Morgunblaðið - 31.10.1984, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. OKTÓBER 1984
16
Átökín á
The Times
Bækur
Björn Bjarnason
Á þeirri upplýsingaöld sem við
lifum hafa bækur um fjölmiðla,
blöð og blaðamenn notið mikilla
vinsælda hjá almennum lesend-
um. Margar slíkar bækur hafa
verið ritaðar í útlöndum bæði af
mönnum utan blaða og innan.
Nýlega er til dæmis komin út í
Bandaríkjunum saga útbreiddasta
stórblaðsins þar The Wall Street
Journal, sem lýsir því vel hvernig
vel rekið blað hefur orðið að mátt-
arstólpa í fjölmiðlaveldi er nýtir
nútímatækni til hins ýtrasta. Á
sínum tíma vakti bók David Hal-
berstram, The Powers tbat be, um
Time fyrirtækið, CBS sjónvarps-
stöðina, og blöðin The Washington
Post og The Los Angeles Times
mikla athygli. Um The New York
Times ritaði Gay Talese bókina
The Kingdom and the Power og
þannig mætti lengi áfram telja.
Hér verður lítillega sagt frá bók-
inni Good Times, Bad Times eftir
Harold Evans, sem var ritstjóri
Tbe Sunday Times í fjórtán ár og
síðan The Times í London frá 1981
til 1982. Bókin vakti mikla athygli
þegar hún kom út árið 1983, hún
hefur nú verið prentuð sem papp-
írskilja og hefur fengist þannig
hér á landi. Er unnt að mæla með
henni við alla sem hafa áhuga á
því að kynnast innviðum blaða.
Þar er annars vegar gefin lifandi
lýsing á störfum blaðamanna og
ritstjóra og hins vegar þeim átök-
um sem geta orðið milli eigenda og
ritstjóra.
Meginstefna hjá Harold Evans
er að lýsa muninum á því að
starfa í þjónustu útgefanda sem
veitir ritstjóra fjárhagslegt og
stefnumótandi frelsi til að gefa út
blað á eigin ábyrgð í þess orðs
fyllstu merkingu og útgefanda
sem ekki vill draga skýr mörk á
milli eigin afskipta og ákvarðana
ritstjóra. f báðum tilvikum lýsir
Evans mönnum sem eru með mörg
járn í eldinum og standa að blaða-
útgáfu í fleiri en einu landi. Hann
var ritstjóri á The Sunday Times
meðan blaðið var í eigu Thomson
lávarðar og fjölskyldu hans en
hún seldi blaðið og The Times til
ástralska blaðakóngsins Rupert
Murdoch 1981 eftir að verkföll
prentara höfðu leikið bæði blöðin
grátt og blaðamenn höfðu stöðvað
Tbe Times með löngu verkfalli
1980.
Á meðan Thomsom átti blöðin
höfðu ritstjóramir fullt frelsi til
að birta það í þeim sem þeir töldu
sannast og réttast. Thomson fjöl-
skyldan hafði þann hátt á að milli
hennar og ritstjóra blaðanna sem
stjórnuðu þeim dag frá degi var
aðalritstjóri, Denis Hamilton, sem
veitti blöðunum skjól ef þannig
mátti að orði komast og var næst-
ur útgefandanum. „Aðeins einu
sinni á 14 árum,“ segir Evans j>eg-
ar hann lýsur árunum á sunnu-
dagsblaðinu „reyndi Denis Ham-
ilton, sem aðalritstjóri, að beina
mér inn á pólitískar brautir að
skapi eigandans. 1 kosningabar-
áttunni 1974 orðaði hann það
gætilega að Roy Thomson yrði
leiður ef The Sunday Times tæki
afstöðu með Verkamannaflokkn-
um. Ég sagði Thomson sjálfur í
einu símtala okkar á laugar-
dagskvöldi að við ætluðum að
styðja Verkamannaflokkinn.
Hann lét sér hvergi bregða, mælti
nokkur vel valin orð um persónu-
einkenni Heaths og Wilsons, og
sagði svo að lokum: „Jæja, Harold
þú ræður þessu ... Hvernig geng-
ur prentunin annars í kvöld?"
Samkvæmt lýsingu Evans var
allt annað uppi á teningnum hjá
Murdoch. Að hans mati þjóna
blaðamenn því hlutverki að auka
völd þess sem á blaðið og stjórn-
Harold Evans.
málamenn eru studdir þegar
reiknað er með því að þeir komist
til valda og fái aðstöðu til að veita
fyrirgreiðslu.
í fyrstu köflum bókarinnar lýsir
Evans því hvernig hann gat notað
frelsi sitt sem ritstjóri á The
Sunday Times til að sinna málum
sem ekki var unnt að upplýsa
nema með því að sýna dirfsku,
hafa fjárhagslegt bolmagn og
mannafla sem um margra mánaða
skeið gat helgað sig einu verkefni.
Eftir að fjárhagurinn þrengdist og
ljóst var að Thomson gat ekki
lengur haldið blöðunum úti gerðu
ritstjórar Times-blaðanna til-
raunir til að fá kaupendur að þeim
sem þeir töldu að myndu veita
þeim sama frelsi og áður. Þetta
mistókst og Rubert Murdoch kom
til sögunnar, það með hurfu blöðin
úr dagsbirtu inn í niðamyrkur að
sögn Evans.
Lesandanum er Ijóst frá upp-
hafi að Harold Evans hefur ímug-
ust á Murdoch og umsvifum hans.
Þegar á reynir fær hann staðfest-
ingu á verstu grunsemdum sínum.
Murdoch skiptir sér af öllu, stóru
og smáu, og leitast við að ýta
mönnum til hliðar að eigin geð-
þótta og með klækjum. Sjálfstæði
blaðanna sem átti að vera tryggt
með sérstakri yfirstjórn hlut-
lausra manna er fótum troðið og
engar eðlilegar samskiptareglur
virtar. Að lokum hrökklast Evans
frá The Times og neyðist til að
segja af sér. í bókarlok tekur Ev-
ans það sem dæmi um hvernig
farið geti fyrir góðum blöðum þeg-
ar mörkin milli fjárhagslegs
ávinnings og ritstjórnarlegs
sjálfstæðis eru ekki virt, að bæði
The Sunday Times og The Times
féllu í þá gryfju að telja dagbækur
Hitlers ófalsaðar. Þar voru fjár-
málamenn Murdochs að verki en
þegar ritstjórar The Times lýsti
áhyggjum sinum að leikslokum yf-
ir því að frásagnir blaðsins af
dagbókunum kynnu að draga úr
trausti lesenda á dómgreind
þeirra á Murdoch að hafa sagt:
„Hvað með það, við erum hluti
skemmtiiðnaðarins."
Þetta er í stuttu máli meginstef
þessarar bókar. En Harold Evans
víkur mjög oft frá því og lýsir með
skemmtilegum hætti störfum rit-
stjóra á þessum merku blöðum.
Lesandinn kynnist þeim persónum
sem hafa það að meginstarfi
skrifa fréttir og segja álit sitt á
mönnum og málefnum. Er ekki að
efa að einmitt slíkar lýsingar gera
bækur um blöð og blaðamenn for-
vitnilegastar í augum lesenda. Oft
undrar þann sem við þessi störf
vinnur, hve lesendur leggja mikið
upp úr því að fá að vita, hver
skrifaði þessa eða hina nafnlausu
ritstjórnargreinina.
Eftirminnilega er frásögn Ev-
ans af því þegar hann fór út á eina
af Ermasundseyjunum til að hitta
Rupert Murdoch.
sir William John Haley, sem var
10. ritstjóri The Times til 1966.
Hann fylgdi reglu nafnleyndar úti
í ystu æsar og rökstuddi hana
meðal annars með þessum orðum
við Evans: „Það sem birtist undir
nafni kallar á sýndarmennsku.
Eitt sinn spurði ráðherra mig,
hver hefði skrifað ákveðinn leið-
ara. Þegar ég neitaði að segja hon-
um það lét hann þessi orð falla í
kvörtunartón: „Þetta er það versta
við Times. Ég þarf ekki að lesa
neitt eftir þennan eða hinn (í öðr-
um blöðum) af því að ég veit að
enginn tekur neitt mark á því sem
hann segir. En það sem þið segið
verð ég að lesa gaumgæfilega, af
því að það veit enginn hver skrif-
aði það.““
Frá 1966 til 1981 var sir William
Rees-Mogg, ristjóri The Times. Ev-
Miðhúsum:
ans lýsir kvíða sínum yfir því þeg-
ar hann sest í ritstjórastólinn,
hvort honum takist að halda
þannig á málum, að áfram geti
The Times látið að sér kveða í leið-
urum með jafn þrumandi og
óvænt og Rees-Mogg þegar honum
blöskraði og lét gamminn geysa
með eftirminnilegum hætti eins
og þegar komist var þannig að
orði í leiðara, að George Brown
hefði orðið betri forsætisráðherra
fullur en Harold Wilson edrú!
Velgengni blaða byggist á mörg-
um þáttum og hvert með sínum
hætti höðfa þau til lesenda. 1 út-
löndum eru glögg skil á milli blaða
sem höfða til mikils fjölda lesenda
og hinna sem líta fyrst og fremst á
sig sem lesefni fyrir „áhrifahóp-
inn“ í þjóðfélaginu. The Times er
skrifað fyrir þá sem taka ákvarð-
anir um þjóðmál og eru áhrifa-
menn hver á sínu sviði í listum,
menntamálum, stjórnmálum,
viðskitum og stórnsýslu. Evans
segir að án fjögurra þátta fái The
Times ekki þjónað lesendum sín-
um: þingfrétta, frétta um líffræði-
leg efni, minningagreina og leið-
ara. Fyrir íslenska lesendur er
nauðsynlegt að hafa í huga að
minningargreinar í The Times eru
unnar á ritstjórn blaðsins og er
mjög til þess vandað að velja þá
sem njóta „heiðursins". Þá ræðir
Evans að sjálfsögðu töluvert um
hinn fræga bréfadálk í blaðinu
sem birtist við hlið leiðarans og
fréttir af konungsfjölskyldunni,
samkvæmislífi heldra fólks og
sendiherra auk dálka um barns-
fæðingar, hjúskap, andlát og hvað
annað í lífi fólks sem máli skiptir
af því tagi. Töluverð áhersla hefur
og verið lögð á fréttir úr viðskipta-
lífinu hin síðari ár.
í öllum tilvikum skiptir mestu
reglan sem við Islendingar tengj-
um við nafn Ara fróða að hafa það
sem sannara reynist. Evans segir
að í Bretlandi sé blaðamönnum oft
gert erfitt um vik í því efni með
ytri hömlum vegna lagaákvæða
eða tillits til stjórnvalda. Islensk-
um blaðamanni kemur á óvart
hversu oft Evans þurfti að laga
skrif blaðamanna sinna að því
sem lögfræðingar töldu við hæfi
með tilliti til meiðyrðalöggjafar
og þeirra ströngu reglna sem gilda
um bresk ríkisleyndarmál. Evans
segir að þessar reglur séu yfirleitt
þannig að með góðum vilja geti
blaðamenn í flestum tilvikum
komist í kringum þær, á hinu geti
þeir hins vegar ekki sigrast ef eig-
endur blaðanna setji þeim of
þröngar skorður, ritstjóri verði að
hafa frelsi og fjármagn til að ráða
hæfa blaðamenn til að nýta þetta
frelsi.
Hið sama á auðvitað við hér á
landi. Ranghugmyndirnar sem
meira að segja þeir sem unnið
hafa á íslenskum blöðum gera sér
um margt af því er þar gerist eru
með ólíkindum. Til dæmis furða
ég mig oft á því hvernig rætt er
um Morgunblaðið, þar sem
ákvarðanir eru teknar sameigin-
lega af ritstjórum á þeim forsend-
um sem þeir sjáifir ákveða. Hér á
landi á hið sama við og annars
staðar, að ógjörningur er að leggja
blöð að jöfnu. Sá sem tæki sér til
dæmis fyrir hendur að kanna með
óhlutdrægum hætti hvernig rit-
stjórnarlegu frelsi á blöðunum hér
á landi er háttað og legðu á það
sömu mælistiku og Evans þegar
hann dregur mörkin á milli dags-
birtu og niðamyrkurs, kæmist að
allt annarri niðurstöðu en þeir
sem vilja að frelsi á ritstjórnum
blaða sé metið eftir því hvaða
skoðunum er lýst leiðurum þeirra.
I Bretlandi er það viðtekin skoðun
að næstum öll helstu blöð landsins
styðji íhaldsflokkinn.
Þau blöð sem harðast styðja
stefnu Margaret Thatcher eru
Sunday Telegrap og Daily Telegraph
sem lúta aðalritstjórn eiganda
síns Harwell lávarðar en Harold
Evans tekur það sérstaklega fram
í bók sinni að við ritstjórnina taki
eigandinn mið af skyldum blaða-
mannsins. Daily Telegraph er út-
breiddasta „góða“ blaðið í Bret-
landi.
Rupert Murdoch hefur peninga
til að kaupa þau blöð sem hann
langar og ráða þá menn til starfa
fyrir sig sem hann vill. En sam-
kvæmt lýsingu Harold Evans er
markmiðið með umsvifum Mur-
dochs ekki að gera góð blöð betri í
almennum skilningi heldur að þau
færi Murdoch meiri peninga. Auð-
vitað finnst ýmsum ekkert at-
hugavert við þetta frekar en aðrir
líta svo á að blöð séu aðeins til í
þvi skyni að koma ákveðnum skoð-
unum á framfæri og afla þeim
fylgis.
Þau blöð njóta þó hvarvetna
mestrar virðingar þar sem þetta
hvort tveggja er látið víkja fyrir
hinu að hafa það sem sannara
reynist. Blaðamenn leggja verk
sín á hverjum degi undir dóm les-
enda og geta í raun aðeins krafist
þess að þeir séu dæmdir á mæli-
stiku sannleikans.
Myndarleg bókagjöf frá
Gísla Sigurbjörnssyni
MjAfaófium 29. október.
SUNNUDAGINN 28. október var
guðsþjónusta í Reykhólakirkju á
þakkardegi þjóðkirkjunnar. Fyrir
altari þjónaði sóknarpresturinn,
Valdimar Hreiðarsson, en starfs-
maður ellihjálparinnar á elliheimil-
inu Grund í Rcykjavík, Pétur Þor-
steinsson, cand. theol., prédikaði.
Eftir messu var fjáröflunarkaffi
í Reykhólaskóla til styrktar dval-
arheimili aldraðra, sem verið er
að byggja á Reykhólum. Það hús
er nú fokhelt og er um 6.000
rúmmetrar að stærð. Gísli Sigur-
björnsson, forstjóri elliheimilsins
Grundar, gaf við þetta tækifæri
myndarlega bókagjöf, sem selja á
og skal ágóði af sölu bókanna
renna til dvalarheimilisbygg-
ingarinnar á Reykhólum. Þetta er
ekki í fyrsta skipti, sem íbúar
Austur-Barðastrandarsýslu njóta
velvildar Gísla. Hann hefur gefið
til Reykhólakirju gjafir og mörg
undanfarin sumur hafa aldraðir
íbúar sýslunnar ásamt öðrum
Breiðfirðingum notið dvalar í Ási
og Ásbyrgi í Hveragerði um tíma í
boði hans. Þessi boð Gísla Sigur-
björnssonar hafa heppnazt vel og
eftir því, sem fréttaritari bezt
veit, eru allir þátttakendur
ánægðir og þakklátir. Þeir, sem
vinna hér að kirkju- og öldrun-
armálum, biðja fyrir fyrir kveðjur
og þakklæti til Gísla Sigur-
björnssonar og þakka Pétri Þor-
steinssyni fyrir komuna.
Sveinn
Þetta línurit birtist í The Economist á dögunum og sýnir þróun í daglegri
sölu á The Times frá því í ársbyrjun 1982 þegar Evans var hraktur frá
blaðinu og fram til þessa dags. Takið eftir aukningunni frá því um mitt árið
1984 en þá hófst einskonar bingó meðal kaupenda The Times. Síðan hefur
blaðið selst í um 80 þúsund fleiri eintökum á dag og útbreiðslan heldur
áfram að vaxa.