Morgunblaðið - 05.05.1985, Qupperneq 30

30
M0RGUNBLAÐ1Ð, SUNNUDAGUR 5. MAI 1985
JEAN-LUC
GODARD
Frá Maó til Maríu
Skáldið Ezra Pound skrifaði
fræga ritgerð sem bar nafnið
„How to Read“, þar sem hann hélt
því fram að til að vera vel heima í
bókmenntum ættu menn einungis
að lesa bækur sem hefðu haft
eitthvað nýtt fram að færa. Það
væri meira um vert að þekkja þær
bækur ofan i kjölinn, heldur en
kannast við kjölfar þeirra, þ.e. þau
verk sem unnu úr þessum nýjung-
um. ({ þessu tilliti hlutu Islend-
ingasögurnar náð fyrir augum
Pounds, og hann setti Njálu og
Grettlu á listann.) Þetta er um-
deilanieg kenning, og ef hún væri
heimfærð upp á tónlist til dæmis,
yrði lítið úr Bach og Mozart, en
þeim mun meira úr Berlioz og
Liszt.
Kvikmyndalistin er aðeins aldar
gömul og kannski fullsnemmt að
slá því föstu hverjir séu raunveru-
legir formsköpuðir innan hennar.
Ég hygg þó að flestir yrðu sam-
mála um eftirfarandi nöfn: Amer-
íkanana D.W. Griffith og Orson
Welles, Rússann Eisenstein, Eng-
lendinginn Hitchcock, Japanann
Yasujiro Ozu, Frakkann Robert
Bresson og Svisslendinginn Jean-
Luc Godard. En það er ekki hægt
að vera frumlegur nema þekkja
hefðina og vera þar af leiðandi
hefðbundinn. Og formsköpun og
frumlegheit nýju bylgjunnar
frönsku þar sem Godard gegndi
páfahlutverki voru ekki síst í því
fólgin að merkisberar hennar voru
kvikmyndasafnsrottur og gjör-
þekktu t.a.m. þöglu myndirnar.
Þannig voru Griffith og Eisen-
stein þeirra samtímamenn á sama
hátt og rithöfundar sjötta og
sjöunda áratugarins lágu í Joyce
og myndlistarmenn í Marcel Du-
champ.
„Picasso
kvikmyndanna“
Það var Truffaut sem taldi God-
ard hafa staðið að svipaðri form-
byltingu í kvikmyndinni og Pic-
asso í málverkinu. Þegar í sinni
fyrstu mynd í fullri lengd, Lafmóð-
ur („A Bout de Souffle") frá 1959,
lét hann sig engu skipta reglur
sem þá voru 1 gildi um klippingu
og lýsingu. Ljósnæm filma var þá
aðeins fyrir ljósmyndavélar, en
Godard og kvikmyndatökumaður
hans, Raoul Coutard, skeyttu sam-
an ljósmyndaspólur til að kvik-
mynda að næturlagi með nánast
engri lýsingu. Það gefur augaleið
að sum myndskeiðin voru ansi
stutt, þar sem 24 ljósmyndir sam-
svara einni sekúndu í kvikmynd.
Enn meiri athygli vakti klipp-
ingin í myndinni. A Bout de Souffle
hóf Jump-cuttið“ til vegs og virð-
ingar. Fram að henni hafði ætíð
þótt nauðsynlegt að fara með
myndflötinn niður í svart („fade-
Kvikmyndahátíð Listahát-
íðar verður haldin dag-
ana 18. til 28. maí, og
gestur hennar verður
svissnesk/franski kvik-
myndahöfundurinn Jean-Luc
Godard. Óhcett er að fullyrða, að
enginn kvikmyndahöfundur, sem
komið hefur fram á sjónarsviðið eft-
ir stríð, hafi valdið jafnmiklum deil-
um og hann, átt sér jafnmarga dygga
stuðningsmenn, sem spanna vítt svið,
frá heimspekingnum Jean-Paul
Sartre til söngvarans Mick Jagger,
og samtímis heita andstœðinga, sem
saka hann um yfirborðsmennsku og
rykslátt í augu. / eftirfarandi grein
fjallar Viðar Víkingsson kvikmynda-
gerðarmaður um sumt af því sem
gerir Godard einstæðan sögulega séð
og réttlætir nafngiftina „Picasso
kvikmyndanna".
Glugginn að veruleikanum:
Godard sjálfur sem leikari í myndinni:
SKÍRNARNAFN: CARMEN.
out“) eða blanda saman mynd-
skeiðum („dissolve") til að gefa til
kynna atriðaskipti I tíma og/eða
rúmi. En slíkt hentaði ekki tauga-
veikluðum frásagnarmáta God-
ards. Áhorfendum árið 1959 leið
eins ogþeir hefðu fengið högg á
höfuðið, þega „hopp-klippin“
tengdu saman ólíka staði og sjón-
arhorn, en nú sér þau enginn Ieng-
ur, þar sem myndir á eftir A Bout
de Souffle tóku upp þessa frásagn-
artækni.
Dauðu lýsnar duttu samt mest
úr höfði manna yfir þeirri stað-
reynd, að Godard „skrifaði" beint
á filmu í stað þess að gera fyrst
handrit. „Geta ekki alljr hringt og
tjáð sig í síma án þess að ganga
með símaskrána -1 vasanum?"
spurði Godard. Að hans mati var
handritið eins og símaskráin og
mun þægilegra að krota niður at-
hugasemdir á smámiða. En tækni-
og framkvæmdaliði við kvik-
myndagerðina leið bölvanlega yfir
því að skorta kjölfestu handritsins
og vita ekki hvað til stæði að taka
upp næsta dag. Leikurunum var
sömuleiðis mikið nýnæmi að hafa
engan texta til að æfa eftir. Það
kom þó ekki í veg fyrir að þessi
mynd gerði Jean-Paul Belmondo
að stjörnu, nokkurs konar frönsk-
um James Dean, en hann dó ekki á
réttum tíma til að verða goðsögn,
þrátt fyrir að hann noti aldrei
staðgengil í glæfraatriðum.
„£kki rétt
mynd, heldur
rétt aðeins mynd“
Eins og Picasso hefur Godard
gengið í gegnum mörg tímabil og
verið óhræddur að brenna allar
brýr að baki sér. Og báðir eignuð-
ust fjölda lærisveina, sem flestir
reyndust ómerkir halakleppir.
Meðal þeirra höfunda sem í upp-
hafi voru undir miklum áhrifum
af Godard, en öðluðust síðan per-
sónulegan stíl, má þó nefna Bern-
ardo Bertolucci, Jerzy Skoli-
mowsky, Jean-Marie Straub og
Rainer Werner Fassbinder, en
hinum síðastnefnda hafa oft verið
eignaðar formtilraunir, sem God-
ard hafði gert löngu á undan.
En það er víðsfjarri Godard að
segja eins og Picasso: „Ég leita
ekki, Ég finn.“ I annarri mynd
hans, Lltla dátanum („Le Petit
Soldat“ ’60) segir aðalpersónan að
vísu: „Þegar maður ljósmyndar
andlit, fangar maöur sálina bak
við andlitið. Ljósmyndin er sann-
leikurinn. Og kvikmyndin er sann-
leikurinn 24 sinnum á sekúndu,"
og virðist þar túlka skoðanir God-
ards. 1 þessari mynd fjallar hann
um Alsírstríðið, OAS og FLN, án
þess þó að séð verði hvorum aðila
hann fylgir að málum, og það var
nóg til að vinstri mafían, sem þá
var allsráðandi í frönsku menn-
ingarlifi, stimplaði hann á víxl
fasista og hægri anarkista.
En Godard gerðist fljótt kaþ-
ólskari en páfinn í vinstri rót-
tækni, og samhliða því fór hann að
draga í efa „það sem lá í augum
uppi“, þ.e. að kvikmyndin gæfi í
eðli sínu rétta mynd af raunveru-
leikanum. Jafnvel það skipti ekki
meginmali; eins og hann orðaði
það sjálfur: „Verkefni okkar er
ekki að draga upp spegilmynd af
raunveruleikanum, heldur að velta
vöngum yfir raunveruleika þess-
arar spegilmyndar." Þarna var
Godard undir miklum áhrifum af
kenningum Brechts, og í samræmi
við þær beitti hann allskyns „Ver-
fremdung“-tækni, til að áhorfand-
inn gleymdi því ekki að hann væri
að horfa á kvikmynd. Myndstíll-
inn varð mjög brotakenndur,
„fragmentískur", og atriðin lítt
eöa ekki tengd saman (La Chinoise
bar undirtitilinn: „Mynd sem er að
skríða saman“). Millitextar I stíl
þöglu myndanna voru óspart not-