Morgunblaðið - 04.12.1984, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. DESEMBER 1984
Maður
Bókmenntír
Sigurjón Björnsson
Vésteinn Lúðvíksson: Maður og haf.
Mál og Menning, Reykjavík, 19S4.
Vésteinn Lúðvíksson er löngu
kunnur sem rithöfundur. Hann á
sér vafalaust allstóran hóp les-
enda, sem væntir mikils af honum.
Liklegt er að hann komi ýmsum á
óvart með þessari bók: sumir verði
fyrir vonbrigðum, en aðrir fagni.
Maður og haf er lftil bók, 95 bls.
f texta og brot lítið. Fer því ekki
mikið fyrir þessu kveri á jóla-
markaðinum. Sennilegast er hér
um skáldsögu að ræða, þ.e. frá-
sögn af atburðum i lífi uppdikt-
aðra persóna. Aðalpersónan er
endurskoðandinn Jóhannes. Hann
hefur nýlega misst eiginkonu sína.
Til að vinna bug á sorg sinni tekst
hann á hendur ferðalag. Frá þessu
ferðalagi, sem er í meira lagi und-
arlegt, segir í 64 örstuttum köflum
bókarinnar. Þessi umgerð segir þó
næsta lítið um innihald þessarar
sérkennilegu bókar. Það sem um
ræöir er ferðalag manns inn í
sjálfan sig, leit hans að sjálfum
sér, uppgjör hans við sjálfan sig,
fortíð sína, leit að lífsmerkingu.
Tök höfundar á þessu viðfangs-
efni, sem er vitaskuld miklu meira
en samning bókar, eru með ólík-
indum góð. Sú innskoðun, sem les-
andinn verður hér vitni að, er ein-
staklega einbeitt, i senn djúp og
djörf og lýsir miklum kjarki höf-
undar og vægðarleysi hans við
sjálfan sig.
Nú er það vitanlega engin nýj-
ung að menn ástundi innskoðun
eða sjálfskönnun og geri grein
fyrir henni í rituðu máli. En því
miður verður sjaldnast miklu
Sannkallað
svefnmeðal
Hljómplötur
Sigurður Sverrisson
Kenny Rogers
What about Me?
RCA/Skífan
Kenny Rogers er einn af þess-
um bandarískum köppum sem
senda frá sér hverja plötuna á
fætur annarri sem njóta vin-
sælda og það í miklum mæli.
Þessi nýjasta plata Rogers
hljómar í mínum eyrum rétt eins
og margt það sem hann hefur
verið að fást við undanfarin ár
nema hvað What about Me?
virðist vera ennþá rólegri en síð-
ustu plötur hans.
Á þessari nýjustu afurð hans
er að finna 10 lög og eigi færri en
7 þeirra geta flokkast undir ball-
öður eða a.m.k. afar róleg lög.
Þrjú eru á svonefndu milli-
tempói og eitt þeira, Somebody
Took My Love, finnst mér vera
það langbesta á plötunni. Hitt
rennur allt út í eitt — sannkall-
að svefnmeðal á síðkvöldi og
jafnvel þótt albjart sé.
Sjálfur semur Rogers minnst
af lögunum, aðrir sjá að mestu
um þá hlið mála. Einmitt í ljósi
þess vekur það furðu hversu lit-
laus platan er. Lögin renna mjög
saman og stoðar lítt þótt eigi
færri en 34 hljóðfæraleikarar og
þrír söngvarar leggi Rogers lið.
James Ingram, Kim Carnes og
Cindy Fee setja reyndar öll smá-
svip á plötuna, sem yrði annars
enn einhæfari en ella nyti þeirra
ekki við.
Nei, það verður því miður að
segjast, að Rogers er ekki maður
fyrir minn smekk. Þessi plata
ætti kannski að höfða betur til
þeirra sem komnir eru vel á fer-
tugsaldurinn og þaðan af eldri.
Á heildina litið er þetta allt
saman ljómandi vel gert —jafn-
vel einum of fágað á köflum —
en rismikið telst þetta ekki vera.
Fyrir unnendur rólegrar og
þægilegrar tónlistar er þessi
plata hins vegar kjörin.
og haf
meira úr því en meira eða minna
hreinskilnislegar persónulegar
játningar, sem hafa harla lítið
bókmenntalegt gildi. En auðvitað
er alltaf einhver sjálfskönnun
fólgin i flestum eða öllum góðum
bókmenntaverkum, án þess að hún
sé aðalmarkmið.
Nýjung er það aftur á móti að
djúp og markviss sjálfskönnun sé
gerð að aðalmarki, og þar hvergi
slakað á kröfum, en jafnframt lyft
yfir persónulega reynslu, gefið al-
mennara gildi og felld í listrænan
búning af þeim hagleik, að þar sér
naumast misfellu á. En slík rit-
smíð gerir augljóslega miklar
kröfur til lesenda sinna. Mörgum
mun finnast í fyrstu sem þessi
saga sé nálega óskiljanleg. Symb-
ólíkin, sem einkennir hana fremur
öðru, er ákaflega margslungin og
torræð. En þá er ekki annars kost-
ur en lesa aftur, og enn aftur. Það
er engin þraut, því að frásögnin
seiðir mann til sín. Höfundurinn
hefur sérstakt lag á því að koma
manni á óvart með hnitmiðuðum
setningum, oft næsta dularfullum
eða í e.k. véfréttastíl. Þær leysast
ekki upp fyrr en betur er lesið. Ég
nefni nokkur dæmi: „Ef þú leitar
inni sorg þina muntu finna hroka
þinn gagnvart mótlætinu, verða
lítill í miklum sársauka og siðan
auðugur af ró og auðmýkt" — „Út-
af Guði gengur vatn, útaf
mönnum gengur vatn svo er eins
og enginn vilji kannast við sjóinn"
— . víðáttan er ævinlega á hæl-
um þeirra sem eru á flótta undan
henni“ — „Þú losnar ekki við
Vésteinn Lúðviksson
sannan stuld, síst af öllu ef þú
botnar ekkert i honum“ — „Sá
sem er svo lánsamur að láta einu
sinni plata sig til að deyja, hann
deyr ekki þegar hann deyr.“
Höfundur hefur greinilega ekki
kastað höndum til samningar
þessa rits. Mér er nær að halda að
það sé þaulhugsað við langa yfir-
legu allt niður í smæstu atriði.
Mér virðist að ekkert sé þarna
fyrir tilviljun. Gildir þetta jafnt
um niðurskipan efnis, inntakið
sjálft, málfar og hvaðeina annað.
ÁUs staðar gætir sömu vandvirkn-
innar og nosturseminnar. Ég er
þeirrar trúar að þessi litla bók sé
tímamótaverk a.m.k. á rithöfund-
arferli Vésteins Lúðvíkssonar.
Bækur hans hér eftir hljóta að
verða með talsvert öðrum hætti en
hingað til. Sú persónulega vinna,
sem að baki þessarar litlu bókar
liggur, hlýtur óhjákvæmilega að
skilja eftir sig djúp spor. Eg bíð
því næsta verks með nokkurri eft-
irvæntingu.
Laufvindar
Tónlist
Egill Friöleifsson
Nýlega kom á markaðinn
hljómplata er ber heitið Lauf-
vindar. Það eru landssamtökin
Þroskahjálp sem standa að út-
gáfu þessarar plötu, en eins og
kunnugt er vinnur Þroskahjálp
að málefnum fatlaðra, einkum
fatlaðra barna og vangefinna.
Á plötunni koma fram tæp-
lega 40 íslenskir tónlistarmenn,
söngvarar og hljóðfæraleikarar
og er hér um að ræða einleik,
einsöng, strengjatríó, strengja-
kvartett, strengjasveit og bland-
aðan kór. Einleikararnir eru
Einar Grétar Sveinbjörnsson,
Ásgeir Steingrímsson, Jónas
Dagbjartsson og sr. Gunnar
Björnsson og einsöngvararnir
eru Anna Júlíana Sveinsdóttir,
Elín Sigurvinsdóttir, Friðbjörn
G. Jónsson og Halldór Vilhelms-
son. Strengjasveitin leikur undir
stjórn Þorvaldar Steingríms-
sonar, en þáttur Jónasar Þóris er
stór á þessari plötu.
Eins og sjá má er hér um fríð-
an flokk ágætra músíkanta að
ræða, en flytjendur gefa allir
vinnu sína til styrktar þeim mál-
efnum, sem Þroskahjálp vinnur
að.
Efni plötunnar er sótt úr ýms-
um áttum. Þar er að finna perlur
frá barokk-tímanum eins og
Aríu á G-streng úr hljómsveit-
arsvítu eftir J.S. Bach og Tromp-
et Voluntary f D eftir H.Purcell,
dinnermúsík af betra taginu eins
og Liebesleid eftir Kreisler og
Steppen Zauber eftir Fenske,
sönglög eins og „Ave Marfa“
Schuberts og „Mánaskin" Sigfús-
ar Halldórssonar. Auk þess
sálmar eins og „Heyr himna
smiður“ eftir Þorkel Sigur-
björnsson og „Jólasálmur" eftir
Pál ísólfsson, en einnig lög, sem
ég hef aldrei heyrt áður eins og
„0, undur lífs“ eftir Jakob Hall-
grímsson og „Þá var ég ungur"
eftir Jónas Þóri.
Af þessari upptalningu má sjá
að hér kennir margra grasa og
er þó ekki allt upp talið. Nokkuð
fannst mér upptökurnar mis-
jafnar bæði hvað varðar blæ og
gæði, sem þó kemur ekki veru-
lega að sök vegna þess hve tón-
listin er fjölbreytt og flytjendur
ólfkir, enda margt laglega gert.
Hér er heldur ekki tóm til að
fjalla um túlkun einstakra lista-
manna á hverju verki fyrir sig,
með einni undantekningu þó.
Eitt lagið á plötunni heitir „ó,
undur lífs“ eftir Jakob Hall-
grímsson við ljóð Þorsteins
Valdemarssonar, snorturt lag og
vel gert og er hér sungið af
þremur ungum stúlkum. Þær
heita Hildigunnur Rúnarsdóttir,
Marta Guðrún Halldórsdóttir og
Hildigunnur Halldórsdóttir.
Flutningur þeirra á þessu litla
lagi er með slfkum ágætum að
hlýtur að snerta hverja söng-
elska sál. Þó ekki væri fyrir ann-
að er hiklaust hægt að mæla
með þessari plötu.
Jean-Philippe Charbonnier: Bakhhiti Maríu- Sabine Weias: Kona, Frakklandi, 1956.
kirkju, París 1981.
Marc Riboud: Leiktjöld leikhúss ( Osaka,
1982.
Franskar ljósmyndir
ssa
Myndlíst
Valtýr Pétursson
Hver sýningin eftir aðra hefur
að undanförnu markað 100 ára
afmæli Listasafns Islands. Nú er
það frönsk ljósmyndasýning sem
upprunnin er i NútfmaJistasafn-
inu í París (Musée d’Art Mo-
derne de la Ville de París). Það
þarf vart að efast um ágæti
slíkrar sýningar, þótt ekki væri
nema fyrir það eitt að vera sam-
ansett og valin af slfkri stofnun
sem Nútfmalistasafnið f Parfs
er. Enda er hvergi finnanlegur
hnökri á þessu myndavali, og er
Íað mikill sómi fyrir Listasafn
slands að fá slfka sýningu til
veisluhalds síns á virðulegum
tímamótum.
Hér eru á ferð verk eftir tíu
ljósmyndara. Suma þeirra kann-
ast maður við, aðra ekki. Við-
fangsefni þeirra eru mjög mis-
munandi og mætti jafnvel segja
persónuleg f sumum tilvikum.
En ekki ætla ég að lýsa verkefn-
um þeirra nánar að sinni en við
skoðun sýningarinnar kemur í
ljós, að sumar þessara mynda
hafa iðulega borið fyrir augu i
bókum og tímaritum og á ég þá
einkum og sér í lagi við myndir
snillingsins Henri Cartier-Bress-
on af heimsþekktum lista-
mönnum eins og Giacometti,
Matisse og Bonnard, Faulkner,
Mauriac og Sartre. Þessar
myndir allar eru löngu orðnar að
klassík f ljósmyndagerð Frakka,
og mætti benda á fleiri slfkar
myndir á þessari sýningu, en lát-
um upptalningar eiga sig. Sér-
staklega vöktu athygli mfna
myndir Bathos, sem flestar eru
gerðar af sérstöku næmi og til-
finningu fyrir myndbyggingu og
mætti segja, að þar væri hin
rómaða lógik franskra myndlist-
armanna á ferð. Uppstillingar,
sem maður hlýtur að dást að.
En auðvitað er það fyrst og
fremst franskt mannlff, sem er
vettvangur þessarar sýningar.
Franskt mannlff er afar fjöl-
skrúðugt og á sinn sérstæða
lffsstíl f evrópskri menningu.
Hver sá, er eitt sinn kemst f
snertingu við það, verður ekki
sami maður hversdagsleikans
sem áður. Hvergi er nautnin að
lifa f eins margbreytilegu formi
og innan landamæra Frakk-
lands, hvergi eru andstæðurnar
jafn áberandi, hvort heldur um
er að ræða lffsskoðanir eða lifn-
aðarhætti. Allt þetta er finnan-
legt í verkum þessara ljósmynd-
ara, og hver og einn afgreiðir
málin á sína vísu.
Frakkar hafa ætfð átt mjög
sterka myndlistarhefð, og mætti
raunar með sanni segja, að
ljósmyndavélin hafi aðeins orðið
áhald í myndlist þeirra, enda
hafa margir ljósmyndarar f
Frakklandi byrjað að mála, en
síðan tekið sér myndavélina f
hönd. Nadar var f vinskap við
Impressionistana, og Degas var
þaulvanur ljósmyndari og jafn-
vel frægur fyrir slíkt. Atget var
annað frægt nafn f heimi ljós-
myndar, og sumir af þeim, er
þarna sýna, vitna til hans sem
fyrirrennara.
Ágæt sýningarskrá, snyrtileg
og fáguð (einkennandi fyrir
Listasafn íslands) fylgir þessari
sýningu. Þar er í stuttu máli
gerð grein fyrir öllum sýnendum
og birt eru sýnishorn af mynd-
um. Einnig er þar vitnað í skrif-
uðu máli til skoðana meistara
Henri Cartier-Bresson. Til að gefa
hugmynd um skoðanir þessa
fræga manns hef ég hér eftir
honum örstutt: „í mínum augum
er ljósmynd fólgin f þvf að skilja
hljómfall flata, lfna og tóngilda
hins ytri veruleika. Sjónin
ákveður úrtakið, vélin á ekki
annað eftir en að vinna og festa
á filmuna það sem ákvarðað er
af sjóninni." Ég held, að þessi
stutta tilvitnun segi allt sem
þarf í sambandi við þessar
myndir.
Um listrænt gildi Ijósmynda
efast nú enginn lengur. Hér áður
fyrr kom það fyrir, að tortryggni
gætti f garð ljósmyndara, og
margir álitu þá aðeins iðnað-
armenn, en nú er öldin önnur, og
ljósmyndin hefur fengið sinn
viðurkennda sess sem listræn
sköpun. Það kemur vel í ljós á
þessari sýningu. í stuttu máli
getur maður sagt um frönsku
Uósmyndasýninguna f Listasafni
Islands, að hún sé afar forvitni-
leg og skemmtileg f alla staði.
Hér hef ég stiklað á mjög stóru,
en vil að lokum hvetja fólk til að
sjá þessa sýningu, og nú má eng-
inn draga það of lengi. Sýningin
stendur aðeins til 9. næsta mán-
aðar. Sjón er sögu rfkari, og
njótið vel.