Morgunblaðið - 28.03.1984, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. MARZ 1984
31
„Gott er að hafa
barn til blóra“
— eftir Þórð
Jónsson, Látrum
í DV laugardaginn 28. janúar
síðastliðinn er spurt á forsíðu þess
ágæta blaðs, hvort megi rekja
minnkandi fiskafla til selsins.
Sjálfsagt er tilefnið grein í
sama blaði eftir hinn mæta mann
Hafliða Eyjólfsson í Svefneyjum,
rituð fyrir sléttum 100 árum, þar
sem greinarhöfundur segir meðal
annars um selinn, sem hann
þekkti mjög vel: „Selur er eitt hið
mesta og versta rándýr við allar
fiskitegundir." Þegar ég hafði les-
ið þessa 100 ára gömlu grein eftir
þennan mæta mann, þá datt mér í
hug annar mjög mætur maður,
séra Oddur V. Gíslason, sem ritar
í blað sitt „Sæbjörg", fyrsta sjó-
mannablað okkar á landi þessu,
1892, eða fyrir 92 árum, grein um
skaðsemi selsins.í hrognkelsaveið-
inni og fleiri tegundum, lokaorð
séra Odds eru þessi: „Selur skyldi
allstaðar með lögum ófriðhelgur,
og ég efast ekki um, að víða yrði
sérlega arðsöm hrognkjelsa veiði,
þar sem nú er ekki, ef sel væri
eytt, og er vonandi og óskandi að
sjómenn vindi að því sem fyrst, að
fá lög til gjöreyðslu „sel“ við ís-
land.“
En þetta var því miður ekki í
síðasta skipti, sem hinum ágæt-
ustu mönnum dettur í hug, að láta
eyða heilum líftegundum úr lífríki
okkar ágæta lands, af því nokkrir
einstaklingar telja þær vera sér og
öðrum til baga, og það án þess að
nokkur rannsókn fari fram á því
hvaða áhrif eyðing einnar lífteg-
undar gæti haft á hinar sem eftir
eiga að lifa. „Engin keðja er
sterkari en veikasti hlekkur henn-
ar.' Það á allstaðar við, og einnig
hér. Ef við kippum út einhverjum
hlekk úr lífkeðjunni, þá er hætt
við að við gerum einhvern annan
hlekk veikari, þar með heildarlíf-
keðjuna veikari, alveg sérstaklega
ef við þekkjum ekki til þess sem
við erum að gera, en svo virðist
stundum vera, og þá fer alltaf illa.
Við vitum eftir nokkuð góðum
sögulegu heimildum, að allt gat
þetta lifað í besta gengi þegar
mannvist hífst á landi voru, en þá
kom inni lífkeðjuna umhverfis
landið eitt hættulegt rándýr,
hættulegri lífkeðjunni en allir sel-
ir, og hefir reynst svo, semsé mað-
urinn. Og það er hann, „Maður-
inn“, en ekki selurinn, sem kemur
nú öllu lífríki jarðarinnar til að
skjálfa af ótta við gjöreyðingu.
Fræðimenn, leikmenn
og lífríkið
Höldum okkur við lífríki sjávar-
ins umhverfis okkar litla hólma á
jarðkringlunni. Þjóðin almennt
vissi ekki mikið um það lífríki
sjávar, fræðilega séð, þegar fyrr-
nefndir öndvegismenn rituðu sín-
ar fyrrnefndu greinar, blessuð sé
minning þeirra. En hversu miklu
meira vitum við nú um þetta líf-
ríki sjávarins umhverfis landið
okkar og í nærliggjandi höfum,
100 árum síðar? Jú, verulega mik-
ið meira fræðilega séð, þó ekki
nóg. Við eigum vel lærða fiski-
fræðinga sem hafa getið sér gott
orð á heimsmælikvarða hvar sem
þeir koma. Sama er að segja um
haffræðinga okkar. Varðandi líf-
fræðingana þekki ég minna til, en
finnst þó að í þá grein vanti okkur
stórlega fólk, eins og raunar í all-
ar þessar þrjár fræðigreinar, af
því við vitum svo lítið um þetta
mikla og viðkvæma lífríki sjávar-
ins. Það finna þeir sem vinna við
þessar fræðigreinar, og best þeir
sem lengst eru komnir í þekking-
unni.
Loðnubröndurnar, sem nú er
verið að ausa upp við suðaust-
urströnd landsins í stórum stíl,
eru eitt dæmið um það, að við vit-
um mikið, en þó alltof lítið. En það
er ekki selnum að kenna því litlum
tíma hefir verið eytt til rannsókn-
ar á honum enn sem komið er.
Þannig er þetta, þetta gerist ekki
allt í einu. Fiskifræðingar okkar
eru opinberir starfsmenn, og leið-
arljós fiskveiðiþjóðarinnar í fisk-
veiðum, og hafa viljað vera heilir í
því starfi en því miður hafa ráða-
menn þjóðarinnar stundum ekki
viljað fara að ráðum þeirra, en
hallast frekar að því sem sjómenn
segja, ef það fer nær óskhyggju
ráðamannanna um að ná sem
mestri veiði, það er þeirra veik-
leiki. Móti því er vísindamaðurinn,
í þessu tilviki fiskifræðingurinn
varnarlaus, og verður að taka því
vantrausti sem ekkert sé, en láta
það ekki hafa áhrif á vísindagrein
sína frá eða til. Það er og hefir
verið þeirra mikli styrkur, sem
gerir vísindagrein þeirra traust-
vekjandi.
En í þessari fræðigrein eru, og
verða trúlega alltaf, mörg óvissu-
atriði sem þekkingu vantar til að
taka inní dæmið. Á það einkum
við í umhverfismálum sjávarlífs-
ins. Þar skilst mér að við almennt
stöndum sem næst á gati, eða
mætti ætla það, varla að við reikn-
um með að þorskurinn þurfi fæðu,
hvað þá að hann vilji hafa ákveðið
hitastig í kringum sig, ákveðna
seltu o.fl. Séu þessi frumskilyrði
„þess gula“ ekki fyrir hendi á hans
uppvaxtarslóðum þegar hann vitj-
ar þeirra, þá leitar hann á aðrar
slóðir, þar til eðlisávísun hans gef-
ur honum ábendingu um að skil-
yrði séu á hans heimaslóðum til
sællífis, og þá kemur hann. Svo
einfalt er þetta.
Svo langt sem sögur greina,
hafa alltaf komið fiskleysisár og
tímabil, sem ekki hafa fengist vís-
indalegar skýringar á, en menn
skýrt hver frá sínum bæjardyrum
séð og því sjaldan samhljóða út-
koma.
Umgengnin við lífríkið
Á henni þarf að verða mikil
breyting, svo við séum ekki svo til
blindandi að göslast í þessu við-
kvæma lífríki, þvi þá fer áfram
fyrir okkur eins og farið hefir, að
við óvart eyðum hverjum fiski-
stofninum eftir annan, og reynum
Þórður Jónsson
„En því lofaði þjóðin
heiminum, að þegar bú-
ið væri að stugga er-
lendu veiðiskipunum útí
hafsauga skyldi hún sjá
um verndun fiskistofn-
anna við landið öllum
heiminum til hagsbóta.“
svo að hengja framferði okkar á
einhverja aðra. Einu sinni voru
það útlendingar, en nú slóðdraga
þeir ekki lengur uppeldisstöðvar
fiskistofnanna ailt uppí „kál-
garða“. En því lofaði þjóðin heim-
inum, að þegar búið væri að
stugga erlendu veiðiskipunum útí
hafsauga skyldi hún sjá um vernd-
un fiskistofnanna við landið, öll-
um heiminum til hagsbóta. Þessi
sami heimur veit hvernig okkur
hefir tekist að standa við það
stóra loforð. Þá uppgötvuðum við,
að það mundi vera svartfuglinn
við landið, sem væri mestur skað-
valdur í þorskstofninum, svo veru-
legt átak þyrfti að gera til að eyða
honum, en þó ekki hafnir tilburðir
til gjöreyðingar sem betur fer, því
þá hefðum við misst svo mikið
áburðarmagn frá lífríki sjávarins
á viðkvæmum stöðum og tíma, að
óbætanlegt hefði verið.
En nú er „blórabarnið" selurinn.
Ekki nóg með það, að hann éti
fiskinn, heldur útbíar hann með
ormi allt sem hann á enn eftir óét-
ið af fiskistofnunum og fiskvinnsl-
an þarf að borga blessuðum kon-
unum í frystihúsunum ótaldar
milljónir fyrir ormatínslu í
atvinnuleysinu, meðan „kobbi“
hagræðir sér makindalega á
klöppinni fyrir framan frystihús-
ið. Svo byrjað var á að eyða seln-
um, og farið rösklega af stað, með
verðlaunum og dauðasveitum, en i
bægslaganginum við að skapa
verðmæti úr selskrokkunum, sem
útaf fyrir sig er þakkarvert, þá
eru þeir settir í hakkavél eins og
þeir koma fyrir, og framleitt refa-
fóður.
Við þá fóðurframleiðslu er ég
svolítið hræddur, ég held að þetta
fóður með svo miklu spiki henti
refum ekki eða feldum þeirra. Hef
ég þar ekkert fyrir mér nema ref-
inn sjálfan. Þegar hann gengur
frjáls um í náttúrunni, snertir
hann ekki við selspiki þótt svang-
ur sé. En ef það fer samt ofan í
hann, þá þrífst hann ekki vel af
því, fær skitu og feldurinn verður
óræktarlegur, en honum verður
gott af selkjötinu.
Skiptamál
Nú er svo komið okkar sjávar-
útvegsmálum, að öll útgerð kvað
vera á hausnum, svo hæstvirtur
sjávarútvegsráðherra með allt sitt
lið er nú í þann mund að koma á
nokkurs konar „kastaskiptum" að
fornum sið milli skipaflokka og
manna, á þeim fisktittum sem
veiðast kunna á þessu herrans ári
1984. Allir segjast óánægðir með
skiptin, en allir telja það eina
framkvæmanlega kostinn, þar á
meðal hæstvirtur ráðherra, sem er
að mínu mati mjög vel gerður
maður, og ég er þeim í þessu alveg
sammála. En „krummanum" úr
þessum skiptum mun ráðherra
ætla að kasta í sundur síðar, en
kjarni hans virðist vera sá, eftir
þeim orðum hæstvirts sjávarút-
vegsráðherra, að hann sjái ekkert
athugavert við að leyfa fleirum og
stærri skipum veiðar með „drag-
nót“, þá sennilega á fjörðum og
flóum þar sem lífríki flestra okkar
fiskistofna er viðkvæmast, svo
sem verið hefir með slík leyfi.
Ég heiti því á allar góðar vættir,
að forða hæstvirtum ráðherra frá
því að Ijúka þessum að mínu mati
nauðsynlegum skiptum með svo
ógæfusamlegu „pennastriki”.
Þórður Jónsson er bóndi og hrepp-
stjóri »ð Lítrum í Rauðasands-
hreppi.
Þessir ungu drengir efndu nýlega til hlutaveltu til ágóða fyrir byggingu
íþróttahúss fatlaðra við Hátún. Þeir heita Elías E. Elíasson, Brautarlandi 22
og Magnús Magnússon, Búlandi 15. Hagnaðinn, kr. 585, hafa þeir afhent
byggingarnefnd hússins.
Mjólkurbúin utan Suðvesturlands:
Rekin með miklu tapi
MJÓLKURBÚIN utan Suðvesturlands voru rekin með miklu
tapi á síðasta ári. Að sögn Gunnars Guðbjartssonar, fram-
kvæmdastjóra Framleiðsluráðs landbúnaðarins, hafa reikn-
ingar ekki borist frá öllum mjólkurbúunum en þó orðið Ijóst
að tapið er mun meira en á árinu 1982 er samtals vantaði 36
milljónir uppá að endar næðu saman hjá 13 mjólkurfélögum.
Ástæðu vandans sagði Gunn-
ar vera litla hækkun landbúnað-
arvara í haust, sem komið hefði
sér illa fyrir vinnslubúin sem
eru með miklar birgðir vinnslu-
vara á haustin. Oft hefðu
birgðahækkanir á haustin orðið
til að rétta hag búanna en nú
hefði hækkunin orðið það lítil að
hún hefði ekki náð að vega upp
fjármagnskostnað vegna birgð-
anna. Gunnar sagði að Fram-
leiðsluráð hefði samþykkt að
reyna að leysa vanda búanna
með lántökum sem reynt yfði að
greiða með auknum tekjum
verðmiðlunarsjóðs síðari hluta
ársins, þannig að búin gætu
greitt fullt afurðaverð til
bænda. Varðandi uppgjör
mjólkursamlaganna á 1. verð-
lagssvæði (Suður- og Vestur-
landi) sagði Gunnar að Fram-
leiðsluráð hefði samþykkt að
heimila þeim að víkja frá því að
reikna sér verðbreytinga gjald-
færslu samkvæmt skattalögum
til að liðka fyrir að þau geti
greitt fullt verð til bænda.
MetsötuHaðá hvcrjutn degi!
Opíotilkl.19
mánudaga
þriöjudaga
miðvikudaga
fimmtudaga
ITA^ITATTP Skeifunni 15
llAVJllAU 1 Reykjavík