Morgunblaðið - 31.10.1984, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. OKTÓBER 1984
Sjálfstæði sveitar-
félaga og héraða í hættu
— eftir Sigurð
Helgason
TiIIögur að nýjum sveitar-
stjórnarlögum kynntar
Svokölluð Endurskoðunarnefnd
hefur afhent félagsmálaráðherra
tillögur að nýjum sveitarstjórn-
arlögum og ráðuneytið hefur sent
sveitarstjórnum og sýslunefndum
frumvarpið og ætlar þeim röskan
mánuð til að gera athugasemdir.
Tillögurnar eru 130 greinar og
hefur nefndin haft rösk 3 ár til
undirbúnings frumvarpinu, en til
stendur að flytja það sem stjórn-
arfrumvarp í upphafi Alþingis.
Það ber að lýsa undrun og van-
þóknun á þeim vinnubrögðum
ráðuneytisins að ætla nefndum
aðilum röskan mánuð um háanna-
tímann til þess að svara jafn viða-
miklu lagafrumvarpi og hér er á
ferðinni þar sem m.a. er lagt til að
sýslunefndir verði lagðar niður og
öll hreppsfélög innan við 100 íbúa
og um aldamótin 400 íbúa og skal
þetta gert án þess að fyrir liggi
samþykki viðkomandi aðila.
Ekkert er um hvernig skuli far-
ið með eignir þessara aðila, sem
ekki fæst staðist, sbr. 67. gr.
stjórnarskrárinnar um friðhelgi
eignaréttar.
I þessu frumvarpi eru auk þess
fjölmörg ákvæði, sem draga úr
sjálfstæði og sjálfsákvörðunar-
rétti sveitarfélaga og héraða, og
færir völdin til ráðuneytisins, en
samt telur nefndin sig hafa að
leiðarljósi áform um að auka
sjálfstjórn þeirra og bæta veru-
lega réttarstöðu þeirra, svo og beri
með frumvarpinu að stefna að
valddreifingu.
Endurskoðunarnefndin er skip-
uð 6 mönnum og er enginn fulltrúi
í henni fyrir smærri sveitarfélög,
þ.e. 500 íbúa og færri, og er það
gert, þrátt fyrir tillögur um að
þurrka út smærri hreppsfélög með
valdbeitingu. Enginn nefndar-
manna hefur átt sæti í sýslu-
nefndum, enda augljós fákunnátta
hjá þeim um tilgang og starfsemi
sýslunefnda. Samt leggja þeir til,
að þær verði lagðar niður og illa
undirbúnar tillögur um héraðs-
þing komi í staðinn og er sýslu-
nefndum ætlaður einn mánuður
til þess að fjalla um lagafrum-
varpið og er það gert skömmu eft-
ir að árlegir sýslufundir hafa ver-
ið haldnir um allt landið. Ber að
fordæma slík vinnubrögð og þegar
einnig er haft í huga að þetta skuli
gert, þrátt fyrir að vilji heima-
manna sé ekki fyrir hendi, þá er
þessi málsmeðferð óskiljanleg
með öllu. Frumvarpinu þarf að
gjörbreyta og skulu hér nokkur at-
riði talin.
Minni sveitarfélög af-
numin með valdboöi
Samkvæmt 5. gr. frumvarpsins
skal binda lágmarksíbúatölu við
100 íbúa og 400 fyrir aldamót nk.
Skal þetta gert með því að sam-
eina sveitarfélögin og heimilt er
að skipta einu sveitarfélagi milli
tveggja eða fleiri nágrannasveit-
arfélaga. íbúar fá hér engu um
ráðið, og verður það að teljast for-
kastanleg vinnubrögð.
Hreppar urðu til strax við upp-
haf landnáms landsins og gegndu
geysimerkilegu hlutverki m.a. í
framfærslu og tryggingarmálum
langt á undan sinni samtíð og skal
sú saga ekki nánar rakin að sinni.
Hreppar eru sjálfstæðir lögaðilar
með sérstaka stjórnarskrárvernd
og í gegnum aldirnar hafa þeir
áunnið sinn rétt og eiga flestir í
dag verulegar eignir. Til þess að
þessi réttur sé látinn af hendi,
þarf brýna almennisþörf og fullar
bætur, en um slíkt er ekki hér að
ræða.
öll sveitarfélög hafa tekið upp
víðtæka samvinnu hin síðari ár,
sem hefur borið ríkulegan ávöxt.
Það er röng forsenda, sem
„Endurskoðunarnefndin" gefur
sér, að ný verkefni geti þau ekki
leyst, því að gegnum samstarf
oddvita og með störfum sýslu-
nefnda eru sveitarfélög aðnjótandi
þeirra möguleika sem löggjöfin
veitir. Það er aftur ljóst, að þjón-
ustan við dreifðar byggðir verður
oft lakari, en það myndi stækkun
sveitarfélaga ekki leysa. Fjár-
hags- og eignastaða minni sveitar-
félaga er yfirleitt góð um land allt,
enda laun oddvita miðað við tekj-
ur hreppsins. Það skal aftur viður-
kennt að stækkun sveitarfélaga er
æskileg af mörgum ástæðum, en
er aðeins möguleg með frjálsu
samkomulagi og aukin samvinna
er einmitt góður vegvísir.
í 2. mgr. 5. greinar segir að
skipta megi hinum fámennu sveit-
arfélögum milli nágrannasveitar-
félaga. Hér er fáheyrt ákvæði, sem
ekki fæst staðist auk þess sem
valdboðin skipting gengur gegn
sjálfsákvörðunarrétti sveitarfé-
laga.
Það er broslegt að lesa í 114. gr.,
að stefnt skuli að því að draga úr
ríkisrekstri og færa völdin til
sveitarfélaganna, en síðan i öllum
greinum kaflans frá 115. til 124.
gr. er sagt m.a., að ráðuneytið til-
nefni, samráð skal haft við ráðu-
neytið, ráðuneytinu er heimilt,
ráðuneytið ákveður, ráðuneytinu
er heimilt að skipta sveitarfélagi,
ráðuneytið skal hlutast um, ráðu-
neytið staðfestir, ráðuneytið getur
og svona mætti lengi telja eftir
greinum frumvarpsins. Er líklegt
að tilgangi og markmiðum nefnd-
armanna um aukin völd sveitarfé-
laga sé best borgið með slíkum
valdboðum? Allar þessar greinar
eru og byggðar á valdboði og fást
ekki staðist, enda flokkast að
mínu mati undir marklaust hug-
arfóstur „Endurskoðunarnefndar"
og er útilokað að Alþingi fslend-
inga samþykki nokkuð i þessa
veru.
Tillögur að héraðs-
þingum fráleitar
f grundvallaratriðum tel ég til-
lögur „Endurskoðunarnefndar"
um héraðsþing fráleitar og tilvilj-
anakenndar og þannig úr garði
gerðar að ekki er hægt að taka
þær alvarlega. Reynt er að tína
hluta af verkefnum sýslunefnda
og oddvitafunda og hluta af verk-
efnum landshlutasamtaka og
hræra í einn graut, en útkoman er
engin.
I skýringum kemur fram, að
best væri að fela Vegagerð ríkisins
að sjá um sýslusjóð. Hér skal
svifta sveitarfélögin mikilvægri
réttarbót og sjálfsákvörðunarrétt-
ur afhentur einhliða ríkisvaldinu.
Sjálfsstjórn þinganna er verulega
takmörkuð, sbr. 98. gr. og skulu
sveitarstjórnir kjósa til héraðs-
þings og allir kjörgengir, en hluti
nefndarmanna vill beina kosn-
ingu.
Ber að fagna því sjónarmiði að
allir séu kjörgengir og að ég tali
ekki um ef þeir yrðu kosnir. Það
hefur nefnilega verið árátta hjá
mörgum sveitarstjórnarmönnum
að hamast út í sýslunefndarmenn,
af því sumir eru ekki í sveitar-
stjórn og af því að íbúarnir kjósa
þann manninn, sem þeir telja
hæfastan, en þá útilokast aðrir.
Fjöldi smærri sveitarfélaga missir
rétt á þátttöku í slíkum héraðs-
þingum og skulu nokkur þeirra
kjósa sameiginlegan fulltrúa. Er
þetta og gagnstætt jafnræðisregl-
unni, sem nefndin segist starfa
eftir.
Reynt er í 101. gr. að gylla það,
að þetta héraðsþing kosti ekkert,
en allir vita betur. Það hefur verið
einn aðalkostur t.d. hjá sýslu-
nefndum að allur kostnaður er i
lágmarki og að því leyti mjög hag-
kvæmt fyrir sveitarfélögin. Þá er
það boðað að kostnaður við þessi
héraðsþing greiðist úr sveitarsjóð-
um. Að mínu mati væri það langt
skref til hins verra fyrir öll sveit-
arfélög landsins, ef þessari ný-
skipan yrði komið á og alls ekki í
samræmi við þann árangur sem
þó hefur náðst undanfarin ár.
Sýslunefndir, landshlutasamtökin
og þjónustusvæði vinna markvisst
að eHingu sinna byggðarlaga og ef
horfið yrði frá þessu fyrirkomu-
lagi, þá þyrfti að mínu mati að
setja á laggirnar fylkisstjórn með
stórauknu valdsviði og fengi það
hluta af þeim verkefnum sem
ríkisvaldið hefur í dag m.a. alla
stjórn skólamála, heilbrigðismála,
orkumála, vegamála, menning-
armála, náttúruverndarmála og
margvíslegra félagsmála. Jafn-
framt til þess að standa straum af
þessum nýju verkefnum, þá fengi
svæðið hluta af tekjum ríkissjóðs.
Hér yrði sett á stofn valdastofnun
og nokkurs konar millivettvangur
milli ríkis og sveitarfélaga. Til
slíkra þinga þarf að kjósa til þess
að þar gæti fulls lýðræðis. Jafn-
framt þessu og samhliða þarf að
koma á fót stofnun, sem færi með
hluta af valdsviði stjórnarráðsins
í dag og yrði forsvarsmaður slíkr-
ar stofnunar með svipaða rétt-
arstöðu og ráðuneytisstjórar. I
raun hefur kostnaðarauki verið
Ríkisstjórnin ber
ábyrgð á kjaradeilunni
MORGUNBLAÐINU hefur borist
eftirfarandi fréttatiikynning frá öll-
um stjórnarandstöðuflokkunum:
Fulltrúar stjórnarandstöðu-
flokkanna áttu fund með Stein-
grími Hermannssyni forsætisráð-
herra í morgun. Fundinn sátu
Guðmundur Einarsson fyrir
Bandalag jafnaðarmanna, Kjart-
an Jóhannsson fyrir Alþýðuflokk-
inn, Sigríður Dúna Kristmunds-
dóttir fyrir Samtök um kvenna-
lista og Svavar Gestsson fyrir Al-
þýðubandalagið.
Fulltrúar stjórnarandstöðu-
flokkanna ítrekuðu þá afstöðu sem
fram hefur komið margoft á Al-
þingi, að ríkisstjórnin bæri ábyrgð
Lög um
greiðslu-
kort
á kjaradeilu opinberra starfs-
manna og því hve verkfall þeirra
hefur dregist á langinn. Einstakir
talsmenn stjórnarflokkanna hefðu
efnt til úlfúða í stað þess að stuðla
að sáttum.
Fulltrúar stjórnarandstöðu-
flokkanna lýstu andstöðu sinni við
að gerð yrði tilraun til þess að
stöðva kjaradeilur með lagasetn-
ingu. Ennfremur var lögð áhersla
á kjarajöfnun og nauðsyn þess að
leiðrétta hlut kvenna sérstaklega.
Þau bentu á nauðsyn kjaratrygg-
ingar til þess að koma í veg fyrir
að launafólk verði svipt árangri
kj arabaráttunnar.
Stjórnarandstöðuflokkarnir
hafa áður á Alþingi lýst andstöðu
sinni við kærumál og hótanir rík-
isstjórnarinnar gegn opinberum
starfsmönnum og samtökum
þeirra. Á fundinum með forsæt-
isráðherra var þessi afstaða ítrek-
uð og varað við að ríkisstjórnin
dragi kjaradeiluna enn á langinn
með málarekstri.
Morgunblaöið/ÓI.K.M.
Unnið er af krafti við byggingu hins nýja seðlabankahúss og þessa dagana er verið að klæða hluta hússins utan með
sérstökum steinplötum.
Kostnaður vegna byggingar seðlabanka
húss nemur 154 milljónum króna
VERIÐ er að vinna að samn-
ingu frumvarps á vegum við-
skiptaráðuneytisins um
greiðslukort og starfsemi
greiðslukortafyrirtækja. Á
fundi í sameinuðu þingi síðast-
liðinn þriðjudag sagðist
viðskiptaráðherra, er hann
svaraði fyrirspurn þess efnis
frá Guðrúnu Helgadóttur, Al-
þýðubandalagi, vonast til að
hægt verði að leggja frumvarp-
ið fram á yfirstandandi löggjaf-
arþingi.
KOSTNAÐUR vegna nýbyggingar
Seðlabankans nam 1. september 154
milljónum króna og á núgildandi
verðlagi var kostnaður á rúmmetra
3.870 krónur. Þessar upplýsingar
komu fram í svari viðskiptaráðherra,
Matthíasar Á. Mathiesen, við fyrir-
spurn frá Eiði Guðnasyni, Alþýðu-
flokki.
Á síðasta ári nam heildarlauna-
kostnaður Seðlabankans 44.987
þúsund krónum, en starfsmenn
eru 128, auk þriggja bankastjóra.
Risnukostnaður bankans fram til
1. september á þessu ári er 1.681
þúsund krónur.
Bifreiðir í eigu Seðlabankans
eru fimm, þar af tveir Range Rov-
er, árgerð 1981 og 1984, Volvo 240
árgerð 1983 og Audi 1984.
Nokkrar umræður urðu eftir
svör ráðherra og sagði Eiður
Guðnason að hann drægi í efa að
aðhalds sé gætt í rekstri bankans.
Árni Johnsen, Sjálfstæðisflokki,
taldi það siðlaust að byggja Seðla-
bankahús, þegar ástand í islensku
efnahagslífi er eins og raun ber
vitni. Guðrún Helgadóttir, Al-
þýðubandalagi, gagnrýndi og
Seðlabanka, benti meðal annars á
bókasafn hans, og sagði það ekki
rétt að bankanum leyfðist að eyða
eigin arði i jafn hégómlega hluti.