Morgunblaðið - 27.01.1985, Blaðsíða 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. JANÚAR 1985
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. JANÚAR 1985
33
Plergmi Utgefandi nftbifeft hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdasijóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. (lausasölu 25 kr. eintakiö.
Enn deilt um
olíuverð
Enn einu sinni er tekist á um
ákvörðun á olíuverði. Þeir
sem deila eru olíufélögin og út-
gerðarmenn. Kristján Ragn-
arsson, formaður Landssam-
bands íslenskra útvegsmanna,
hefur bent á, að olía hafi aðeins
hækkað um 4 aura í innkaupum
frá því verð var síðast ákveðið
24. nóvember 1984. Engu að síð-
ur fari olíufélögin fram á 16 til
20% verðhækkun. Þessa kröfu
styðja olíufélögin með ósk um
hærri álagningu og að neikvæð
staða svonefnds innkaupajöfn-
unarreiknings verði leiðrétt.
Kristján Ragnarsson segir, að
af þessum sökum sjái hann ekki
ástæðu til þess að olíuverð
hækki um einn einasta eyri.
Beiðni um hækkun á olíu er
nú til afgreiðslu hjá ríkisstjórn
og verðlagsyfirvöldum. Stein-
grímur Hermannsson, forsætis-
ráðherra, sagði í Morgunblaðs-
viðtali að á fundi um málið
hefðu ráðherrar sýnt afstöðu
útgerðarmanna verulegan
skilning en haft uppi verulegar
athugasemdir við kröfur olíufé-
laganna. Matthías Á. Mathie-
sen, viðskiptaráðherra og þar
með yfirmaður verðlagsmála,
minnti á það í Morgunblaðsvið-
tali, að hann hefði lagt fram
frumvarp á þingi sem miðaði að
því að stuðla að samkeppni milli
olíufélaganna með því að hag-
kvæmni í dreifingu innan lands
gæti komið viðskiptavinum
þeirra til góða.
Verðmyndunarkerfi olíu hér
á landi er ótrúlega flókið. Inn-
kaupakerfið er rígbundið í
gamlar viðjar, þar sem viðleitni
til að þóknast stærsta seljand-
anum, Sovétmönnum, sýnist
ráða meiru en umhyggja fyrir
neytendum hér á landi. Raunar
sýnir það, hve vanþróað og úrelt
sölukerfið á olíu er, að
viðskiptaráðherra skuli þurfa
að beita sér fyrir breytingum á
lögum til að olíufélögunum sé
fært að gefa viðskiptavinum
magnafslátt.
Morgunblaðið hefur ítrekað
vakið máls á því undanfarin
misseri, að olíusalan þarfnist
gagngerra umbóta. Viðbrögð
forráðamanna olíufélaganna
hafa verið misjöfn. Þeir sem
jafnan bregðast verst við hug-
myndum um breytingar eru
olíufurstar SÍS, Vilhjálmur
Jónsson, forstjóri ESSO, og fé-
lagar. Raunar þarf það ekki að
koma neinum á óvart, að full-
trúar SÍS-hringsins vilji ríg-
halda í það kerfi sem gert hefur
hringnum kleift að hreiðra um
sig í skjóli söluhátta sem í raun
lögvernda einokun vissra aðila á
mikilvægum framleiðslu- og
neysluvörum.
Reynslan frá Reykjavíkur-
borg hefur sýnt, svo að dæmi sé
tekið, að frá því ríkisvaldið og
verðlagsyfirvöld hættu afskipt-
um af gjaldskrám hitaveitu og
rafmagnsveitu, svo að ekki sé
minnst á strætisvagnanna, hafa
náðst bærileg tök á hækkunum
og fjárhagsstaða fyrirtækjanna
batnað. Ekki er vafi á því að hið
sama á við um olíufélögin, sem
dreifa orku eins og hitaveitur og
rafmagnsveitur, þeim mun
meira frelsi sem þau fá því betri
þjónustu geta þau veitt á hag-
kvæmu verði.
Morgunblaðið skorar á alla
þá sem þetta mál varðar að láta
hendur standa fram úr ermum
og leysa innflutning á olíu og
sölu innan lands úr úreltum
haftaviðjum.
Ratsjár
og öryggi
Norðmenn hafa komið sér
upp traustu eftirlitskerfi
með ratsjám og öðrum tækni-
búnaði í nágrenni við mesta
víghreiður veraldar, sovésku
herstöðvarnar á Kola-skaga.
Þegar sovéskri stýriflaug var,
líklega af slysni, skotið inn yfir
Noreg um jólin leiddi þetta eft-
irlitskerfi til þess, að Norðmenn
létu ótta og hræðslu aldrei ná
tökum á sér.
Arne Olav Brundtland, norsk-
ur sérfræðingur í afvopnunar-
og öryggismálum, sem ritar
fastar greinar um þau efni í
Morgunblaðið sagði í grein
sinni á fimmtudaginn, þegar
hann fjallaði um sovésku stýri-
flaugina og viðbrögð Norð-
manna: „Þessi staðreynd sýnir
ljóslega að varnarkerfi Norð-
manna er nauðsynlegt og er
starfrækt í þágu friðar og ör-
yggis. Þeir sem telja að friður-
inn verði best tryggður með því
að rífa þessi varnarmannvirki
til grunna eru á villigötum
staddir."
Röksemdir Arne Olavs
Brundtland hitta beint í mark í
umræðum um nýjar ratsjár-
stöðvar hér á landi. Með öllu er
rangt að líta á þær sem ögrun
við nokkra þjóð. Þær koma á
hinn bóginn öllum til góða með
því að skapa stöðugleika og ör-
yggiskennd. Skorti þetta tvennt
eykst spenna og þar með hætta
á átökum.
REYKJAVÍKURBRÉF
laugardagur 26. janúar
Ronald Reagan, Banda-
ríkjaforseti, hóf síðara
kjörtímabil sitt form-
lega um síðustu helgi.
Á þeim fjórum árum
sem hann hefur gegnt
forsetaembættinu hef-
ur orðið veruleg breyting innan og utan
Bandaríkjanna fyrir tilstuðlan stjórnar
hans. 1 kosningabaráttunni við Jimmy
Carter 1980 lagði Reagan áherslu á það
að Sovétmönnum þyrfti að sýna fulla
hörku. Bandaríkjamenn ættu ekki að
hika við að nota efnahagslegan þrótt
sinn í þágu varnarmála. Þeir mættu
ekki líða Sovétmönnum forskot í víg-
búnaði. Reagan hefur hiklaust stefnt að
þessu markmiði og reynslan hefur sýnt
að í leiðinni hefur honum tekist að taka
upp þráðinn í afvopnunarviðræðum við
Sovétmenn. Þeir hafa áttað sig á því, að
aðeins með því að semja geti þeir haft
áhrif á þróun mála, en ekki með því að
reyna að komast bakdyramegin að
stjórnvöldum í lýðræðisríkjunum.
Versti óvinur friðahreyfinganna í lýð-
ræðisríkjunum hefur verið, hve auðvelt
er að benda á tengsl á milli stefnu
þeirra og markmiða Sovétmanna,
þ.e.a.s. að varnir Vesturlanda séu
hættulegri heimsfriðnum heldur en víg-
búnaður kommúnistaríkjanna.
í Bandaríkjunum hefur Ronald Reag-
an tekist að snúa vörn 1 sókn í efna-
hagsmálum. Á síðasta ári var þar meiri
hagvöxtur en nokkru sinni undanfarna
þrjá áratugi. Forsetinn hefur lagt höf-
uðkapp á, að einkaaðilar fjárfestu sem
mest þeir mættu í atvinnulífinu. I því
skyni lækkaði hann skatta og tók jafn-
framt þá áhættu að halli yrði á fjárlög-
um ríkisins. Þessi halli hefur orðið mjög
mikill. Við upphaf síðara kjörtímabils
Reagans telja margir hann veikasta
pólitíska blettinn á stjórn hans.
Á næstu dögum leggur Reagan fjár-
lagafrumvarp sitt fyrir Bandaríkjaþing.
Hann hefur sagt, að markmið sitt sé, að
útgjöld ríkisins í heild aukist ekki á ár-
inu 1986 miðað við árið í ár. Jafnframt
hefur forsetinn lýst því yfir, að hann
muni ekki breyta um grundvallarstefnu
í fjármálum ríkisins og að skattahækk-
anir myndu ekki skila þeim árangri sem
talsmenn þeirra vænta. Besta leiðin til
þess að auka tekjur ríkisins sé að
styrkja og efla efnahagslífið 1 heild en
ekki hækka skattana eina og sér.
Talið er, að við umræðurnar um fjár-
lagafrumvarpið á næstu vikum komi í
ljós, að ýmsir þingmenn úr flokki Reag-
ans, Repúblikanaflokknum, sætti sig
ekki við stefnu forsetans í fjármálum
ríkisins. Þeir leggi fram sitt eigið fjár-
lagafrumvarp. Þarna er komið að því,
sem ýmsir spá, að spilli árangri stjórnar
Reagans síðara kjörtímabilið: Áð innan
flokks hans hefjist nú þegar baráttan
um forsetaembættið, sem lýkur í kosn-
ingum 1988. Ýmsir flokksbræður forset-
ans vilji slá keilur á hans kostnað og
ganga með grasið í skónum á eftir þeim
sem nöldra eða lýsa óánægju með verk
forsetans. Við þekkjum slíka iðju úr
stjórnmálabaráttunni hér á landi og vit-
um, hve leiðinleg áhrif hún setur á
stjórnmálalífið og hve mjög hún getur
spillt fyrir framgangi stefnumála.
Afstada Kampelmans
Hér með þessu Reykjavíkurbréfi fylg-
ir einföld skýringarmynd, sem upphaf-
lega birtist í bandaríska vikuritinu U.S.
News and World Report. Hún sýnir um
hvað er tekist í afvopnunarviðræðum
Bandaríkjamanna og Sovétmanna, sem
hefjast bráðlega í samræmi við niður-
stöðuna á fundi þeirra George Shultz og
Andrei Gromyko í Genf 7. og 8. janúar
sl.
Sovétmenn völdu þann kost þegar
þeir sáu, að þeim var ekki lengur stætt
á því að neita öllum viðræðum um af-
vopnunarmál, að beina athygiinni mest
að geimvopnunum svokölluðu eða varn-
arkerfum í himingeimnum. Ronald
Reagan vill, að Bandaríkjamenn verji 26
milljörðum dollara til rannsókna á
þessu sviði á næstu árum. Hann hefur
sagt, að slíkt varnarkerfi kunni að gera
kjarnorkuvopn óþörf, þegar fram líði
stundir. Forsetinn hefur skipað Max
Kampelman forvígismann Bandaríkja-
stjórnar í þessum viðræðum með varn-
arkerfið í himingeimnum sem sérsvið.
Max Kampelman kom hingað til
lands í september 1983 og flutti ræðu á
vegum Samtaka um vestræna samvinnu
og Varðbergs. Þar lýsti hann niðurstöð-
um Madrid-ráðstefnunnar um öryggi og
samvinnu í Evrópu en hann var formað-
ur bandarísku sendinefndarinnar á
henni. Nú þegar Kampelman hefur ver-
ið skipaður í sitt nýja, ábyrgðarmikla
starf er fróðlegt að rifja upp sjónarmið,
sem hann lét í ljós um það, hvernig
ganga ætti fram í samningum við Sov-
étríkin. í viðtali við Morgunblaðið sem
birtist 2. október 1983 sagði hann m.a.:
„í Genf sitja fulltrúar Bandaríkja-
stjórnar á fundum með Sovétmönnum
og ræða við þá um afvopnunarmál og
það er ekkert mikilvægara en að ræða
um hættuna á kjarnorkustyrjöld og
hvernig afstýra megi henni. En hvernig
verður það best gert? Ég bendi á þrjú
grundvallaratriði sem hafa verður í
huga:
I fyrsta lagi er nauðsynlegt að Vest-
urlönd standi saman og séu einhuga.
Enginn vafi er á því, að Sovétmenn vilja
reka fleyg á milli aðildarríkja Atlants-
hafsbandalagsins. Sovétmenn reyna að
telja mönnum trú um, að Sovétríkin
standi andspænis Bandaríkjamönnum
en hins vegar megi finna meðalveg þar á
milli og hann eigi að fara. Ég ætla að
skýra það sem fyrir þeim vakir með
dæmi: í friðsælt bæjarhverfi, þar sem
íbúarnir hafa búið án löggæslu, flyst
uppvöðslusamur óaldarlýður. Nágrann-
arnir vilja bregðast hart við og stöðva
yfirganginn. Þá koma aðrir, sem vilja,
að reynt sé að ná sáttum og finna mála-
miðlun, sem að lokum leiðir til þess að
friðnum er varanlega spillt. Samið hef-
ur verið um undanslátt, sem í raun
byggist á því, að bæjarhverfið er ekki
lengur friðsælt.
í öðru lagi verður Sovétmönnum að
vera ljóst, að þeir geti ekki vænst þess
að Vesturlönd dragi svo úr viðbúnaði
sínum, hvorki hernaðarlega né efna-
hagslega, að þeir standist sovésku hern-
aðarvélinni ekki snúning. Með öðrum
orðum verða Vesturlönd að vera þannig
í stakk búin, að þau fæli Sovétmenn frá
því að gera árás.
í þriðja lagi er ekki nóg að halda af-
tur af Sovétmönnum á hernaðarsviðinu.
Það þarf einnig að knýja þá til að skera
niður herafla sinn og einkum kjarn-
orkuheraflann. Bandaríkjastjórn hefur
einmitt lagt fram tillögur um niður-
skurð heraflans, og þær eru nú til um-
ræðu í Genf.“
Þessi orð eiga jafnt við nú og þegar
þau voru mælt. Allur heimurinn á eftir
að fylgjast með því, hvernig Kampel-
man og mönnum hans tekst með þessi
markmið að leiðarljósi að ná fram þeim
yfirlýstu markmiðum Bandaríkja-
stjórnar, sem skýrð eru í stuttu máli á
skýringarmyndunum sem hér fylgja.
Alþjóðastjórn
Á sl. vori gengust Samtök um vest-
ræna samvinnu og Varðberg fyrir ráð-
stefnu í tilefni af því, að þá voru 35 ár
liðin frá stofnun Atlantshafsbandalags-
ins. Á ráðstefnunni fluttu stjórnmála-
menn og sérfróðir menn um varnar- og
öryggismál erindi. Þau hafa nú verið
gefin út í tímaritinu Viðhorf, sem félög-
in sem ráðstefnuna héldu gefa út. Þar er
að finna erindi er Guðmundur Magnús-
son, blaðamaður á Morgunblaðinu,
flutti um friðarhreyfingar fyrr og nú og
sagði hann m.a.:
„Hugmyndir friðarhreyfinganna um
afvopnun eru mjög á reiki. Slagorðin
„Bannið bombuna!" og „Útrýmið kjarn-
orkuvopnum" sjást í öllum friðargöng-
um, en bakvið þau er að jafnaði lítil
hugsun og oft hrein vanþekking. Kjarn-
orkuvopn eru sannarlega einhver ógeð-
felldasta uppfinning mannkynsins, en
með því að þekking á framleiðslu þeirra
er til staðar og hún verður ekki afmáð,
losnum við ekki við þau í eitt skipti fyrir
öll. Jafnvel þótt kjarnorkuveldi nútím-
ans afvopnuðust og eyddu öllum vopna-
birgðum sínum með einhverjum hætti
er ekki tryggt, að saga vopnanna sé öll
eða dregið hafi úr hættunni, sem þau
skapa. Hugsum okkur, hvernig væri að
búa í heimi, þar sem brjálæðingur eins
og Khaddafy í Líbýu hefði einn yfir
kjarnorkuvopnum að ráða.
Ef hindra á smíði kjarnorkuvopna að
afvopnun lokinni, þurfum við alþjóða-
stjórn, og þessu hafa margir friðar-
sinnar gert sér grein fyrir og beinlínis
lagt til, að þjóðríki verði aflögð og
heimsríki stofnuð. Hugmyndin kann
einhverjum að þykja heillandi, þótt ekki
sé ég í þeim hópi, en gáum að því, að
alþjóðastjórn, sem falið hefur verið að
koma í veg fyrir ofbeldi, ófrið og vopna-
smíði í vopnlausum heimi, getur á
skammri stundu breyst í alræðisstjórn
og er raunar mjög líkleg til þess.“
Um leið og tekið er undir þessa skoð-
un Guðmundar Magnússonar er athygli
á henni vakin vegna þess að nú liggur
fyrir, að nokkrir íslenskir þingmenn
undir forystu ólafs R. Grímssonar,
varaþingmanns Alþýðubandalagsins,
hafa gerst aðilar að þingmannasamtök-
um um heimsskipulag, sem hafa það
lokamarkmið með starfsemi sinni að
mynda alþjóðastjórn í þágu friðar.
Þingmennirnir hampa þessu lokamark-
miði að visu ekki heldur leggja áherslu á
friðarvilja sinn og þörfina fyrir aðstoð
við vanþróuð ríki. Æskilegt hefði verið,
að þingmennirnir hefðu sjálfir haft
frumkvæði að því að kynna samtök þau,
sem hér er um að ræða, og gera mönn-
um glögga grein fyrir hugmynda-
fræðinni, sem að baki þeim búa. Morg-
unblaðið leitaðist við að gera þetta
þriðjudaginn 15. janúar sl. Er þess að
vænta að umræðurnar um hina nýju
heimsstjórnarleið setji svip á umræður
um utanríkis- og öryggismál á Alþingi
íslendinga á næstunni, þegar félagar í
þingmannasamtökum um heimsskipu-
lag gera grein fyrir raunverulegu loka-
marki sínu.
Kaupsýsluíslenska
Baldur Jónsson, formaður íslenskrar
málnefndar, kvaddi sér hljóðs hér í
blaðinu á þriðjudag og gerði grein fyrir
afskiptum málnefndar af orðskrípinu
„bóling“, sem Morgunblaðið hefur vakið
athygli á að undanförnu. Þar lætur
formaðurinn að því liggja, að það hafi
alla tíð vakað fyrir þeim, sem eru að
reisa hina nýju keiluhöll í Öskjuhlíð í
Reykjavík, að nota þetta orðskrípi yfir
starfsemi sína. Morgunblaðið hefur
hvatt þessa menn til að sýna af sér þann
manndóm að þurrka „bóling" út úr ís-
lensku máli tafarlaust.
Fyrirsögn á grein sinni notaði Baldur
Jónsson orðið kaupsýsluíslenska án þess
að skýra það nánar. Líklegt er, að með
því vilji Baldur Jónsson vekja lesendur
til umhugsunar um þá áráttu hjá mörg-
um er kaupsýslu stunda, að nota erlend
orð eða orðskrípi væntanlega starfsemi
sinni til framdráttar. Þetta er einkenni-
leg árátta, sem oftar en einu sinni hefur
verið til umræðu á opinberum vettvangi
bæði i fjölmiðlum og á hinu háa Alþingi.
„Sovétmenn eru
reiðubúnir að gera það
sem að þeim snýr. Eg
læt aðeins þá von í
ljós, að sama megi
segja um Bandaríkja-
menn.“
Andrei A. Gromyko
utanríkisróöherra
Sovétríkjanna
„Báðir aðilar eru sam-
mála um nauðsyn þess
að fækka kjarnorku-
vopnum verulega og
síðan afmá þau.“
George P. Shultz
utanríkisráðherra
Bandaríkjanna
„Ég vona að fundir
ráðherranna i Genf
séu aðeins fyrsta skref-
ið í viðræðum milli
Bandaríkjamanna og
Sovétmanna.“
Ronald Reagan
Bandaríkjaforseti
(Teikning eftir Michael Ng New York Timea.)
Ólafur Oddsson, íslenskukennari við
Menntaskólann í Reykjavík, gerði þetta
sérkennilega málfar að umræðuefni í
grein, sem birtist í Morgunblaðinu 9.
september sl. Þar sagði meðal annars:
„Ef menn ganga um helstu verslun-
argötur hér í borg blasa hvarvetna við
nöfn á íslenskum verslunum, veitinga-
stöðum eða atvinnustarfsemi, sem eru
beinlínis erlend, að hluta til eða jafnvel
að öllu leyti. (Hér er ekki átt við
smekklegar upplýsingar til erlendra
ferðamanna, og ekki má rugla þessu
saman við vörumerki.) Ég hef talað við
allmarga menn er undrast þá fyrirlitn-
ingu sem þjóðtungunni er hér sýnd.
Segjast þeir sumir kjósa að eiga ekki
viðskipti við þá, sem þannig komi fram.
En líklega eru ekki allir þessarar
skoðunar og víst er að á liðnum tímum
hafa viðhorf manna til varðveislu tung-
unnar og viðnáms gegn erlendum mál-
áhrifum verið með ýmsum hætti. Fyrir
rúmum tveimur öldum vildi skólamaður
nokkur að íslendingar legðu niður móð-
urmál sitt og tækju upp danska tungu.
Um svipað leyti var lagt til að Reykja-
vík, höfuðstaður landsins, yrði „heiðr-
uð“ með nafninu Christiansvig. Þessar
tillögur náðu sem betur fer ekki fram að
ganga, en hin erlendu máláhrif voru þá
og reyndar lengi síðar afar sterk ... “
Bandaríkin
Sovétríkin
Viöræður risaveldanna snúast að verulegu leyti um langdræg kjarnorkuvopn sem þau beina hvort gegn öðru
úr mörg þúsund kílómetra fjarlægð.
Langdræg burðartæki Kjarnorkusprengjur
1.396
1.037
u
592
A
ÍL
USA SOVÉT ■ USA SOVÉT
KJARNORKU-
ELDFLAUGAR
Á LANDI
KJARNORKU-
ELDFLAUGARf
KAFBÁTUM
LANGDR/EGAR
SPRENGJU-
VÉLAR
5.800
KJARNA-
HLEÐSLURí
LANDFLAUGUM
5.540
340
KJARNA-
HLEDSLUR
í KAFBÁTA-
FLAUGUM
USA SOVÉT
SPRENGJUR
í FLUG-
VÉLUM

Atlantshafsbandalagið
gegn
Varsjárbandalaginu
Risaveldin raBÖa einnig um Evrópueldflaugarnar. Þær eru
baaöi til í löndum Varsjárbandalagsins og Atlantshafs-
bandalagsins. Sovétmenn ráöa yfir öllum kjarnorkuvopnum
austan járntjalds en Bandaríkjamenn, Bretar og Frakkar aö
vestanveröu.
Evrópuflaugar
(Þ m.t.
breskar og
franskar)
255
602
NATO VARSJÁR-
BANDALAGID
Kjarnahleöslur
í Evrópu-
flaugum
II 481

A

~-
__