Morgunblaðið - 05.05.1985, Síða 31

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. MA! 1985
31
aðir, leikararnir litu beint í
myndavélina og ávörpuðu áhorf-
endur og kvörtuðu yfir myndinni
sem þeir voru að leika í ...
Upp úr maí ’68 fór Godard á
maóismafyllirí eins og bróður-
parturinn af frönsku intellígens-
unni, og samhliða því gerði hann
sitt besta til að fremja listræna
kviðristu á sviði formsins. í mynd-
inni Austanvindur („Vent d’Est"
’69) er megináhersla lögð á hug-
myndafræðilega „rétt“ vinnu-
brögð, og undir sundurlausum
myndskeiðum heyrist í röddum
sem gagnrýna grimmilega allt
sem fyrir augu ber milli þess sem
þær vitna endalaust í Maó og Len-
ín. Síðan birtist millitextinn:
„Þetta er ekki rétt mynd, þetta er
rétt aðeins rnynd," („ce n’est pas
une image juste, c’est juste une
image“), og honum fylgir mynd-
skeið þar sem hníf hefur verið
brugðið á filmuna til að rispa
hana. Þarna var Godard kominn
út í þá sálma, að kvikmyndavélin
væri í eðli sínu vopn borgarastétt-
arinnar og sýndi einungis hennar
heimsmynd. Lærisveinar Godards
ruku upp til handa og fóta og
gerðu myndir sem voru út úr fók-
us og með óskiljanlegri hljóðrás,
því að þá hlutu þær að vera
hugmyndafræðilega réttar.
Eftir Maó-flippið fylltist God-
ard áhuga á möguleikum mynd-
bandatækninnar og gerði tvær
þáttaraðir fyrir sjónvarp, sem ollu
miklum deilum. En með myndinni
Bjargi sér (liTinu) hver sem betur
getur („Sauve qui peut (la vie)“)
frá 1980 og sýnd verður á kvik-

Jean Seberg og Jean-Paul Belmondo í fyrstu mynd Godards,
LAFMÓÐUR („A Bout de Soufne").
Frekar blindur en handalaus".
Godard stjórnar meö höndunum í mynd
sem hann er að gera núna.
myndahátíð Listahátíðar hóf
hann kvikmyndagerð að nýju. Síð-
an hefur hann gert þrjár myndir,
Ástríða („Passion" ’82), Skírnar-
nafn: Carmen („Prénom Carmen“
’83) og Heill sé þér María („Je vous
Salue, Marie" ’84), en þær tvær
síðustu verða einnig á kvikmynda-
hátíð.
Enn starir Godard eins og naut
á nývirki á þær myndir sem hann
dregur upp og finnst ekkert liggja
í augum uppi. (Reyndar dásamar
hann á einum stað augnaráðið hjá
beljum og telur þær taka fram
mörgum leikkonum.) En í Heill sé
þér María er ekki lengur spurt
hvort myndin sé hugmyndafræði-
lega rétt. Það er annað að hafa
Maríu mey að leiðarljósi en Maó.
Nú er aðalatriðið að myndin sé
hrein, enginn hafi „verið með
henni" áður, heldur sé hún hrein
eins og hrein mey og tengist ekki
minningum um Playboy-fyrirsæt-
ur eða Tampax-auglýsingar. Sem
er náttúrulega borin von, en ekki
frelsari fæddur. Kristilegur púrit-
anismi hefur leyst þann maóíska
María hlýtur opinberun.
Úr myndinni
HEILL SÉR ÞÉR MARÍA.
af hólmi, en benda má á að Maó
gerði sér grein fyrir gildi hrein-
leikans þegar hann sagði: „Á auð
blöð ritar maður fegurstu ljóðin."
„Frekar blindur
en handalaus“
Eins og fram hefur komið í
fréttum vakti Heill sé þér María
Litla rauða kverið.
Maóisminn á fullu í
myndinni I.A
CHINOISE.
nokkurn úlfaþyt meðal strangtrú-
aðra kaþólikka sem stóðu mót-
mælavörð og brenndu reykelsi
fyrir framan þau kvikmyndahús
sem sýndu hana. Undanfarið hef-
ur mikið borið á þessum hópum í
Frakklandi vegna deilna um
einkaskóla kaþólikka sem stjórn
Mitterrands vildi láta fella niður
ríkisstyrki til, en dró svo í land
með. Sennilegasta ástæðan fyrir
látunum út af myndinni er sú, að
þarna hafi þessir hópar gripið
tækifærið til að láta bera á sér á
nýjan leik. Frjálslyndari kaþól-
ikkar hafa hins vegar litið mynd-
ina öðrum augum og jafnvel verð-
launað hana, enda erfitt að líta á
aðal ásteytingarsteininn, þá stað-
reynd að í myndinni er María mey
sýnd nakin, sem guðlast.
Godard kom fram í sjónvarps-
þætti í tilefni af þessum deilum og
sýndi þá fram á hæfileika sína til
að slá vopnin úr höndum andstæð-
inganna. Eins og annars staðar
eru margir salir í kvikmyndahús-
um í Frakklandi, og því verður
áhorfandinn að segja titilinn á
myndinni sem hann ætlar að sjá,
þegar hann kaupir miðann, svo að
hann fái ekki miða í rangan sal.
Heill sé þér María er formúla sem
kaþólikkar taka sér gjarnan í
munn, þegar þeir hafa kveikt á
kerti fyrir framan Maríulíkneski í
kirkju. í áðurnefndum sjónvarps-
þætti benti Godard á það, að mað-
ur sem fer með bæn um leið og
hann kaupir aðgöngumiða, getur
ekki verið annað en rétt stemmdur
til að taka við hinni guðdómlegu
náð sem lýsir sér í sólarupprás og
sólarlagi ásamt tónlist J.S. Bach,
en þetta eru leiðsögustefin í
myndinni.
Og eins og ætíð hóf Godard að
leikstýra og sviðsetja í þættinum,
þegar hann krafðist þess af við-
mælendum sínum að þeir töluðu
saman með lokuð augu, „af þvi að
fólk talar öðru vísi, þegar það sér
ekki“. Auðvitað hlýddu allir hon-
um. Jafnframt lýsti hann því yfir,
að sem kvikmyndastjóri kysi hann
heldur að verða blindur en láta
höggva af sér hendurnar. Af
hverju var dálítið óljóst, en svo
virtist að það hefði eitthvað með
það að gera, að hann gerði myndir
sínar með því að þreifa fyrir sér
og þar þyrfti hann handanna við.
Skapandi
öryggisleysi
Og þrátt fyrir áhuga Godards á
því óáþreifanlega í síðustu mynd
hans, hefur hann gegnum tíðina
meira minnt á Tómas sem þurfti
að þreifa á síðusárinu, heldur en
kvikmyndahöfunda á borð við
Dreyer, Bresson og Ozu, sem nálg-
uðust hlutveruleikann á sama hátt
og stökkbretti og snertu hann að-
eins með fótunum. Godard þarfn-
ast handanna til að snúa hlutun-
um við. f stað þess að bródera sitt
„touch“ á hefðina eins og Holly-
wood-leikstjórar gerðu, tók hann í
hornin á nautinu og spyr í sífellu:
„Af hverju endilega þetta?“
Áður var minnst á þá byltingu
er hann gerði þegar hann afskrif-
aði handritið og varð nánast eins
og arkitekt sem teiknar ekki hús
heldur segir fyrir um það á staðn-
um, hvernig það skuli reist. Sem
kvikmyndahöfundur öðlaðist hann
þannig ótakmörkuð völd; bæði
leikarar og tæknimenn urðu að
reiða sig á það sem Godard vissi
einn um fyrirfram. í myndinni
Tveir eða þrír hlutir sem ég veit um
hana frá ’66 fékk aðalleikonan,
Marianna Vlady, ekki einu sinni
neinn texta fyrir töku, heldur lét
Godard koma fyrir földum hljóð-
nemum í eyrum hennar og hvísl-
aði að henni textanum gegnum þá,
um leið og takan fór fram. Stund-
um ofbýður Marinu það sem henni
er lagt í munn og flissar tauga-
veiklunarlega. „Hún“ í titlinum er
Parísarborg, og Godard krafðist
þess af Marinu að hún kæmi gang-
andi frá heimili sínu á tökustað,
rúma 10 kilómetra, og tæki þannig
inn það sem myndin var um. Ann-
an undirbúning af hálfu leikstjóra
fékk hún ekki.
f tökunni á Ástríöu frá ’82 fannst
Godard að þetta skapandi örygg-
isleysi í hópi samstarfsfólksins
væri ekki lengur til staðar. Allir
voru farnir að treysta því um of,
að endanleg útkoma yrði fram-
bærileg, þótt enginn vissi að
hverju stefndi af því að Godard
hafði áður leikið þennan leik. Þá
sneri hann valdahlutföllunum við
og krafðist þess að leikarar og
tæknimenn gerðu sér, Godard,
grein fyrir, til hvers þeir ætluðust
af honum, af hverju þeir væru
yfirleitt að vinna með honum.
Hann sjálfur, leikstjórinn, vissi
ekki hvað hann væri að gera, og
það væri þeirra að gera honum
grein fyrir hvað bæri að gera.
Leikararnir ættu t.d. sjálfir að
ákveða hvernig lýsingunni á þeim
væri háttað. Eins gott að þeir
legðu fram vinnu miðað við það að
þeir fengju tékka útborgaðan
vikulega.
Boltinn í netið
Öðrum fremur hefur Godard
tekist að vera sífellt „i takt við
tímann“. Kvikmyndir sjöunda
áratugarins eru óskiljanlegar
nema út frá honum, og á þeim
tíma afkastaði hann gífurlega
miklu. Það er ekki undarlegt að
sjónvarpið með sínar beinu út-
sendingar ylli honum miklum
heilabrotum; þar var hægt að
komast af án handrits í orðsins
fyllstu merkingu. Hann hefur oft
sagt það draum sinn að fá að
stjórna upptöku á sameiningar-
tákni mannkynsins númer eitt:
fótboltanum. En eins og vænta
mátti hafði hann sínar hugmyndir
um það hvernig ætti að gera fót-
boltanum skil. I slíkum upptökum
er venjan að leikurinn sé allur
sýndur frá sömu hlið leikvangsins.
Annars kynni knöttur sem spark-
að er frá marki hægra megin að
fara í öfuga átt, ef klippt væri yfir
á myndavél hinum megin vallar-
ins. Það finnst Godard allt í lagi.
„Halda þessir upptökustjórar að
áhorfendur séu algerir asnar?“
spyr hann. „Dettur þeim í hug að
þeir fari að rugla liðunum sam-
an?“
E.t.v. er hægt að segja sem svo
að á svipaðan hátt og samlandi
Godards, Jean-Jacques Rousseau,
sem einnig var frönskumælandi
Svisslendingur, innleiddi vondu
samviskuna í bókmenntir og
heimspeki, hafi Godard gert
eitthvað hliðstætt í kvikmyndun-
um. Báðum er mest í mun að svara
spurningunni „Höfum við gengið
til góðs götuna fram eftir veg?“ og
færa hana í viðeigandi form. Þetta
er í eðli sínu íhaldssöm spurning,
og kannski er það dæmigert, hvað
Godard varðar, að boltinn sem var
gefinn annars vegar frá amerískri
kvikmyndahefð og B-myndum
Hollywood (sbr. A Bout de Souffle)
og hins vegar Maó og marxisma-
lenínisma, skuli nú hafa lent í
meyjarhaftinu, í neti Maríu þar
sem hinn sanni kærleikur og náð
býr.