Morgunblaðið - 31.10.1984, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. OKTÓBER 1984
Minning:
Arni B. Þóröar-
son fv. skólastjóri
Faeddur 3. júní 1906
Diinn 10. október 1984
Við andlát vinar míns, Árna
Þórðarsonar fyrrv. skólastjóra,
langar mig að minnast hans með
nokkrum orðum.
Það var fyrir rétt tæpum 22 ár-
um, að ég kom fyrst á heimili
Árna og konu hans, Ingibjargar
Einarsdóttur, á Kvisthaga 17,
ásamt góðvini mínum og skóla-
bróður, Ölafi Ottóssyni, sem þá
var nýgiftur dóttur þeirra hjóna,
Steinunni. Þá og ávallt síðan var
tekið á móti mér með þeirri góð-
vild og hlýju, sem ætíð hefur fylgt
þessu heimili. Þau hjón voru sam-
valin í að taka vel á móti gestum
og þeim var í blóð borin hin al-
kunna íslenzka gestrisni.
Árni fæddist júní 1906 á
Skáldalæk í Svarfaðardal. Hann
missti móður sína ungur og ólst
upp hjá systur sinni og mág þar
nyrðra. Hugur hans stóð snemma
til mennta, en ekki var auðvelt
fyrir fátæka sveitapilta að láta
slíka drauma rætast á þeim árum,
eins og kunnugt er. Fyrir eigin
dugnað komst hann þó á Hér-
aðsskólann á Laugum og dvaldi
síðan einn vetur við nám í lýð-
háskólanum í Askov í Danmörku.
Þegar heim kom fór Árni í
Bændaskólann á Hvanneyri, en
þar á eftir í Kennaraskólann, og
lauk þaðan prófi árið 1932.
Eftir að hafa stundað éinka-
kennslu í eitt ár réðst hann síðan
til starfa við Miðbæjarskólann,
þar sem hann kenndi í mörg ár,
þar til hann varð skólastjóri
Gagnfræðaskólans við Hring-
braut, sem síðar varð Hagaskóli.
Eftir að hann lét af störfum sem
skólastjóri árið 1967 var hann
stundakennari við Kennaraskól-
ann í nokkur ár.
Árni talaði hljómmikið norð-
lenzkt mál og var aðdáunarvert
hvað vel hann hélt sínum svarf-
dælska framburði, þrátt fyrir
meira en 50 ára dvöl í Reykjavík.
Hann var mikill áhugamaður um
íslenzkt mál og var annar höfunda
kennslubóka í stafsetningu, sem
notaðar hafa verið um langt árabil
í skólum landsins.
Kunningsskapur okkar hjóna
við Árna og Ingibjörgu tók mikinn
fjörkipp árið 1974, en þá fóru dótt-
ir þeirra og tengdasonur, Steinunn
og Ólafur, til starfa erlendis um
nokkurra ára skeið. Fórum við þá
að venja komur okkar oftar á
Kvisthagann. Eigum við margar
góðar endurminningar um þessar
heimsóknir, því mikið var skrafað
og oft setið lengi fram eftir. Árni
var vel lesinn og hafði auk þess
mikinn áhuga á stjórnmálum og
hvers kyns menningarmálum.
Hafði hann fylgst með og tekið
óbeinan þátt í stjórnmálum á fyrri
hluta aldarinnar, þegar baráttan
var hvað hörðust, og því kynnst
mörgum stjórnmálamönnum, sem
settu svip sinn á þessi ár. Ingi-
björg, eiginkona Árna, er fædd í
Reykjavík, en ólst upp í Stykkis-
hólmi. Á sínum barns- og ungl-
ingsárum fékk hún að ferðast með
föður sínum á hestum um landið,
nokkur sumur. Eftir að hún flutti
aftur til Reykjavfkur, ung stúlka,
hélt hún uppteknum hætti og tók
að ferðast með kunningjum, ýmist
gangandi, ríðandi eða á bíl.
Þau hjón höfðu því bæði frá
mörgu að segja og voru heimsókn-
ir okkar því einkar fróðlegar og
skemmtilegar, eins og áður er
sagt.
Eitt sameiginlegt áhugamál átti
þó stærstan þátt i að draga okkur
Árna hvorn að öðrum, en það var
hestamennska og ferðalög á hest-
um. Árni var að sjálfsögðu alinn
upp við hesta og vinnu með þá, en
kom lítið nálægt hestamennsku
fyrstu árin eftir að hann flutti til
Reykjavíkur. Þó var hann farar-
stjóri i nokkrum hestaferðum,
sem Ferðafélag íslands stóð fyrir.
Um það bil sem hann hætti
skólastjórn keypti hann sér
nokkra hesta og stundaði siðan
hestamennskuna af miklum áhuga
og dugnaði, bæði sumar og vetur.
Árni var mikið snyrtimenni og
kom það ekki sízt fram við hirð-
ingu hans á hestum og reiðtygjum.
Hef ég fáum kynnst, sem hirtu
hross af jafnmikilli natni og um-
hyggju. Aldrei sáust hross Árna
forug, sem þó vill oft bregða við,
eftir langar innistöður á vetrum,
þau voru ávallt vel kemd og falleg
í hárafari. Félagsmál hestamanna
voru Árna hugstæð og beindist
áhugi hans einkum að fræðslu-
málum þeirra og uppbyggingu á
áningarstöðum hestamanna í
óbyggðum landsins. Átti hann
meðal annars sæti í nefnd, sem
skipuð var af stjórn landssam-
bands hestamannafélaga, og
skyldi koma á fót samstarfi við
bændur og fleiri aðila um að koma
upp girðingarhólfum fyrir hesta á
fjölförnum hestaleiðum. Nefnd
þessari varð vel ágengt, á tiltölu-
lega stuttum starfstíma sínum. í
samvinnu við Landgræðslu ríkis-
ins og bændur í Biskupstungum
var byggt myndarlegt girðingar-
hólf í Hvítárnesi, annað reist á
Hveravöllum og samið var við
bændur í Borgarfirði um girð-
ingarstæði í Álftakrók á Arnar-
vatnsheiði. Er mér nær að halda,
að aldrei hafi jafnvel verið unnið
að þessum málum fyrir LH, og það
þrátt fyrir lítil fjárráð nefndar-
innar. Á engan er hallað þegar
fullyrt er, að þar hafi Árni átt
hvað stærstan þátt. Hér nutu sín
vel áhugi hans og hæfileikar að
tala fyrir góðum málstað, þar sem
sýnt var fram á sameiginlega
hagsmuni hestamanna og bænda
sem upprekstur áttu á viðkomandi
afrétti. Auk þess tókst honum og
félögum hans í nefndinni að fá
Landgræðslu ríkisins til sam-
starfs um þessi mikilsverðu verk-
efni, og var það auðsótt mál.
Minntist Árni oft með mikilli
gleði á samskipti við alla þessa að-
ila, og var auðheyrt að hann hafði
haft mikla ánægju af kynnum sín-
um við þá.
Þegar nokkrir áhugamenn um
hestamennsku tóku sig til fyrir
nokkrum árum og ákváðu að hefja
útgáfu mánaðarrits fyrir hesta-
menn, leituðu þeir til Árna að
taka að sér formennsku í ritnefnd
blaðsins. Tók hann boðinu og hafði
formennskuna á hendi mörg
fyrstu árin. Engum vafa er undir-
orpið, að þarna stigu þessir
áhugasömu hestamenn mikið
happaspor, sem sýndi sig strax
með fyrstu tölublöðum tímarits-
ins, sem fékk nafnið „Eiðfaxi“.
Blaðið varð fljótt vinsælt meðal
hestamanna og átti áreiðanlega
m.a. brautargengi sitt að þakka
reynslu, þekkingu og smekkvísi
Árna, sem átti stóran þátt í efn-
isvali og efnisútvegun til blaðsins,
auk þess sem hann las allar próf-
arkir þess.
Margir ungir hestamenn komu
með greinar í blaðið og sögðu frá
áhugamáium sínum og reynslu i
hestamennsku, en flestum þeirra
var annað tamara en blaða-
mennska. Nutu þeir nú aðstoðar
Árna, sem studdi marga þeirra
fyrstu sporin á ritvellinum, leið-
beindi þeim og lagfærði það sem
aflaga fór. Undirritaður naut oft
aðstoðar hans í þessu efni og má í
þessum línum áreiðanlega sjá
margar misfellur, sem ekki hefðu
orðið, ef rauða pennans hans Árna
hefði notið við.
Auk framangreindra starfa
fyrir samtök hestamanna vann
Árni ýmis störf fyrir LH og hesta-
mannafélög þau, sem hann var fé-
lagi í, fyrst í Reykjavík en síðar í
Kópavogi. Óþarft er að taka fram,
að nærri öll þessi störf vann hann
án endurgjald en sparaði hvorki
tíma né fyrirhöfn til að skila þeim
samvizkusamlega.
Árið 1975 tókum við okkur sam-
an nokkrir kunningjar og fórum í
öræfaferð á hestum, og var Árni í
þessum hópi. Hann hafði þá um
margra ára skeið farið árlega slík-
ar ferðir og var því þaulvanur
ferðamaður. Ferðir þessar hafa
svo verið farnar nær árlega og sl.
sumar var farið í eina slíka. Þá
varð Árni að hætta við á síðustu
stundu vegna veikinda sem fóru að
gera vart við sig og hafa nú á svo
skömmum tíma lagt hann að velli.
Nokkru fyrr í sumar fórum við þó
saman í helgarferð um Hengils-
svæðið í litlum hópi og litlu seinna
riðum við með vinafólki austur í
Hreppa um Þingvöll, Hlöðuvelli og
Brúarárskörð niður í Biskups-
tungur. Lék Árni á als oddi í báð-
um þessum ferðum og var ekki að
sjá neitt lát á honum, þrátt fyrir
háan aldur. Hið sviplega fráfall
hans kom okkur kunningjum hans
því mjög á óvart. Arni var
skemmtilegur ferðafélagi. Hann
átti alltaf ágæta ferðahesta sem
hann fór vel með, enda dugðu þeir
honum vel og entust lengi. Eitt
skemmtilegasta í fari hans var
hæfileikinn að segja vel frá. Eins
og áður sagði hafði hann á langri
æfi kynnst fjölda fólks, bæði í
starfi og leik, og kunni því frá
mörgu að segja. Hann færði sögur
sínar gjarnan í stílinn, eins og
góðir sögumenn gera, og beitti
röddinni og hinni kjarnmiklu
norðlenzku sinni af svo mikilli list,
að oft var unun á að hlýða. Oftast
voru sögurnar kryddaðar svolitlu
gamni og lék hann þá gjarnan þá
sem frá var sagt. Af öllum þeim
frásögnum sem Árni flutti, á
okkar löngu kynnum, er mér þó
ein sérstaklega minnisstæð. Það
var í fyrstu ferð okkar, árið 1975,
að ein dagleiðin lá frá Gunnars-
holti á RangárvöIIum austur að
Keldum og Reynifelli, ofan byggð-
ar í Fljótshlíð og niður að Fljóts-
Minning:
Kristján Kristjánsson
skipstjóri frá Meðaldal
Nú er vinur minn og tengdafað-
ir lagstur til hinstu hvílu, saddur
lífdaga, með langa starfsævi að
baki. Hann sagði okkur stundum
að það væri lítið gaman að verða
mjög gamall, flestir vinir og ást-
vinir farnir. Samt bar hann ellina
vel, var rólegur og æðrulaus.
Ég kynntist Kristjáni fyrst
fyrir um fimmtán árum. Þá var
hann við störf í sápugerðinni
Mjöll en hætti þar tveim árum síð-
ar, 75 ára að aldri. 1 sápugerðinni
hóf hann vinnu hjá mági sínum,
Jónasi Halldórssyni, árið 1950 eða
nokkru eftir að hann hætti til sjós.
Aðalstarf Kristjáns var þá sjó-
mennska. Það starf stundaði hann
frá 1917 til 1949 eða yfir 30 ár.
Hann stundaði nám í Stýrimanna-
skólanum í Reykjavík frá 1923 til
1925 og Iauk þaðan farmanna- og
eimvélaprófi. Árin 1922 til 1943
var hann annars á togurum,
lengst á togaranum Belgaum,
bátsmaður og stýrimaður síðustu
árin. Skipstjóri á Belgaum var Aö-
' alsteinn Pálsson. Kristján var í
’siglingum öll stríðsárin, fyrst á
Belgaum en árið 1943 tók hann svo
við skipstjórn á flutningaskipinu
Hrímfaxa. Það var fyrst í fisk-
flutningum til Englands og síðar í
strandflutningum. Þó Kristján
hefði ekki viljað gera mikið úr
siglingum sínum í stríðinu var það
án efa erfiður tími á hans sjó-
mannsferli og ekki síður fyrir fjöl-
skyldu hans. Þessum siglingum
fylgdi mikil áhætta eins og mörg
dæmi voru um á þeim tíma.
Hrímfaxi var seldur árið 1949 og
hætti Kristján þá til sjós.
Oft sagði Kristján frá því þegar
hann var leiðsögumaður á danska
hafrannsóknarskipinu Dönu. Þar
var hann tvö sumur milli þess sem
hann var á Belgaum og sumarið
1930 vann hann við fiskmælingar
með danska fiskifræðingnum dr.
Táning. Hann hafði mikla ánægju
af því starfi enda tengdist það
áhuga hans á náttúrufræði og
plöntusöfnun.
Þegar ég kynntist Kristjáni tók
ég sérstaídega eftir því hand-
bragði sem hann hafði. Það hef ég
séð hjá fáum öðrum eða engum.
Slíku er erfitt að lýsa, það verður
best séð. En það var sama á hvaða
verki Kristján tók, alltaf var
höndum beitt af öryggi, vand-
virkni og án fums. Þegar ég kynnt-
ist honum betur komst ég að því
að þetta handbragð var ekki eitt
og sér heldur hluti af persónuleik-
anum og einkennandi fyrir viðhorf
hans til starfs og lífs. Eftir að
Kristján kom í land lét hann
smiða fyrir sig lítinn bát. Sjálfur
gekk hann frá öllum búnaði svo
sem árum, seglum og veiðarfær-
um. Þennan bát hafði hann sem
sameiginlegt tómstundagaman
með syni sínum sem þá var barn
að aldri. Margar skemmtilegar
minningar eru tengdar þeim sjó-
ferðum hvort sem lögð voru
rauðmaganet á Skerjafirði eða
farið með færi og línu lengra út á
Faxaflóa.
Án efa hefur Kristján fengið
undirstöðumenntun í verkum sem
að sjómennsku lutu á bernsku-
heimili sínu í Meðaldal í Dýra-
firði. Hann lærði m.a. seglasaum
af föður sínum og hóf sjóróðra
með honum um fermingu frá Súg-
andafirði þar sem faðir hans átti
verbúð. Honum varð tíðrætt um
gömlu dagana í Meðaldal, bæði
menn og málleysingja. Heimilið
var alltaf fjölmennt og talaði
hann ætíð hlýlega um fólkið sem
þar var. Kristján fæddist í Meðal-
dal 18. mars 1897. Foreldrar hans
voru Kristján Andrésson skip-
stjóri og bóndi þar og kona hans
Helga Ingibjörg Bergsdóttir.
Systkinin voru fjögur og var
Kristján þeirra yngstur. Hin voru
Andrés, Bergþóra og Elísabet, öll
látin. Sem unglingur stundaði
Kristján nám í tvo vetur í Núps-
skóla og síðan hjá séra Böðvari
Bjarnasyni á Hrafnseyri við Arn-
arfjörð. Árið 1929 kvæntist hann
Hlíf Magnúsdóttur, Sæbjörns-
sonar læknis í Flatey á Breiða-
firði. Þau bjuggu allan sinn bú-
dal, innsta bæ í þeirri fögru sveit.
I fallegum hvammi, rétt fyrir
vestan Reynifell, var áð í blíð-
skaparveðri og tekið upp nesti.
Þarna, á þessum sögufrægu slóð-
um, tók nú Árni að lýsa fyrir
okkur ferðafélögunum för Flosa á
Svínafelli til Njálsbrennu, ráða-
gerðum hans á alþingi árið áður
og hinu nákvæma skipulagi ferð-
arinnar austan úr Oræfum, að
Fjallabaki, í Rangárþing. Rakti
hann söguna í smáatriðum og
bætti við skarplegum athuga-
semdum frá eigin brjósti. Var auð-
heyrt að hann kunni þennan kafla
sögunnar nærri utanbókar, en auk
þess hafði hann með eigin athug-
unum reynt að kanna sannleiks-
gildi hennar, þ.e. hvort mögulegt
væri að slík ferð gæti hafa verið
farin. Taldi hann engan vafa á því
leika og nefndi mörg atriði máli
sínu til sönnunar. Þessi eftir-
minnilega frásögn, sem flutt var á
þeim slóðum, þar sem atburðirnir
eiga að hafa átt sér stað, er okkur
ferðafélögum Árna ógleymanleg
og líður okkur áreiðanlega seint úr
minni.
Eitt var það sem Árni sóttist
mjög eftir í hestaferðum, en það
var að ná tali af fólki því, sem
byggði þau héruð sem leið okkar lá
um. Átti hann þá oft til, í nátt-
stöðum, að bregða sér frá, meðan
við ferðafélagar hans undum við
glaum og gleði, og hitta fólk og
taka það tali. Spurði hann þá oft í
þaula um búskaparhætti, ætterni
og hvaðeina sem honum kom í hug
það og það sinnið. Hafði hann
mikla unun af því að hlýða á fólk í
sveitum landsins, athuga málfar
þess og framkomu, og bera það svo
saman við fólk í öðrum héruðum.
Varð þetta honum svo síðar ótæm-
andi uppspretta umræðna við
kunningja og vini um siði og
menningu íslendinga.
Árni Þórðarson var skapmikill
maður, en kunni að stilla skap sitt.
Hann ólst upp við kröpp kjör, eins
og flestir jafnaldrar hans, og
vandi sig því fljótt á reglusemi í
lífsháttum. Hann var mikill dýra-
vinur. Honum rann oft til rifja að
heyra fréttir um illa meðferð á
útigangshestum. Taldi hann það
réttilega óverjandi, á þeim
allsnægtatímum sem við nú lifum
á. Heyrði ég hann raunar eitt sinn
lýsa þeirri skoðun sinni, að einn
ljótasti bletturinn í sögu tslend-
inga væri ill meðferð þeirra á
hestum og munaðarlausum börn-
um.
Oft hefur þeirri skoðun verið
haldið fram, að beztu vini sína
eignist maður á ungdóms- og
skólaárum, og má það vel rétt
vera. Hvað samband okkar Árna
varðar er það þá undantekningin
sem sannar regluna. Hann reynd-
ist mér tryggðatröll og einn sá
ágætasti vinur sem ég hef eignast
skap að Reykjavíkurvegi 27 í
Reykjavík. Það hús byggðu þau í
sameiningu með Elísabetu systur
Kristjáns og Jónasi manni henn-
ar.
Því miður kynntist ég ekki Hlíf,
hún lést 24. ágúst 1967. Þau höfðu
þá verið gift í 39 ár. Kristján og
Hlíf áttu fjögur börn, Helgu sem
er handavinnukennari, Ásu sem er
húsmóðir, Önnu sem er lektor og
Sæbjörn sem er tæknifræðingur.
Eftir að Hlíf dó hélt Kristján
heimili með Helgu dóttur sinni og
síðustu árin að Brekkustíg 14. Þó
heilsu Kristjáns hrakaði smám
saman eftir að hann hætti störf-
um fylgdist hann alltaf vel með
málefnum líðandi stundar og því
sem helst var að gerast hjá hans
fólki. Hann hlustaði mikiö á út-
varp og eftir að hann hætti sjálfur
að lesa las Helga dóttir hans fyrir
hann bæði blöð og bækur, helst
um þjóðlegan fróðleik, sem hann
hafði mikið yndi af að hlusta á.
Hann var sjálfur fróður um
margt. Þeim fróðleik miðlaði hann
til okkar yngra fólksins og gaf
okkur innsýn í liðinn tíma. Síð-
astliðið ár var Kristján á sjúkra-
húsum og lést á öldrunardeild
Borgarspítalans að kvöldi 22.
október. Starfsfólki deildarinnar
eru færðar þakkir fyrir frábæra
umönnun þann tíma sem hann
dvaldist þar.
Ágústa Oddsdóttir