Morgunblaðið - 04.05.1985, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. MAf 1985
JHínrpM Útgefandi tMabíb hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 25 kr. eintakiö.
Alþingi stadfestir
ratsjárstöðvar
Steingrímur J. Sigfússon,
þingmaður Alþýðubanda-
lags, og Kolbrún Jónsdóttir,
þingmaður Bandalags jafnaðar-
manna, gengu fram í því að Al-
þingi tók af skarið um að endur-
reisa bæri ratsjárstöðvar, sem
fyrrum vóru á Vestfjörðum og
Norðausturlandi, og endurnýja
ratsjárstöð á Suðausturlandi.
Þessir þingmenn fluttu til-
lögu til þingsályktunar, þess
efnis, að fallið skyldi frá bygg-
ingu ratsjárstövanna. Tillagan
var kolfelld; fékk aðeins 15 með-
atkvæði en 42 mótatkvæði. Þar
með tók Alþingi af öll tvímæli
um, hver er meirihlutavilji hins
þjóðkjörna þings í þessu efni.
Rúmlega t”eir þriðju þing-
manna stendur á eindurreisn
stöðvanna; aðeins fjórðungur
þingheims stendur á móti.
Ratsjárstöðvar þær, sem hér
um ræðir, ná til svipaðs svæðis
og lögsaga okkar spannar; eru
nokkurs konar sjónaukar í ís-
lenzkri lögsögu. Þær eru hluti
af því varnar- og öryggiseftir-
liti, sem Atlantshafsbandalagið
heldur uppi, en auka jafnframt
á öryggi íslenzkra loft- og sjó-
farenda. Þær gagnast og örygg-
isgæzlu flugumsjónarsvæðis,
sem við íslendingar önnumst í
þágu alþjóðaflugs. Þær koma
öllum vel — og engum illa, sem
hér fer um garð eða hingað
kemur með friði.
Fjöldi hliðstæðra ratsjár-
stöðva er um víða veröld. Meðal
annars eru stöðvar í Finnlandi
og Svíþjóð, sem hafa sjónsvið
inn á land Sovétríkjanna, en
valda engu fjaðrafoki. Rat-
sjárstöðvar hér ná hinsvegar
lítt út fyrir lögsögu okkar. Þær
troða því engum um tær, sem
fer um lögsögu okkar með vit-
und og vilja heimamanna.
Það kom ekki á óvart að þing-
menn Alþýðubandalagsins
greiddu atkvæði gegn byggingu
ratsjárstöðvanna. Þeir standa
enn við sama heygarðshornið
þegar vestrænt varnarsamstarf
á í hlut. Það kom heldur ekki á
óvart þó þingmenn Kvennalista
gengju á hæla og í fótspor Al-
þýðubandalagsins í afstöðu til
öryggismála. Ef einhver munur
er á stefnu Alþýðubandalagsins
og Kvennalista í öryggis- og
varnarmálum, sem vart er séð-
ur, þá er Kvennalistinn „sov-
étmegin" Alþýðubandalagsins í
þeim efnum. Enginn kjósandi,
hvorki kona né karl, sem er
fylgjandi aðild íslands að Atl-
antshafsbandalaginu og varn-
arsamningnum við Bandaríkin
getur fylgt Kvennalistanum að
málum.
Það sem kom máske helzt á
óvart var, að þrír framsókn-
armenn og einn þingmaður
Bandalags jafnaðarmanna
héngju í hala Alþýðubandalags-
ins í ratsjárstöðvamálinu. Það
kom einnig á óvart að eini þing-
maður Framsóknarflokksins á
höfuðborgarsvæðinu, Haraldur
Ólafsson, sat hjá við atkvæða-
greiðsluna. Þá kom ekki sízt á
óvart að greinargerðir for-
manns Framsóknarflokksins,
Steingríms Hermannssonar, og
formanns þingflokks framsókn-
armanna, Páls Péturssonar,
vóru á öndverðum meiði í öllum
meginatriðum. Framsóknar-
flokkurinn er greinilega „opinn
í báða enda“ sem fyrr. Bandalag
jafnaðarmanna ekki síður.
Steingrímur J. Sigfússon og
Kolbrún Jónsdóttir höfðu vissu-
lega erindi sem erfiði með
málatilbúnaði sínum. Vilji Al-
þingis liggur nú fyrir, ótvíræð-
ur: ratsjárstöðvarnar ber að
reisa. Verður hafist handa við
framkvæmdir nú í sumar. Und-
ir forystu Geirs Hallgrímsson-
ar, utanríkisráðherra, hefur
verið skynsamlega staðið að öll-
um undirbúningi. Ótvíræð póli-
tísk heimild liggur nú fyrir,
skýrari en oftast áður þegar í
slíkar framkvæmdir hefur verið
ráðist.
Texti á
myndböndum
Við íslendingar gerum flest
að deiluefnum. Dægur-
þrasið dafnar vel í þjóðgarði
okkar. Á stórum stundum, svo
sem þá lýðveldið var stofnað,
stöndum við þó saman sem
órofa heild. Þegar vá ber að
dyrum einstakra byggða, t.d. af
völdum náttúruhamfara, þá er
þjóðin sem heild sjálfskipaður
tryggingaraðili. Gosið í Heima-
ey og snjóflóð í Norðfirði tala
skýru máli þar um.
Enga sameign eigum við
dýrmætari en tunguna. Tungan,
sagan og landið hnýta okkur
saman sem þjóð, þrátt fyrir
„Sturlungaaldir" fyrr og síðar.
Islenzk tunga hefur staðið sitt
hvað af sér í tímans rás. En
máske er sótt að henni úr fleiri
áttum nú en nokkru sinni.
Hér verður aðeins vikið að
einum þætti, en mikilvægum.
Þýddur texti sjónvarpsmynda
og þýddur texti á myndböndum
blasa við augum, yngri sem
eldri, á flestum heimilum lands-
ins, flesta daga ársins. Það er
mjög miklvægt að þessi texti,
sem daglega blasir við sjónum,
sé vandaður, tungunni trúr.
Nafn þýðanda þarf að koma
fram á hverju myndbandi, ekki
sízt til aðhalds.
Hér er stórt „smámál" á ferð,
sem þjóðin þarf að fylgja eftir
af einurð og festu.
fttordhftffnfin
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 285. þáttur
Víkingur Guðmundsson á
Akureyri hefur orðið enn um
sinn:
„íþróttafréttamaður sjón-
varps: „Leiknum var fram-
lengt." Annar íþróttafrétta-
maður: „Vörninni tókst að
bægja hættunni frá.“ Boltan-
um var ekki bægt frá, heldur
hættunni. Og þetta var marg-
endurtekið.
Börn læra málið af því að
það er fyrir þeim haft. En gott
mál talar enginn nema hann
hugsi um hvað hann ætlar að
segja. Það er ekki hægt að
snúa öllu við og segja svo, þú
veist hvað ég á við. Fréttamað-
ur spyr: „Áttu von á að síldar-
verkun stöðvist?“ Annar:
„Áttu von á verkfalli?" Sigurð-
ur G. Tómasson sagði í þætti
um íslenskt mál að fólk ætti
von á uppsögn. Það má segja
að þetta séu ekki háleitar von-
ir. í útvarpi var þess getið að
væntanlega yrði stórhríð. Það
getur svo sem komið sér vel að
vera veðurtepptur.
Þá er það sögnin að forða.
Menn virðast eiga erfitt með
að nota hana rétt. Um daginn
var sagt frá batnandi veðri í
Bandaríkjunum með þessum
orðum: „En batinn kom of
seint til að forða uppskeru-
tjóni." Ég tel að það hefði
komið sér betur fyrir þá þarna
fyrir vestan, að það hefði tek-
ist að forða uppskerunni held-
ur en tjóninu. Það er auðvelt
að prófa sögnina að forða með
því að setja sögnina að bjarga í
staðinn. Þar sem hún gengur
ekki, gengur sögnin að forða
ekki heldur. Það stríðir gegn
heilbrigðri skynsemi að tala
um að forða hættum, að forða
áföllum, að forða slysum, að
forða árekstrum.
★
Sögnin að koma virðist vera í
óskaplegri ofnotkun um þessar
mundir. í lélegri dönsku hefur
þetta vandamál verið lengi.
Léleg danska verður aldrei góð
íslenska. íslenskir málhreins-
unarmenn börðust gegn þessu
á sínum tíma, en nú veður
þetta uppi.
Sögnin að koma táknar
hreyfingu einhvers af sjálfs-
dáðum í átt til þess sem talar.
Sá sem talar getur líka komið.
Ef eitthvað kemur ekki af
sjálfsdáðum, er komið með
það. Dauðir hlutir koma ekki.
Þó finnst mönnum eðlilegt að
stór fyrirtæki komi og fari.
Við getum glöggvað okkur
svolítið á þessu með því að
bera saman sömu frétt sagða á
tvo vegu. í ríkisútvarpinu var
sagt í vetur: „Maðurinn var
látinn, þegar hann kom á spít-
alann.“ í Morgunblaðinu var
sagt: „Maðurinn var látinn,
þegar komið var með hann á
spítalann". Til að koma í veg
fyrir svona villur má prófa
setninguna með því að setja
sjálfur fyrir aftan koma og sjá
hvort það getur gengið. í ríkis-
útvarpinu er dagskráin kynnt
oft á dag. Þar var vandað mál-
far. Sagt var t.d.: Nú verða
lesnar fréttir. Nú verða sagðar
veðurfregnir. Nú verður flutt-
ur þátturinn um íslenskt mál.
En þetta er að breytast. Nú er
sagt: Nú koma fréttirnar. Nú
koma veðurfregnir. Nú kemur
þátturinn ... Síðan útsend-
ingar hófust frá Akureyri hef-
ur glumið í eyrum setningin:
„Þátturinn kemur frá Akur-
eyri.“
Þátturinn er frá Akureyri.
Hann er unninn þar og fluttur
þaðan. Við segjum um hest:
Hann er úr Skagafirði, ef hann
er fæddur þar og uppalinn. En
hann getur komið úr Skaga-
firði hvaðan sem hann er. Sagt
hefur verið í útvarpi að tiltek-
inn stjórnmálamaður kæmi úr
Kristilega demókrataflokkn-
um. Ennfremur nýlega: „Kar-
amanlis, sem kemur úr hinum
hægri sinnaða lýðræðisflokki."
Væntanlega eru þessir menn
ekki lengur í þessum flokkum.
Sá, sem kemur, er ekki lengur,
þar sem hann var. Sá sem
kemur, hann fer samtímis. Það
er jafnrétt að segja: Nú koma
fréttirnar og nú fara fréttirn-
ar, nú fer þátturinn og nú
kemur þátturinn.
■k
Síðan farið var að rækta lax
í eldisstöðvum, varð til ný að-
ferð við nýtingu hans. Menn
töldu sig ekki vera að veiða lax
og veigruðu sér við að tala um
að drepa svo og svo mörg tonn
af laxi. Þá var gripið til dönsk-
unnar: „Slagte“. Orðið var svo
íslenskað í hvelli, slátra. Síðan
hefur löxum verið slátrað. En
hvað gera þeir við slátrin?
Á íslensku heitir að slátra
sú athöfn, þegar kindum og
kúm er lógað og tekin af þeim
slátur. Þegar farið var að
hirða hrossakjöt og innmat úr
hrossum, var farið að tala um
hrossaslátrun. Áður hét það að
fella hross. Hefur nokkur
heyrt talað um að slátra hund-
um og köttum? Þeim er fargað.
Ef menn vilja ekki drepa lax-
ana sína, ættu þeir að lóga
þeim og gera svo að þeim eins
og öðrum fiski. Það er góð ís-
lenska og særir ekki málkennd
nokkurs manns.
Kæri Gísli. Þú sérð að mér
liggur ýmislegt á hjarta. Ég
hef þá trú að leiðréttingar séu
öllum hollar. Mér þykir alltaf
vænt um, þegar mér er bent á
villur sem ég geri, þó ég viður-
kenni að það geri fáir aðrir en
konan mín. Málfar verður að
leiðrétta, ef við ætlum að varð-
veita þá tungu sem við höfum
talað og reist tilveru okkar á.
Vertu svo blessaður að
sinni.“
★
Við þetta langa og góða bréf
bætti Víkingur klippu héðan
úr blaðinu. Fyrirsögn á
íþróttasíðu var svo: Sigurinn
hefði getað lent báðum megin,
og Víkingur gerði svofellda
athugasemd: „Ja, þú veist hvað
ég meina!"
Auðvitað gat sigurinn ekki
lent báðum megin í einum og
sama kappleik, en ég þykist
vita hvað maðurinn meinar.
Svo lítill munur hefur verið á
frammistöðu liðanna, að þess
vegna hefði sigurinn getað
fallið hvoru um sig í skaut.
Annars þakka ég Víkingi
Guðmundssyni enn, ekki síst
viðhorfið og viðleitnina. Það er
mikil hressing að fá slík bréf
frá lítt skólagengnum alþýðu-
mönnum. íslensk alþýða hefur
á hverri tíð mótað og mælt
tunguna sem við tölum. Þar
hafa menn viðmiðun, þegar
kveða skal upp dóm um rétt
eða rangt íslenskt mál. En við,
sem höfum lagt stund á þá
fræðigrein er um málið fjallar,
erum auðvitað skyldir til að
láta í té leiðbeiningar eftir
bestu vitund, og úrskurð, ef
svo ber undir.
★
Gaman væri að fleiri lesend-
ur létu í ljósi álit sitt á þeim
efnum sem Víkingur fjallaði
um. Ég er honum sammála í
flestu. Sumstaðar er afstaða
mín kannski ekki eins afdrátt-
arlaus, en einkum vil ég taka
undir með honum um sögnina
að koma og misnotkun sagnar-
innar að slátra í sambandi við
fiskeldið, og ekki þykir mér
betra, þegar talað er um að
skera niður eldisseiði. Um við-
tengingarhátt eða framsögu-
hátt í fallsetningum og skil-
yrðissetningum vísa ég til þess
sem ég sagði í næstsíðasta
þætti, þótt lítið gagn kunni að
vera í þeim vangaveltum. í
staðinn fyrir rangnotkun
sagnarinnar að forða með
þágufalli mætti oft grípa til
miðmyndarinnar forðast með
þolfalli. í stað þess að forða
hættum, slysum, tjóni o.s.frv.
getum við forðast allt þetta:
Hættuna, slysin og tjónið, og
þannig áfram.
★
Skelfilegur ofvöxtur virðist
mér nú færast í orðasamband-
ið „xxxxxlega séð“, sbr. e.
„from a xxxxx point of view“.
Þannig mátti heyra í viðtölum
í fjölmiðlum ríkisins, að stein-
ullin (í gróðurhúsum) hefði
komið vel út uppskerulega séð
og enn annað var pípulagninga-
lega séð (from a plumming
point of view!). Er þetta ekki of
mikið af því góða?
Byggingaverktakar Keflavíkur hf.:
Byggja 50—60 herbergja hótel
ÁÆTLAÐ er að framkvæmdir
hefjist í sumar við byggingu
skrifstofu- og verslunarhús-
næðis, auk hótels, á vegum
Byggingaverktaka Keflavíkur
hf., á Hafnargötu 57a—59 í
Keflavík.
Að sögn Jóns H. Jónsson-
ar, framkvæmdastjóra Bygg-
ingaverktaka Keflavíkur hf.,
verður byggingin 5700 m2 og
byggð í þremur áföngum.
Verður byggingin að hluta á
einni hæð, og að hluta á
tveimur hæðum og að hluta
á fjórum hæðum, en hótelið
verður í þeim hluta. í hótel-
inu verða alls 50 til 60 her-
bergi. Verður byggingin reist
á Hafnargötu 57a—59, þar
sem Hraðfrystihús ólafs
Lárussonar stendur og á
auðri lóð á horni Hafnargötu
og Vatnsvegar. í júní verður
byrjað að rífa húsin sem
standa á lóðinni og fram-
kvæmdir hefjast svo í sumar.
Stefnt er að því að byggingin
verði fokheld á næsta ári.
E.G.