Morgunblaðið - 17.11.1983, Side 37

Morgunblaðið - 17.11.1983, Side 37
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. NÓVEMBER 1983 37 segja þeim að þeir séu kallaðir taðskegglingar. Þá segir hún í út- gáfu Guðna Jónssonar (íslend- ingasagnaútgáfan): „Gjafar eru yðr gefnar ... “ . Það eru víst fáir sem nota þessa fleirtölumynd lengur, en spyrja mætti: Af hverju er ekki reynt að kenna hana í skól- um úr því að þetta er svona í Njálu? Skynsamlegasta svarið er væntanlega á þá leið að ekkert vit væri í slíkri málboðun því að þetta segi líklega enginn lengur. En traust manna á íslendingasögum sem fyrirmyndum að þessu leyti minnkar líka dálítið ef litið er í útgáfu Einars ól. Sveinssonar á sama stað (Fornritafélagið), því að þar stendur nefnilega: „Gjafir eru yðr gefnar ... “ . Hvernig eig- um við þá að vita hvað Njáluhöf- undur sagði? Er ekki hægt að treysta þvi að farið sé eftir hand- ritum í útgáfum af þessu tagi, a.m.k. ef annað er ekki tekið fram? Svo er reyndar ekki. Til dæmis er oft sagt að mitt nafn eigi að vera Höskulds í eignarfalli því að svo sé jafnan sagt um nafna mína í Njálu. Og í báðum þeim útgáfum sem áðan voru nefndar stendur reyndar t.d. „Flosi spyrr víg Höskulds..." Þarf þá frekar vitnanna við? Já, reyndar, því að við athugun handrita kemur í ljós að nöfn sem oft koma fyrir og eru augljós af samhengi eru oftast skammstöfuð — t.d. með H í þessu tilviki — og af þeim skammstöf- unum er ekkert að ráða um fall- myndir. Þetta kemur ekki fram í útgáfum af því tagi sem hér um ræðir. Ég vona að það sé ljóst af þeim dæmum sem hér hafa verið tekin hvers vegna málfræðingar eru oft ófúsir til að taka að sér „mállög- reglustörf", svo að notað sé orða- lag Kristjáns. Um skýran framburð og sam- ræmdan framburð í áðurnefndri grein Ævars stendur á einum stað: „Sannleik- urinn er vitanlega sá, að lærðir menn hafa komið sér saman um að „gleyma" íslenskum framburði. Láta eins og hann skipti engu máli.“ Ég veit svo sem ekki fyrir víst hvað Ævar á við með „lærðir menn“ í þessu sambandi, en ég er ekki viss um að þetta séu sann- gjörn ummæli hjá honum. Ég hygg að það hafi birst nálægt 100 greinar, bækur og ritdómar sem varða hljóðfræði og hljóðkerfis- fræði íslensks nútímamáls á árun- um 1970—1983. Skrá yfir það sem hafði birst fram til 1980 má finna í 2. árg. tímaritsins íslenskt máL Ég nefni þetta vegna þess að Ævar segir sjálfur að sér sé ókunnugt um hvar greinar birtist sem varði íslenskan framburð. Tímaritin íslenskt mál, Skíma (málgagn Samtaka móðurmáls- kennara) og Mímir (gefinn út af íslenskunemum í Háskóla íslands) hafa öll nýlega birt greinar sem varða íslenskan framburð og það væri upplagt fyrir Ævar og aðra áhugamenn um framburðarmál að gerast áskrifendur að þessum rit- um. Það er hins vegar áreiðanlega alveg rétt hjá Ævari að töluðu máli hefur verið alltof lítið sinnt í íslenskum skólum og í lestrar- kennslu hefur ekki verið lögð nægileg áhersla á eðlilegan fram- burð, eins og Ævar hefur marg- sinnis bent á í blaðagreinum. Það á auðvitað alls ekki að venja fólk á að lesa með einhverjum sérstökum lestrarhreim sem er alls ólíkur málhreim talaðs máls. Ævar hef- ur manna lengst klifað á þessu og ég veit ekki til þess að þar greini hann og t.d. Kristján Arnason á um neitt. í námskrá grunnskóla er talað um að leggja beri áherslu á skýran framburð. Ég veit ekki heldur til þess að menn greini á um að það sé æskileg stefna. Ýmsir virðast hins vegar telja að þetta sé ekki hægt nema með því að gera ein- hverjar sérstakar ráðstafanir til þess að samræma framburð lands- manna á þann hátt að taka eina mállýsku fram yfir aðra — t.d. harðmæli og Au-framburð fram yfir linmæli og fcv-framburð. Þetta er t.d. skoðun Ævars Kvar- an og hann styðst í því efni við nálega 35 ára gamlar tillögur dr. Björns Guðfinnssonar. Ég er hins vegar á þeirri skoðun að slík sam- ræming sé engan veginn forsenda þess að unnt sé að leggja áherslu á skýrmæli. Og ég held raunar að það sé einn meginkostur íslensks málsamfélags að hér er engin þörf á slíkri „miðstýringu framburðar" sem samræmingartilraunir af þessu tagi væru. Hér skilja allir alla, hvaða mállýsku sem þeir tala (að öðru leyti en því að sum orð eru bundin við tiltekna lands- hluta, eða starfsgreinar, en það er auðvitað annað mál). Þessu er alls ekki þannig farið í sumum ná- grannalöndum okkar, t.d. í Noregi, Englandi eða á þýska málsvæðinu. Þess vegna hafa menn þar neyðst til þess að gera ákveðnar kröfur um samræmingu máls í skólum. En öll slík miðstýring hefur marg- víslega erfiðleika í för með sér og víða hafa verið uppi háværar kröf- ur um það að meira tillit verði tekið til mállýskumunar í skóla- starfi, ekki síst i móðurmáls- kennslu. Til allrar hamingju hafa íslendingar verið lausir við slík vandamál og ég sé enga ástæðu til að fara að búa þau til. En af því að Ævar vék sérstak- lega að rannsóknum dr. Björns Guðfinnssonar í sinni grein og til- lögum hans um samræmingu framburðar, langar mig að benda á það í lokin að niðurstöður dr. Björns eru orðnar um 40 ára gamlar og það er fullvíst að margt hefur breyst í framburði lands- manna á þeim tíma. Er t.d. nokk- urt vit í því að reyna að kenna öllum Islendingum ftu-framburð ef það kemur nú í ljós að hann er ekki eiginlegur nema svo sem 10% þjóðarinnar? Jafnvel þótt menn vildu samræmingu af einhverju tagi, er ljóst að hún yrði að taka mið af þeim aðstæðum sem nú eru fyrir hendi en ekki því hvernig málum var háttað fyrir 40 árum. Eins og fram kom í grein Krist- jáns Árnasonar hefur hann ásamt undirrituðum unnið að heildar- rannsókn á íslenskum framburði undanfarin ár. (Kannski Ævar kalli það líka að „„gleyma" ís- lenskum framburði".) Við höfum notið stuðnings Vísindasjóðs og ýmissa fleiri aðila við það verk. Dr. Björn Guðfinnsson naut á sín- um tíma sérstaks stuðnings frá Alþingi vegna rannsóknaferða sinna og tókst að ljúka þeim á fáum árum þótt þá væru erfiðir tímar (upphaf seinna stríðs). Við Kristján höfðum líka ætlað okkur að ljúka þessum rannsóknum á skömmum tíma. í því efni höfðum við m.a. treyst á stuðning frá Mál- vísindastofnun Háskólans, en henni var komið á fót fyrir u.þ.b. 12 árum. Sú stofnun hefur undan- farin ár sótt um fjárveitingar til Alþingis til þessa rannsóknaverk- efnis og ýmissa annarra en alls engar fjárveitingar fengið. í því fjárlagafrumvarpi sem nú liggur fyrir Alþingi eru henni enn^etlað- ar 0 kr. Það á líklega að sýna hug ráðamanna til rannsókna á ís- lensku máli og bendir til þess að það séu einhverjir aðrir en kenn- arar við Heimspekideild Háskól- ans sem hafa „„gleymt" íslenskum framburði". Lokaorð Fyrirsögn þessarar greinar er „Hvernig á að tala íslensku?" Ég hef reynt að færa rök að því að það sé ekki nema í mesta lagi að hluta til málfræðilegt verkefni að svara slíkri spurningu. En það er augljóslega verkefni málfræðinga að reyna að komast að því hvernig íslenska er töluð og hvernig hún hefur verið töluð og gera síðan öðr- um grein fyrir því. Þeir málfræð- ingar sem starfa við Heimspeki- deild Háskólans eru að reyna að gera þetta. Höskuldur Þráinsson er prófessor í íslensku nútímamáli og núrerandi forseti Heimspekideildar Háskól- ans. Séra Eiríkur J. Eiríksson séra Eiríkur endurgæfi þjóðinni hana með því að koma henni á framfæri við Ríkisútvarpið — eða þá það, sem eðlilegra og enn betra væri: að þessi áhrifamikli fjölmið- ill þjóðarinnar sæktist beinlínis eftir að mega flytja landsmönnum þessa óvenjulegu ræðu. Hún er dýrgripur, sem má ekki liggja í þagnargildi. Ef svo víðlesnasta dagblað landsins — Morgunblaðið — sæi sér fært að birta ræðuna eða meginefni hennar í „Lesbók" sinni, væri mikið fengið. Ég vona, að af þessu geti orðið — og það held ég allir, sem heyrðu í frum- flutningi, myndu vilja taka undir. Mér er þó jóst, að hér yrði sem löngum: að „sama rósin sprettur aldrei aftur ... “ Kópavogi, 8. nóvember 1983. Baldrin Þ. Kristjánsson er fyrrv. félagsmálafulltrúi hjá Samvinnu- tryggingum. Samband veitinga- og gistihúsa: Eggjadreif- ingarmiðstöð gagnrýnd í fréttatilkynningu sem stjórn Sambands veitinga- og gistihúsa sendi nýlega frá sér er þeim tilmæl- um beint til ráðamanna að fallið verði frá fyrirhugaðri eggjadreif- ingarmiðstöð sem stjórnin telur vera „glapráðs fjárfestingu". Segir ennfremur að afleiðing slíkrar drefingarmiðstöðvar hljóti að verða stórhækkað verð, minnk- að framboð og verndun dulbúins atvinnuleysis meðal eggjabænda. Sagnfræðinemar krefjast úthlut- unar námslána Á ALMENNUM fundi Félags sagnfræðinema, sem haldinn var mánudaginn 7. nóvember, var sam- þykkt eftirfarandi ályktun: Almennur fundur Félags sagnfræðinema krefst þess að far- ið verði að lögum við úthlutun námslána. Fundurinn leggur sér- staka áherslu á að útvegað verði nægilegt fjármagn til að Lána- sjóður íslenskra námsmanna geti staðið við skuldbindingar sínar við námsmenn í desember. (Fréttatilkynning) VICT. R ■ ■ KJORGRIPUR Ritvinnsla Áætlanagerð Gagnagrunnur Bókhald MS-DOS CP/M IBM tengiforrit Nýleg verölækkun frá verksmiðjunum gerir VICTOR aö hag- kvæmasta valkostinum í dag. VICTOR er næst mest selda tölvan í Bretlandi í dag. TÖLVUBÚDIN HF Skipholti 1 Sími 25410 Q| pið í kvöld til I kl.20 I HAGKAUP Sa»r5 AKUREYRI |

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.