Morgunblaðið - 25.01.1986, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. JANÚAR1986
Mynd 2.
Mikil :::::::: Töluverð lllll :::::
Fremur
uta
Neyzlusvæði saltaðrar sUdar í Evrópu. (Tölustafimir tálma helstu
sUdveiðisvæðin við strendur Evrópu.)
UM FERSKSÍLDARVERÐ
HÉR OG í
LÖNDUM KEPPINAUTANNA
Vegna umræðna þeirra sem átt hafa sér stað í fjölmiðlum um
samanburð á verði því, sem greitt er fyrir fisk upp úr sjó hérlendis
og í nágrannalöndunum, skal hér upplýst að verð á síld til söltunar
á Islandi er og hefir á undanfomum árum verið langtum hærra
en í helztu samkeppnislöndunum.
Á árinu 1984 var íslenzkum söltunarstöðvum gert að greiða 38%
hærra lágmarksverð fyrir Suðurlandssíld, af stærðinni 3-5 stk. í
kg en opinbera lágmarksverðið var á sama ári í Noregi fyrir síld
af sömu stærð úr norsk-ísienzka stofninum. Er þó hér hvergi reikn-
að með „svartri sfld“, sem viðurkennt er opinberlega að veidd hafi
verið á undanfömum árum í verulegum mæli umfram kvóta og
afhent norskum vinnslustöðvum undir iágmarksverði eða jafnvel án
greiðslu til að losna við umframaflann.
íslenzka verðið á stærðarflokknum 5-7 stk. í kg var á sama tíma
45% hærra en fyrir stærðarflokkinn 5-8 stk. í kg í Noregi.
Fyrir smásíld (7-9 stk. í kg) var á sama ári greitt hér 72%
hærra verð en opinbera verðið var í Noregi fyrir síld smærri en 8
stk. í kg.
Við samanburð á verði til söltunar á íslenzkri Suðurlandssíld og
norskri Norðursjávarsíid kemur í ijós að verðmunur á sömu stærðar-
fiokkum var á sama ári 53%, 61% og 71%.
Á árinu 1985 var lágmarksverð Norðmanna á sfld úr norsk-
íslenzka stofninum óbreytt frá árinu áður. Nú um áramótin var
verð til norskra veiðiskipa á síld af sama stærðarflokki og bar
uppi veiðamar hér við land á síðustu vertíð, þ.e. 3-5 stk. í kg
iækkað um 20,7%. Augljóst er hvaða áhrif þessi verðlækkun Norð-
manna kemur til með að hafa á samkeppnisstöðu okkar á mörkuðun-
um á þessu ári.
Meðalverð á fersksíid á Atlantshafsströnd Kanada á árinu 1984
var 15,2 kanadísk cent fyrir hvert kíló eða sem svarar 3,71 ísl.
krónu miðað við meðalgengi Kanadadollars gagnvart íslenzkri krónu
á því ári. Meðalverð á sfld til söltunar var enn lægra. Samkvæmt
þessu hefír íslenzka verðið verið frá 25-124% hærra en hið kana-
díska. Tiisvarandi meðaltalstölur fyrir árið 1985 liggja enn ekki fyrir.
Einnig hefír verið gerður samanburður á verði því, sem greitt
er fyrir ýmsar helztu físktegundir upp úr sjó hér og erlendis.
Niðurstöður sýna að á sama tíma og hér er greitt langtum hærra
verð en í samkeppnislöndunum fyrir síld tii söltunar, er því öfugt
farið hvað aðrar helztu físktegundir okkar snertir. Fyrir þær er
verðið upp úr sjó eriendis mun hærra og f sumum tilfelium marg-
falt hærra en hér.
aðslandsins um 13% á sl. sumri, en
kaupendur þar kröfðust í upphafí
samningaviðræðnanna 45% verð-
lækkunar.
3. Óraunhæf skráning á gengi ís-
lenzku krónunnar miðað við verð-
bólguna í landinu.
4. Gífurlegt gengisfall Banda-
ríkjadollars gagnvart helztu Evr-
ópugjaldmiðlum eftir að fyrirfram-
samningar höfðu verið gerðir um
sölu á fslenzku saltsfldinni.
5. Aukið ósamræmi í verðlagningu
fersksíldar hér miðað við verð á
öðrum físktegundum upp úr sjó og
miðað við það verð sem fýrir saltsfld-
ina fæst í íslenzkum krónum.
Af leiðingin af auknum
undirboðum ríkis-
styrktra keppinauta
Með stórfelldum og vaxandi undir-
boðum í skjóli beinna og óbeinna rík-
isstyrkja og með geysiháum tollmúr-
um hefír keppinautum okkar smám
saman tekizt að skaða verulega stöðu
okkar eða jafnvel að bola okkur burt
af sumum hinum takmörkuðu og
hefðbundnu saltsfldarmörkuðum í
vestrænum löndum. Það er vægast
sagt kaldhæðið að hér skuli einkum
vera að verki bandalagsþjóðir okkar
á hinum pólitfska og efnahagslega
vettvangi. Til viðbótar hefir þess-
um þjóðum nú tekizt með gífurleg-
um undirboðum og annarlegum
viðskiptaháttum að skaða svo al-
varlega stöðu okkar á stærsta
saltsíldarmarkaðnum, Sovétríkj-
unum, að lækka varð söluverð
okkar þangað, eins og áður er
sagt, um 13% í bandarískum doll-
urum. Samningur þessi var gerður
i júnímánuði er gengi bandaríska
dollarans var í hámarki.
Eftir að fyrirf ramsamningar
voru undirritaðir hefir gengi doll-
arans fallið um 20% gagnvart
helztu Evrópugjaldmiðlum. Þrátt
fyrir þetta hefir ekki minnsta til-
raun verið gerð af hálfu viðkom-
andi islenzkra stjórnvalda til að
leiðrétta gengisskráninguna gagn-
vart þeim útflytjendum, sem selja
verða afurðir sínar í dollurum.
Þetta mikla gengisfall dollarans
hefir þvi eitt út af fyrir sig valdið
söltunarstöðvunum gífurlegu
tjóni.
Nauðsynlegt er að það komi hér
fram, að íslenzka söluverðið er þó
enn að meðaltaii yfir 40% hærra
en umræddir keppinautar höfðu
ýmist samið um sölu á til Sovétríkj-
anna eða boðið þangað skv. undir-
rituðum samningum og tilboðum, sem
sovézka samninganefndin lagði fram
í viðræðunum og er þá miðað við
sambærilega stærðarflokka.
Til að fyrirbyggja misskiining skal
fram tekið, að á nýafstaðinni vertíð
tókst að ná óbreyttu söluverði til ann-
arra markaðslanda, sem íslenzk
saltsfld er ennþá seld til, og er ís-
lenzka söluverðið þangað einnig
áfram langtum hærra en verð keppi-
nautanna.
Röng gengisskráning
Mestur hluti saltsfldar okkar er
seldur í bandarískum dollurum. T.d.
fara öll viðskipti milli íslands og
Sovétríkjanna fram í þeim gjaldmiðli.
Á árinu 1985 var verðbólgan á íslandi
35—40%. Þrátt fyrir þessa miklu
verðbólgu fá útflytjendur nú svo til
jafnmargar krónur fyrir hvem dollar,
sem skilað er í banka fyrir útfluttar
sjávarafurðir, og fyrir meira en ári
síðan. Mér vitanlega hefír hvergi
tekizt að halda óbreyttu gengi gagn-
vart helzta útflutningsgjaldmiðlinum
missemm saman í 35—40% verðbólgu
nema þá að gripið sé til stórfellds
uppbótar- og millifærslukerfís. Vísir-
inn að nýju slíku kerfí er þegar í sjón-
máli hér á landi. Slíkt uppbótarkerfí
byggist á alls kyns aukaskattlagn-
ingu og millifærslum, sem koma yfír-
leitt jafn hart niður á almenningi og
gengisfelling. Að þessu sinni virðast
a.m.k. sumir forsvarsmenn hinnar
nýju gengisstefnu vera hinir sömu
og fordæmdu sem mest ranga gengis-
skráningu vinstri stjómarinnar í lok
sjötta áratugarins. T.d. varaði for-
maður bankastjómar Seðlabankans
þá hvað eftir annað við óraunhæfri
gengisskráningu. í forystugrein 2.
heftis Fjármálatíðinda 1959 ritaði
hann m.a.: „Það hefur löngu sýnt
sig, að þjóðir, sem eru reyrðar í fjötra
hafta og búa við óraunhæft gengi
og rangsnúið verðmyndunarkerfi
verða aldrei fyllilega samkeppnis-
færar á fijálsum mörkuðum um
vöruverð og gæði.“ (Leturbr. mín-
næsta hefti málgagns Seðlabank-
ans segir sami höfundur: „Um það
getur enginn ágreiningur verið,
að þjóð, sem býr við verðbólguhöft
og óraunhæft gengi getur aldrei
verið fyllilega samkeppnisfær á
alþjóðamarkaði." (Leturbr. mínar.)
En hvað er átt við með óraunhæfu
gengi?
I nýútkomnu desemberhefti ritsins
„Hagtölur mánaðarins", sem gefíð
er út af Seðlabanka íslands, er m.a.
að fínna eftirfarandi skýringu á
hugtakinu raungengi:
„... Raungengi krónunnar er
hlutfall verðlags á íslandi og í
umheiminum, mælt í sömu
mynt. Þróun raungengisins
ræðst þvi af þróun gengis krón-
unnar og mun verðbólgu hér á
landi og í umheiminum. Stöð-
ugt raungengi felur þvf i sér
að gengið lækkar til að jafna
mun innlendrar og erlendrar
verðbólgu. Ef til dæmis verð-
bólga hér á landi er 30%, en
verðbólga i umheiminum er 5%,
verður gengið að lækka um
19% (24% hækkun á verði er-
lendra gjaldmiðla) til að halda
raungenginu stöðugu ...“
Það er núverandi gengisstefna
ásamt óheyrilegri erlendri skulda-
söfnun, sem að verulegu leyti hefír
leitt til þeirra furðulegu kringum-
stæðna, að 20—40% hærra söluverð
en keppinautamir bjóða, skuli nú
ekki vera viðunandi til að geta saltað
sfld með eðlilegum hætti á Islandi.
Þessi gengisstefna hefír einnig átt
verulegan þátt i því að flestar aðrar
greinar íslenzks fískiðnaðar hafa
verið reknar með tapi um alllangt
skeið.
Ef taprekstur er yfirvofandi
hjá fyrirtækjum, sem selja vöru
sína á innlendum markaði, er
verðið umsvifalaust hækkað. Sé
ekki um fijálsa álagningu að ræða
eru verðhækkanir ákveðnar með
leyfi íslenzkra stjómvalda.
En svo einfalt er málið ekki þegar
sjávarútvegurinn á í hlut. í Vest-
mannaeyjablaði, sem mér barst ný-
lega, bendir Magnús H. Magnússon,
fv. ráðherra, réttilega á, að sjávarút-
vegurinn í heild sé skuldbundinn til
að selja innflytjendum gjaldeyrinn,
sem hann aflar, á verði sem stjóm-
málamenn ákveða og síðan hafi inn-
flytjendur og aðrir milliliðir ótak-
markað frelsi til álagningar á þær
vömr og þjónustu, sem þessir sömu
aðilar selja sjávarútveginum.
Síðan segir í grein Magnúsar, að
ef samræmi ætti að vera í hlutunum
ætti sjávarútvegurinn auðvitað að fá
frelsi til að selja þann gjaldeyri, sem
hann aflar, á því verði sem markaður-
inn er tilbúinn að greiða fyrir hann
hveiju sinni.
Ýmsir fleiri fulltrúar sjávarpláss-
anna víða um land hafa bent á svipað-
ar leiðir og á Fiskiþingi var núverandi
stefnu í gengismálum eindregið mót-
mælt.
íslenzkur fískiðnaður er í sjálf-
heldu í dag vegna hinna miklu er-
lendu skulda þjóðarbúsins, sem þó
eru ekki nema að litlu leyti til orðnar
vegna sjávarútvegsins (16—18% að
sögn Þjóðhagsstofnunar). Sú staða
veldur m.a. því að ýmsir stjómmála-
menn virðast ekki hafa kjark til að
viðurkenna að raunverulegt gengi
krónunnar er fyrir löngu fallið. Það
er engu líkara en sumir þessara
manna hafi gleymt því hver sé undir-
stöðuatvinnuvegur islenzkrar þjóðar.
Það sýnir því virðingarverða hrein-
skilni er einstaka stjómmálamenn
skera sig úr og viðurkenna þessa
köldu staðreynd.
Jónas Kristjánsson, ritstjóri, fjall-
aði í blaði sínu, ekki alls fyrir löngu,
um gengisstefnu þá, sem fylgt hefír
verið að undanfömu og bendir rétti-
lega á, að ofskráning hér á landi á
gengi krónunnar sé notuð til að flytja
peninga frá „stóriðju sjávarútvegs-
ins“ til annarra hagsmunaaðila í þjóð-
félaginu og að homsteini þjóðfélags-
ins sé þar með haldið í úlfakreppu.
Síðan segir orðrétt í greininni: „Ýmis
teikn eru á lofti um að fólkið á físki-
skipunum og í frystihúsunum sé að
átta sig á, að eitthvað sé meira en
lítið bogið við kerfi, sem silur það
eftir úti í kuldanum." Grein sinni lýk-
ur Jónas með þeim orðum, að bók-
haldsæfíngar geti ekki endalaust
komið í staðinn fyrir kaldan raun-
veruleika.
Eftir því sem næst verður komizt
virðist engin stefna hafa verið mótuð
til að koma í veg fyrir frekara tjón
en orðið er í íslenzkum fiskiðnaði.
Óhemju loðnuafli, sem enginn veit
hve lengi varir, og mikill skortur á
þorski, karfa o.fl. botnfisktegundum
í helztu markaðslöndunum um þessar
mundir, virðist hafa verið notað sem
átylla til að fresta að takast á við
vandamálið í heild. Staðan er þó það
alvarleg, að þrátt fyrir tilfinnanlegan
skort sem stendur á ofangreindum
tegundum af frystum físki á mörkuð-
unum og þar af leiðandi hækkað
söluverð, er frystingin eftir sem áður
rekin með tapi. Ef allt væri með
felldu ættu þær greinar fískiðnaðar-
ins, sem nú búa við hagstæð mark-
aðsskilyrði, að geta skilað hagnaði,
sem veija mætti til aukinnar hagræð-
ingar og til að bæta smánarleg kjör
þess fólks, sem ennþá fæst til að
starfa í fiskvinnslunni. Ekki væri
heldur óeðlilegt að þær sömu greinar
gætu við slíkar markaðsaðstæður
lagt eitthvað fjármagn til hliðar til
að geta síðar meir mætt erfiðari
markaðsskilyrðum. En fyrirhyggja
er því miður ekki hin sterka hlið okkar
íslendinga.
Gengisfelling er engin lausn á
efnahagsvandamálum landsins, hún
er óvinsæl neyðarráðstöfun, sem
veldur miklum erfiðleikum, en af
tvennu illu er hún skömminni skárri
en áframhaldandi röng gengisskrán-
ing, sem fyrr eða síðar verður óhjá-
kvæmilegt að leiðrétta. Því lengur
sem sú leiðrétting dregst þeim mun
harkalegar mun hún bitna á þjóðinni
og einkum mun slík frestun koma
hart niður á því fólki, sem enn helzt
við í sjávarplássunum hringinn í
kringum landið og getur ekki selt
eignir sínar til að komast í verzlunar-
og þjónustustörf á Reykjavíkursvæð-
inu.
Ég vil að lokum taka undir áður-
nefnt sjónarmið formanns banka-
stjórnar Seðlabanka íslands, að „um
það getur enginn ágreiningur
verið, að þjóð, sem býr við verð-
bólguhöft og óraunhæft gengi
getur aldrei verið fyllilega sam-
keppnisfær á alþjóðamarkaði".
Höfundur er framkvæmda-
stjóri síldarútvegsnefndar.
ÞOS TUNNUR
300 —
Mynd 3.
269 328
NORÐANLANDS
OG AUSTAN
1935-1969
SÖLTUN SUÐURLANDSSÍLDAR 1975-1985
Á sama tíma og neyzla saltsíldar hefir dregizt saman á svo til öllum mörkuðum hefir íslendingum
tekizt að halda uppi meiri árlegri söltun á Suðurlandssíld en átti sér stað að meðaltali norðanlands
og austan á sildveiðitímabilinu frá 1935 og þar til hrunið mikla varð á norsk-ísl. stofninum 1968.