Morgunblaðið - 15.01.1984, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. JANÚAR 1984
fMtogtti Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 20 kr. eintakiö.
Þetta land
á ærinn auð
egar harðnar á dalnum,
eins og nú hefur gerzt í
íslenzkum þjóðarbúskap og
aflasamdráttur og skertar
þjóðartekjur þrengja að
lífskjörum, er eðlilegt að huga
að ýmsu því sem vannýtt er í
hlaðvarpa.
Ef rétt hefði verið staðið að
stórvirkjunar- og stóriðju-
málum sl. tíu ár værum við
komnir mun lengra áleiðis í
þá veru að breyta orku fall-
vatna okkar í atvinnu, verð-
mæti og grjótharðan gjald-
eyri. Þvergirðingsháttur Al-
þýðubandalagsins á þeim
vettvangi seinkar lífs-
kjarabótum í landinu um all-
nokkur ár.
En fleira er matur en feitt
kjöt, segir máltækið. Og mörg I
matarholan hefur legið ó- eða
vannýtt á hraðferð þjóðarinn-
ar inn í tæknivædda framtíð
meintrar velmegunar. Því ber
nauðsyn til að gera arðsemis-
úttekt á ýmsum möguleikum,
sem til þessa hafa þótt of
smáir í sniðum en gáfu, sumir
hverjir, gull í mund á geng-
inni tíð.
Björn Dagbjartsson, mat-
vælaverkfræðingur, flutti
síðla liðins árs tillögu til
þingsályktunar um fullnýt-
ingu fiskafla, sem vakti
nokkra athygli. Hann telur
fslendinga skila sjávarfangi,
sem nemur milljónum króna
að verðmæti, ónýttu aftur til
sjávar. Tillaga hans gerir ráð
fyrir því að fiskiskip verði
skylduð til að koma með allan
fiskafla að landi, þar með tal-
inn smáfisk og fiskúrgang
sem fellur til í veiðiferð.
Auk þess að nýta smáfisk,
sem slæðist með í afla, telur
flutningsmaður að tryggja
þurfi betri nýtingu á fiskúr-
gangi, s.s. slógi, hrognum og
lifur; sem og „svokölluðum
úrgangsfiski, t.d. kolateg-
unda, gaddaskötu, blágómu,
gulllaxi o.fl.“ Þó að ekki sé
miðað við nema 200 þúsund
tonn af þorski, segir Björn, þá
erum við að tala um allt að 40
þús. tonn af slógi, „þar af
þriðjungurinn lifur eða um 10
þús. tonn af lýsi að verðmæti
um 150 m.kr. á ári“.
í fyrradag birti Morgun-
blaðið viðtal við Árna G. Pét-
ursson, hlunnindaráðunaut
Búnaðarfélags íslands, sem
fjallar um „vannýtt og van-
virt hlunnindi um land allt“.
Höfuðþættir viðtalsins fjalla
um þrenns konar hlunnindi:
• 1) Æðarrækt: Ársfram-
leiðsla á dún er um 2.000 kíló,
en þegar bezt lét helmingi
meiri, eða um 4.000 kg. Hvert
kíló selst nú á 8.000 kr. en
verðlag, sem er sveiflukennt,
hefur farið upp í tvöfalt það
verð. Árni telur að auka megi
dúntekju mikið með hagræð-
ingu í varplöndum svo sem
æðarungauppeldi, hreiður-
gerð og vörnum gegn vargi,
bæði fuglvargi og minki.
• 2) Silungsveiði: Mörg veiði-
vötn eru vannýtt, að dómi
Árna. Með skipulagningu og
vinnslu á silungi, einkum
fyrir innlendan markað, megi
auka allnokkuð þær nytjar,
sem af þessum hlunnindum
megi hafa. Vinnslu- og mark-
aðsmál á þessum vettvangi
séu komin á nokkurn rekspöl.
• 3) Reki: Stjórnvöld gera
ekkert, að dómi Árna, til
hvetja til nýtingar rekaviðar,
en þessi fjöruskógur sé auð-
lind, sem geti gefið mun
meira í aðra hönd en nú er.
Mikið er af reka allt í kring
um landið, „mest alveg van-
nýtt“. Borðvið þarf að vinna,
segir ráðunauturinn, annað
fer í girðingarstaura og úr-
gangurinn til upphitunar.
Lurkakatlar til upphitunar,
sem fluttir hafa verið til
landsins síðustu tvö árin,
borgi sig upp á 7 til 9 mánuð-
um.
Þá víkur ráðunauturinn að
nýtingu selastofnsins. Meðan
þessi hlunnindi vóru nýtt
veiddust að meðaltali 4—5
þúsund kópar, jafnvel allt að
7 þúsund á stundum, „og þótti
hæfilegt til að halda við
stofninum". Selaskinn gáfu
góðan arð og útselur var einn-
ig veiddur til matar. Síðan
þessi nýting hætti að mestu
er „selurinn orðinn vandamál
út af hringorminum".
„Hlunnindi vóru fjölbreytt
hér áður fyrr,“ segir ráðu-
nauturinn, „þar má nefna
sölvafjöru, fjallagrös, krækl-
ing, hrísrif, fuglatekju, egg-
ver og fleira. Þessu er lítill
eða enginn gaumur gefinn í
dag“.
Það er áreiðanlega engin
tilviljun að sjónarmið af
þessu tagi, sem fram koma í
tillögu Björns Dagbjartsson-
ar, matvælaverkfræðings, og
blaðaviðtali við Árna G. Pét-
ursson, hlunnindaráðunaut
Búnaðarfélags íslands, koma
fram á tímum sem okkar,
þegar harðnar á dalnum í
þjóðarbúskapnum og þjóðar-
tekjur og kaupmáttur launa
rýrna. Nýtni og fyrirhyggja
hafa fleytt þessari þjóð yfir
marga erfiðleika í aldannna
rás, og, samhliða framtaki og
áræði, leitt til efnalegs örygg-
is margra hygginna einstakl-
inga.
Okkur þarf að lærast að
nýta þær auðlindir til lands
og sjávar, sem forsjónin hefur
lagt okkur í hendur til fram-
færslu, þann veg, að þær gefi
hámarksafrakstur án þess að
gengið sé á höfuðstól. Þetta á
fyrst og fremst við um fiski-
stofna og gróðurlendið.
Ef tryggja á atvinnuöryggi
til frambúðar sem og hlið-
stæð lífskjör hérlendis og
bezt þekkjast í V-Evrópu og
N-Ameríku þurfum við jafn-
framt að breyta orku fall-
vatna okkar í atvinnu, verð-
mæti og gjaldeyri, en það
verður ekki gert að ráði nema
með orkuiðnaði, er tryggi
markaðsforsendur nýrra stór-
virkjana. Slíkt verður ekki
gert innan ramma þröng-
sýnnar einangrunarstefnu.
Samhliða þarf að byggja
upp margs konar iðnað, af öll-
um gerðum og stærðum, því
iðnaðurinn, stór og smár, þarf
að taka við drjúgum hluta af
því vinnuafli, sem haslar sér
völl á vinnumarkaði á næstu
árum og áratugum.
Sá iðnaður þarf að festa
rætur í öllum fjórðungum
landsins.
Þótt hátt sé horft, þegar til
framtíðar er litið, má okkur
ekki sjást yfir þau hlunnindi
margs konar, er lítið láta yfir
sér en hvarvetna er að finna í
landi okkar. Að þeim þarf að
hyggja og nýta, allstaðar þar
sem aðstæður og arðsemi
leyfa.
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
| Reykjavíkurbréf
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Laugardagur 14. janúar
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
íslenzkt gód-
templarastarf
100 ára
Síðastliðinn þriðjudag vóru
hundrað ár liðin frá stofnun
fyrstu góðtemplarastúkunnar á
fslandi. Forgöngu hafði norskur
maður, Ole Lied, en forystumaður
hennar var Friðbjörn Steinsson,
bóksali á Akureyri. Frá Akureyri
barst reglan með skjótum hætti
um landið. Árið 1886 var Stórstúk-
an stofnuð í Alþingishúsinu í
Reykjavík. Fyrsti stórtemplar var
Björn Pálsson. Hann stofnaði síð-
an fyrstu barnastúkuna hérlendis
það sama ár.
Núverandi stórtemplar, Hilmar
Jónsson, rekur stefnu og starfsfer-
il reglunnar hér á landi í grein í
Morgunblaðinu á aldarafmæli
reglustarfsins. Þar segir m.a.:
„Höfuðtilgangur góðtemplararegl-
unnar var og er tvíþættur. Að
vinna að bindindi og bræðralagi."
f grein stórtemplars segir
ennfremur:
„Áhrif Goðtemplarareglunnar á
þjóðlífið hafa verið mikil og marg-
vísleg. Á mörgum stöðum stóðu
templarar fyrir byggingu sam-
komuhúsa, sem sum standa enn
eins og Góðtemplarahúsið í Hafn-
arfirði. Þeir stofnuðu fyrstu
verkalýðsfélögin, bárufélögin, og
Leikfélag Reykjavíkur var stofnað
af þeim. Af starfi síðari ára er
vert að benda á sumarstarf templ-
ara á Jaðri í áraraðir og bindind-
ismótin í Húsafelli, þjálfun ung-
menna í fundarstjórn, framsögn
og dansi."
Höfuðþáttur reglustarfsins
tengist bindindi á áfenga drykki
og viðleitni til að fá sem flesta til
að undirgangast slíkt bindindi.
Viðhorf fólks til neyzlu áfengis
eru margvísleg. Ýmsir syngja því
lof og prís. Enginn getur hinsveg-
ar lokað augum fyrir þeirri stað-
reynd, að einhver hluti fólks, sem
neytir áfengis að staðaldri, verður
áfengissjúklingar. Enginn „sem
lyftir glasi á góðri stund" veit
fyrirfram, hvort hann býr yfir við-
námi gegn þeim „sýkli", sem hér
kemur við sögu, eða ekki. Áfengi
er og meðvirkandi orsök fjöl-
margra slysa og afbrota. Mörg
heimili hafa sundrast sökum
áfengisneyzlu annars eða beggja
forsjármanna (foreldra). Allnokk-
ur hluti sjúkrakostnaðar, að ekki
sé minnst á glataðar vinnustundir,
rekur rætur til þess.
Allt forvarnarstarf á þessum
vettvangi, en undir það flokkast
starfsemi góðtemplara, er af hinu
góða. Þessvegna er ástæða til að
þakka Góðtemplarareglunni á ís-
landi aldarstarf og árna henni
farsældar í framtíðinni. Undir þá
ósk geta allir tekið; einnig þeir,
sem hafa aðrar skoðanir en góð-
templarar á gildi aðflutnings-
banns, sem vissulega er umdeilan-
legt.
Tóbaksvarnir
Matthías Bjarnason, heilbrigð-
isráðherra, hefur mælt fyrir
frumvarpi um tóbaksvarnir á Al-
þingi. Það vakti nokkurn úlfaþyt.
Einn þingmaður, sem mælti gegn
frumvarpinu, dró t.d. í efa, að það
væri læknisfræðilega sannað að
tóbaksnotkun væri hættuleg.
Af því tilefni er rétt að vekja
athygli á grein dr. Þorsteins
Blöndal, sérfræðings í lungna-
lækningum, í tímaritinu Hjarta-
vernd (desember/1983). Þar segir
m.a.:
„Tóbaksreykingar leiða til auk-
innar áhættu á sjúkdómum og
geta leitt til dauðsfalla fyrr en
ella. Fjöldi dauðsfalla á Islandi,
þar sem reykingar vógu þungt á
metunum sem orsök dauðans, hef-
ur verið áætlaður a.m.k. 200 á ári.
Rekja má a.m.k. helming þessara
tilfella til kransæðastíflu en
lungnakrabbamein og sjúkdómar
sem valda teppu í lungnapípum
eins og lungnaþemba og langvinn
berkjubólga fylgja fast á eftir auk
annarra sjúkdóma. Það er aldrei
of seint að hætta að reykja. Við
reykbindindi minnkar áhætta á
kransæðastíflu hratt en áhættan á
lungnakrabbameini hægar".
British Medical Journal (nóv-
ember/1983) greinir frá því að
þrátt fyrir það að reykinga-
mönnum fari fækkandi í hópi full-
orðinna megi rekja 15—20%
dauðsfalla í Bretlandi til tóbaks-
notkunar, a.m.k. sem meðverkandi
orsakar. Þar segir m.a. efnislega,
að sterkar líkur bendi til, að af
hverjum 1000 einstaklingum sem
reykja, deyi 250 fyrr en ella
(ótímabærum dauða), vegna við-
varandi tóbaksnotkunar. Til sam-
anburðar er þess getið að af þess-
um sömu 1000 einstaklingum
„Hvað ungur nemur gamall temur“/ Heilbrigð sál í hraustum líkama“.
bendi tölfræðilegar likur til að 6 segir í Læknablaðinu (maí/1982):
deyi í umferðarslysum. „Tíðni lungnakrabbameins hefur
Hjalti Þórarinsson, prófessor, aukist verulega hér á landi síðustu