
-Hagn. sbr. töflu XV. -536.422
Rýrnun hagnaöar -208.001
TAflA XVI
Yfírlit vfir ávöxtun vínnslustöóvar á lausafé (mióaó vió 1 .000 ke Dl) irið sept. 1980
til Sg . 1981, , ef évaxtaó á Innlánsreíkningí oe fylgt reglu 1 um uppglör vió bændur.
1 2 3 4 3
Hreyf. Vaxtar. Vaxtagr. Kassast. Kassast.
mán. (34%) á föstu verólagi

kr. kr. kr. kr. kr.
1980 sept. 2.249 1.020
ekt. 318.012 135.155
nóv. -13.84? •r 5.493
des. 270.434 99.610
1981 jan. 144.766 49.220
febr. 92.831 28.932
marz 377.134 106.855
aprí 1 -395.588 100.875
maí 398.220 88.223
júnl 163.089 32.346
Júl! 48.067 8.171
ág. 65.664 9.302
sept. okt. 39.507 4.477
nóv. -1.437.532 . -81.460
des. f
ían. -19.007 0 375.484 "4^) .483 246.193
-Hagn, samkv. töflu XIV: 246.193 -334.057
Rýrnun hagnaóar -87.864