Morgunblaðið - 28.03.1984, Blaðsíða 38

Morgunblaðið - 28.03.1984, Blaðsíða 38
38 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. MARZ 1984 Form og innihald bókmennta — eftir dr. Hallgrim Helgason Ilugtök og heiti í bókmenntafræöi. Jakob Benediktason ritstýrði. Bókmenntafræðistofnun Háskóla ís- lands, Mál og Menning, Reykjavík 1983. Gleðiefni má telja, að fagorða- bók bókmennta skuli vera út kom- in. Var sannarlega tími til kom- inn, að svo nauðsynleg handbók yrði tiltæk öllum þeim, sem skyggnast vilja inn á svið þessarar fræðigreinar, bókmenntavísinda. Vissulega verður að gera miklar kröfur til sérfræðinga ritlistar, sem um sjö alda skeið alein var uppistaða þess, sem við almennt köllum íslenzka menningu. Heim- urinn þekkir þá ísland af engu frekar en bókmenntum, og svo auðvitað af eldgosum. Hér hafa því bókmenntafræðingar fengið til umönnunar og umfjöllunar þann arf og þá einkum fornan arf okkar einustu heimsbókmennta, sem hlotnazt hefir engri annarri menntagrein. En það, sem menn hafa hlotið í arf, verða þeir að ávinna sér, til þess að eignast það. Þannig verða afrek forfeðra bæði að fyrirheiti og skyldukvöð. Hér er ekki rúm til þess að víkja að nema fáeinum atriðum í rúm- lega 300 bls. bók. Af einstökum lengri yfirlitsgreinum mætti nefna Raunsæisstefnu, sem samin er af umtaksmikilli yfirsýn, eink- um um franskt framlag. Hún gerir skilmerkilega grein fyrir andófi gegn rómantísku, óhlutdrægri lýs- ingu á skynbærum umheimi með því að útiloka tilfinningar og skoð- anir höfundar á góðu og slæmu, fögru og ljótu. Mikill fengur er einnig að þriggja-þátta-skilgrein- ingu Taines (menningararfur — umhverfi — aðstæður). Höfundur er sá eini af þarna samankomnum fræðimönnum, sem heldur uppi þeim góða sið að fallbeygja mið- stig lýsingarorðs (frá fyrra hluta), og nýyrði hans mannhyggja (húm- anismi) er athyglisvert (finnst ekki í orðabókum). — Reyndar má segja, að skil mætti marka milli natúralisma (1880—1900; skáld- skapur í viðjum náttúruvísinda- legra tilrauna) og realisma (1850—’80; milli rómantísku og natúralisma; skáldskapur í viðjum óyfirhylmandi veruleikaskoðun- ar). Sömuleiðis hefði mátt hér nefna svokallaðan prófessora- róman, sögulega frásögn, þar sem lýsing á lifnaðarhætti fortíðar yf- irkeyrir ólíkindalega atvikarás (Felix Dahn: Bardaginn um Róm); skáldleg tilþrif víkja fyrir fræði- mennsku. Munu máske Njörður P. Njarðvík og Jónas Kristjánsson síðar flokkast til þessarar grein- ar? f aðfaraorðum telur forstöðu- maður Bókmenntafræðistofnunar Háskóla íslands, Bjarni Guðna- son, það m.a. vera tilgang rits að „rjúfa einangrun bókmenntarann- sókna“. Þetta er heilbrigð skoðun og þörf áminning. En ýmislegt stríðir gegn þessu markmiði, t.d. ónægar tilvísanir til erlendra, oft alþjóðlegra heita með íslenzkum flettiorðum. Engin hliðstæða er gefin með Aöferðafræði, sem mun þó samsvara mcthodik (gott að nota eftir föngum Norðurlanda- mál), heldur ekki með Áherzla (lat. accentus, d. accent), svo er og um Alfræði (leksikon, encyclopedia), einnig Hetjukvæði (lat. poema her- oum, e. poem of heroes), Knittel- bragur (þ. Knittelvers), Leikhús- rýni (teaterkritik), Lærdómsstfll (lat. stilus eruditus), Myndljóð (lat. carmina figurata). Með mansöngvurum hefst mið- alda-lýrík (ásamt með trúbadúr- um), sem voru allt í senn, skáld, laghöfundar, söngvarar og hljóð- færaleikarar. Hér er minnzt á þrí- skipt bragform þeirra, en nafni þess er sleppt, bar-form, A-A-B, tveir vísupartar A (Stollen) og B (Abgesang = niðurlag). Allt var þetta eitt erindi en ekki þrjú, eins og texti upplýsir, og nefndist bar. Sést þetta einna bezt í frægasta ljóði mansöngv’ara, Palestínu-ljóði Walthers von der Vogelweide, ort í tilefni af krossferðinni 1228, en það er til í ágætri þýðingu Sigur- karls Stefánssonar (Saga tónlist- arinnar, Rvík 1946); Sælustund er lauguð ljóma, lífsins dögun við mér skín, landið helga, er lýðir róma, lita syndug augu mín. Rættust óskir, sefast sorg Sá ég, hvar í glæstri borg guð I manns mynd gekk um torg. Hér eru fyrstu 4 ljóðlínur 2 Stollen en 3 þær síðustu Abgesang, fyrst með víxlrími (kvenrím, karlrím) og síðan með raðrími (þrítekið karlrím); a-b-a-b/ c-c-c. Uppsláttarorðið Orðaleikur (paronomasia) vísar til m.a. Jó- hannesar úr Kötlum og Helga Hálfdanarsonar. Hér hefði mátt og átt að benda á elzta dæmi því- líkrar orðmyndar í íslenzkum bókmenntum (Edda, Guðrúnar- kviða, 16. erindi: „mærir fuglar, er mær átti“). Auk þeirra orða, sem fyrr eru talin, vantandi erlendar hliðstæð- ur, mætti við bæta miklum fjölda, en það yrði of langur listi. Stund- um skortir nokkuð á uppruna- skýringar; þannig yrði Retorísk spurning, merking hennar skýrari, ef gríska orðið væri sýnt, útleitt af stofni sínum, rhesis = ræða, rhetor = ræðumaður. Greinin Ljóðaháttur er tæpast nógu ítarleg. Benda mætti á, að braghættir Eddu eru afurð há- Dr. Hailgrimur Iielgason þróaðrar listiðkunar, ekki sízt ljóðaháttur með svo mörgum hinna fornustu kvæða, allt frá Hávamálum (einskonar faðirvori heiðindóms) til Hákonarmála. Geta mætti þess, að hvor þrílínu- vísuhelmingur nefndist á fræða- máli triade. Þess verður vissulega saknað, að hvergi er getið um flutningshátt Eddu-kvæða. Þó má telja fullvíst (sbr. skýringu hjá Boethius um hetjukvæði Hómers), að öllu bundnu máli hafi til forna fylgt einskonar kveðin lagmyndun (media vox), að minnsta kosti sem „hálfsöngur" (mi-chanté, mi- parlé). Um Aurelius biskup í Milano er réttilega sagt frá frumkvæði hans í hymna-gerð á ofanverðri 4. öld, í „einföldu bragformi". Hér hefði átt að taka fram, í hverju fólginn var þessi einfaldleiki, nl. svonefnt metnim Ambrosianum með enda- rími, fjórum ljóðlínum og átta at- kvæðum í hverri línu. Þannig festi hann fyrstur manna lítúrgískan latínu-söng í bundið mál, fyrst með öfugum tviliðum (jambus), síðar með réttum tvíliðum (trochaeus). Þetta ljóðform er í þýðingum upp tekið í íslenzkan Grallara (ó, þú þrefalda eining blíð). 1 þessari texta-grein segir, að hymni hafi verið fluttur við „guðsþjónustu og tíðasöng"; en nú er tiðasöngur guðsþjónusta, svo að hér mun sennilega átt við messu sem aðal-guðsþjónustu og tíða- söng sem auka-guðsþjónustu. Sekventía, sem á íslenzku hefir verið nefnd fylgja (Sigurður Páls- son) eða seimtagl (Stefán Einars- son) er rakin til Notker Balbulus í St. Gallen (Nauðgeir Stami hjá Stefáni). Hér er svo mælt, að efni sé skylt með sekventíu og hymna. Þó er munur talsverður, þótt báðir séu lítúrgískir söngvar, því að sekventía, á íslenzku fyrrum köll- uð fagnaðarsöngur, var alþýðlegur kveðskapur, en hymni var for- ráðasvið klerkastéttar. Vafasamt má kalla, að áhrifa frá sekventíu gæti í hymna-gerð. Betra mun að snúa dæminu við og tala um áhrif latínu-hymna, sem er 500 árum eldri, á sekventíu, svo sem sjá má af St. Bernhard sekventíu; en hún er ort í Ambrosius-braghætti sem greppaminni eða klifun (ana- phora): Nil canitur suavius, nil cogitatur dulcius, nil auditur jucundius quam Jesus, Dei filius. (Þ.e.: Ekkert er sungið sætlegar, né íhugað ljúflegar, né tilhlýtt unaðslegar en Jesús, guðs sonur.) I fullstuttum kafla um rúnir er skýrt frá galdravirkni þeirra, fjöldi tákna tilgreindur, án þess þó að geta um rúnaróf (rúnakerfi nefndist yfirleitt fuþark) angló- frísneskt með 28 táknum. Hér hefði og átt að taka fram mun á stafrófi og rúnarófi, því að rúnir voru í eðli sínu hugtakaletur (1- rún t.d. táknaði lög = stöðuvatn, sær; lögmál). Þegar réttiiega er Kaupmannahöfn: Skrifstofa Hafskips flytur í eigið húsnæði lenzkar viðskiptaþarfir bezt. Það væri liður í þessari útrás Hafskips frá landinu að afla sér þekkingar á alþjóðlegum flutningum og þjálfa starfsfólkið á erlendri grund. Komið hefði í ljós t.d. á skrifstofunni í Hamborg, að tölu- vert gestkvæmt væri þar. Svo myndi líka reynast hér, þegar nú væri komið húsrými til að veita viðskiptamönnum þá þjónustu, Jonshúsi, 12. marz. í SÍDI'STI' viku flutti hin ársgamla skrifstofa Hafskips í Kaupmannahöfn í eigið húsnæði í Norðurhöfninni, en skrifstofan hefur verið til húsa hjá færeyska skipafélaginu Faroeship síðan hún var stofnsett hinn 1. marz I fyrra, og bjó þar auðvitað við nokkur þrengsli. Eru hin nýju húsakynni hin vistlegustu og auka þjónustumöguleika skrifstofunnar. Fréttaritara var boðið þangað, er fyrsta skipshöfnin frá Hafskip eftir flutninginn, þ.e. af Laxá, skoðaði staðinn. Óskuðu skipverjar starfsmönnum skrifstofunnar til ham- ingju, snæddu þar dýrindis danskt „smorrebrod" og fengu hrós forstjórans fyrir ágætt samstarf. Hús Hafskips er danskt ein- ingahús úr timbri frá Skarridsa, svokölluð „pavillion", 120 m2 og stendur skammt frá fyrra hús- næði félgsins. Blakti þar íslenzkur fáni við hún í sólskininu, og hátíð- arbragur ríkti, er inn var komið. Blóm og hamingjuóskir höfðu bor- izt frá samstarfsmönnum Haf- skips, tollvörðum og nágrönnum. Eru í húsinu fjögur skrifstofu- herbergi auk hins stóra móttöku- herbergis, geymslur og eldhús, allt notalega innréttað með ljósum veggjum, dökkum teppum og hús- gögnum, myndum og íslenzkum munum. Einn munanna vakti sér- staka athygli fv. símstjóra, en það var gjöf frá dönskum manni, gam- all sími, mikill dýrgripur. Á hann er prentað: Talsímahlutafélag Reykjavíkur og „Sporg om der tal- es for opringning sker“, sem sagt frá tímum sveitasíma í Reykjavík. — Ákveðið var að hefjast handa um byggingu hússins 22. des. sl. og var það risið á staðnum í febrúar- lok og síðan innréttað á mettíma. Hægt er að stækka húsið, ef þörf krefur og er lóðarrými nokkuð. 5. marz hófst starfsemin í nýju skrifstofunum með móttöku fyrir samstarfsmenn í Norðurhöfninni. Starfsmenn Hafskips í nýja húsinu eru nú 5, en stöðugildi voru fjögur og hálft áður, þar af aðeins tveir íslendingar, Árni Árnason forstjóri og Hólmfríður Gunn- arsdóttir, deildarstjóri. Árni er á förum heim og er tilvonandi for- stjóri kominn til starfa, Pjetur Már Helgason. Þá er nýkominn hingað til Kaupmannahafnar Guðmundur Baldur Sigurgeirsson, og eini útlendingurinn, Peter Fahl, hóf störf hjá Hafskip 1. marz. Fréttaritari ræddi fyrst við for- stjórann Árna Árnason, sem dval- ið hefur hér í Danmörku undan- farin 6 ár, fyrst við nám í Verzlun- arskólanum í Höfn, þá við starf hjá danska sjávarútvegsráðuneyt- inu og loks þetta fyrsta ár á eigin skristofu Hafskips sem forstjóri hennar. Árni hefur unnið hér brautryðjendastarf og komið mál- um Hafskips hér í landi í hið bezta horf. Árni sagði frá siglingum hingað og skrifstofum Hafskips erlendis. Laxá og Skaftá sigla vikulega til Álaborgar, Kaupmannahafnar, Gautaborgar og Fredrikstad, stundum með viðkomu í Halm- stad. Siglingatími milli hafna er nóttin og síðar er losað og lestað á daginn, en hafnir byggðar þannig, að sú vinna tekur um 8 tíma. Haf- skip opnaði skrifstofu í Ipswich og New York 1982, og í Hamborg 1983 eins og hér í Höfn, og 1. apríl opnar svo ný skrifstofa í Rotter- dam. Verður væntanlega sett á fót skrifstofa í Svíþjóð á þessu ári og í athugun er að stofnsetja skrif- stofu í Antwerpen. Taldi Árni vel hafa tekizt til með þær skrifstof- ur, sem þegar eru starfandi og allt önnur aðkoma fyrir íslendinga, sem að sjálfsögðu væru flestir viðskiptaaðila, en hjá útlendum umboðsmönnum, hversu góðir sem þeir væru. íslendingar skildu ís- sem þyrfti, svo sem að þeir geti unnið fyrir sjálfa sig dag og dag á skrifstofunni, notið aðstoðar og aðtöðu við fjölritun, telex o.fl. Slíkt hefur ekki verið hægt vegna þrengsla. Þá taldi Árni mjög mikilvægt, að bækistöð skipafélagsins væri á hafnarbakkanum, þar sem skipin koma, þar sem tollur og vöru- geymslur eru og allt er afgreitt á sama stað til mikilla þæginda fyrir sendendur. Aðhald og eftirlit er auðveldara á staðnum, þar sem varan fer í gegn. Nágrannar Haf- skips í Norðurhöfn, fyrirtækið Sea Containers, leigja m.a. félaginu gáma, þegar gámaeign félagsins dugar ekki til. Sem dæmi um nýjung í starf- semi fyrirtækisins nefndi Árni, að skrifstofan hefði nýlega sent bréf til danskra fyrirtækja og lýst þar möguleikum á vöruflutningum beint frá dönskum höfnum, þ.e. Álaborg og Kaupmannahöfn, til Bandaríkjanna, þ.e. New York og Portsmouth. Hingað til hafa danskar vörur farið frá höfnum í Þýzkalandi og Hollandi. Sagði for- stjórinn þessa tilraun vera gerða til að nýta hin dýru tæki fram yfir það, sem hinn takmarkaði íslenzki markaður byði upp á, enda sam- keppnin heima mjög hörð. Væri því nauðsynlegt að nýta þá mögu- leika, sem gefast á alþjóðlegum markaði, en auðvitað yrði að taka tillit til þeirra markaðsaðstæðna, sem gilda meðal skipafélaga, sem sigla á Norður-Atlanzhafi. Að lokum sagði Árni Árnason, að mikilvægt væri að skrifa um velgengni íslenzkra fyrirtækja er- lendis til að auka bjartsýni og sýna fram á getu þeirra á erlendri grund. Sagðist hann ánægður með að flytja aftur heim og starfa þar hjá Hafskip, en kvíða þó nokkuð veðrinu eftir hinar slæmu lýs- ingar á vetrinum og sl. sumri á Suð-Vesturlandi. Pjetur Már Helgason, tilvon- andi forstjóri Hafskips í Höfn, er kunnugur hér enda hefur hann áð- ur búið hér í 6 ár, þá starfsmaður Flugleiða. Síðan hefur hann starf- að hjá Flugleiðum og ferðaskrif- stofum heima og hóf störf hjá Hafskip um sl. áramót. Verður hann með Árna Árnasyni í starfi fram í júní. Sagði Pjetur það áhugavert að koma til starfa á þessum tímamótum og taka við skrifstofunni í hinum nýju og vistlegu húsakynnum. Hafskip væri eina skipafélagið, sem hefði skrifstofu hér, en hin félögin hefðu einungis umboðsmenn, þ.e.a.s. síðan Gullfoss hætti sigl- ingum. Ræddi Pjetur nokkuð um nýjungar varðandi flutninga til Bandaríkjanna. Sagði hann enn-

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.